Tytulatura Tutanchamona
hieroglifami
|
---|
Nomen – Tut-Anch-Amon Heka Junu Semai (Tut-anch-Aton) |
egip.
– Żywy-wizerunek-Amona Władca Heliopolis Południowego\Hermontis Żywy-wizerunek-Atona |
| |
Prenomen – Neb-cheperu-Re Neb-cheperu-Re Heka-Maat' |
egip.
– Pan-Przejawów-Re Pan-Przejawów-Re Pan Prawdy'' |
| |
Imię horusowe – Ka-nechat-tutmesut |
egip.
– Byk-potężny-wielce-szlachetny-w-narodzeniach |
| |
Nebty – Nefer-hepu-se-geregtaui |
egip.
– Doskonały-w-prawach-przynoszący-pokój-Obu-Krajom |
| |
Złoty Horus – Uetdżeschau-sehetep-Neczeru |
egip.
– Strojny-w-korony-zjednujący-Bogów |
| |
Tutanchamon, pierwotnie Tutanchaton (ur. ok. 1342-39 p.n.e., zm. 1323 p.n.e.) - w latach 1333-1323 p.n.e.
faraon
XVIII dynastii
.
Dość krótkie panowanie Tutanchamona koncentrowało się na odrzuceniu
monoteistycznego
kultu boga
Atona
, który wprowadził Echnaton, na rzecz tradycyjnego egipskiego
politeizmu
.
Rodzice i rodzina
Dzięki badaniom genetycznym przeprowadzonym w Muzeum Narodowym w Kairze w latach 2007-2009, udało się ustalić stopnie pokrewieństwa między członkami rodziny królewskiej. Badania potwierdziły, iż ojcem Tutanchamona był
Echnaton
[1] - ich mumie mają wiele wspólnych, unikalnych cech morfologicznych, a także taką samą grupę krwi. Matką, jak ustalono, była kobieta o nieznanym imieniu, której mumia oznaczona jest numerem katalogowym KV35YL[2]. Badania DNA wykazały, że ta kobieta była rodzoną siostrą Echnatona, a zatem rodzice Tutanchamona byli pełnym rodzeństwem.
Wcześniej nie było pewne, kim byli rodzice młodego faraona. Pierwotnie uważany był on za syna
Amenhotepa III
(E.F. Wente, C. Desroches-Noblecourt). Później dominował pogląd, jak się finalnie okazało słuszny, iż ojcem był faraon
Echnaton
. Na dowód tego wskazywano m.in. blok z
Hermopolis
przetransportowany z
Amarny
, który tytułuje Tutanchamona synem króla, z jego ciała.
Nie było również pewności kim była matka. Prof. Martin uważał, że była nią
Kija
(być może będąca
mitannijską
księżniczką
Taduhepą
)[][3], drugorzędna żona Echnatona. Jej imię nie pojawia się już od około dziewiątego roku panowania powyższego władcy, kiedy urodził się Tutanchamon. Potwierdzałoby to, że zmarła w
połogu
, jak sądzi G. Martin. Inaczej uważał R. Krauss, wskazując mimo wszystko na
Maketaton
.
Żoną Tutanchamona była, starsza od niego, przyrodnia siostra
Anchesenamon
, trzecia córka Amenhotepa IV i
Nefertiti
. Dwie córki z tego związku urodziły się martwe i zostały pochowane razem z ojcem.
Życiorys
Przejął władzę około roku 1333 p.n.e., po śmierci królowej Anchetcheperure. Miał wtedy ok. 10 lat. Najprawdopodobniej został osadzony na tronie z niemałą pomocą potężnego wówczas na dworze królewskim wezyra
Aj
. Jako syn
Echnatona
i jego drugorzędnej małżonki nie miał realnych praw do władzy, dlatego też (w wieku dwunastu lat) musiał poślubić księżniczkę Anchesenaton, swoją przyrodnią siostrę, córkę
Echnatona
i jego głównej małżonki, królowej
Nefertiti
. Anchesenamon urodziła mu dwie martwe córki, które pochowano później w jego grobowcu. Początkowo nosił imię Tutanchaton, w 4. roku swojego panowania zmienił je jednak na Tutanchamon i przywrócił
tradycyjną religię egipską
z kultem boga
Amona
na czele, wykorzeniając resztki
heretyckiej religii
stworzonej przez jego ojca. Jego żona Anchesenaton zmieniła imię na
Anchesenamon
. Zapewne faraon uczynił to pod znaczącym wpływem
tebańskich
kapłanów
Amona
i swojego wezyra,
Aj
, gdyż musiał wtedy być zbyt młodym i niedoświadczonym władcą. Przeniósł także stolicę z Achetaton (dzisiejszego
Tell el-Amarna
) do
Memfis
. Przejawiał bardzo niewielkie zainteresowanie posiadłościami egipskimi w
Syrii
,
Palestynie
i
Fenicji
, gdyż za jego panowania ludy z tych krain zrzuciły zwierzchnictwo Egiptu. Zmarł nagle w 1323 p.n.e.
Zdrowie
Przeprowadzone w Muzeum Narodowym w Kairze badania genetyczne mumii pozwoliły ustalić, że Tutanchamon chorował na
malarię
, bowiem w jego mumii stwierdzono występowanie pasożytów
Plasmodium falciparum
wywołujących tę chorobę. Ustalono również, że chorował na zapalenie kości (tzw.
choroba Freiberga-Köhlera II
)[4] - krążenie krwi w tkance kostnej było niedostateczne, co osłabiało i niszczyło fragmenty szkieletu. Tę diagnozę potwierdzają wykopaliska. W grobowcu Tutanchamona znajdowała się laska ułatwiająca chodzenie i cały zestaw leków. Badania wykluczyły hipotezę, wedle której młody faraon miał cierpieć na
ginekomastię
. Zaprzeczyły również, by cierpiał na tzw.
zespół Marfana
[2]. Do dziś nie wiadomo co było przyczyną nagłej śmierci młodego faraona. Możliwe, że zmarł na skutek infekcji rany, która powstała w wyniku wypadku lub na polu bitwy, ale mógł też zostać zamordowany uderzeniem w tył głowy, ponieważ na zdjęciach rentgenowskich wykryto ślad silnego uderzenia w tym miejscu. Jeśli Tutanchamon został zabity, to głównym podejrzanym o dokonanie zabójstwa jest jego następca, wezyr
Aj
, lub wysoko postawiony generał
Horemheb
, również późniejszy faraon.
Panowanie
Przedstawienie Tutanchamona podczas składania ofiary i libacji. Świątynia w Luksorze
Tutanchamon zasiadł na tronie w wieku około ośmiu lat. Młody władca potrzebował wsparcia w sprawowaniu władzy. W jego imieniu powołano regentów, którymi zostali
Aj
i
Horemheb
. Mieli oni niewątpliwie ogromny wpływ na Tutanchamona i to prawdopodobnie ich zasługą jest program restauracji państwa podjęty przez władcę.
Zanim opuścił Achetaton (dzisiejsza Amarna), rezydował tam przez dwa lata. Zdążył jeszcze zmienić imię własne na Tutanchamon - "żywy obraz Amona". W 3. roku panowania mieszkał już w
Memfis
, które to sam wybrał z uwagi na możliwość lepszej kontroli sytuacji zagranicznej (głównie w Azji).
Tutanchamon stopniowo realizował politykę przywrócenia starych porządków (z czasów przed założeniem Achetaton). W tym celu wzniósł tzw. stelę restauracyjną w
Karnaku
.
Za jego czasów wezyrami byli Usermontu i Pentju, arcykapłanem Amona - Parennefer, podskarbim - Majaus, wicekrólem
Kusz
- Haj.
Tutanchamon, podobnie jak inni władcy
XVIII dynastii
, najwięcej budowli pozostawił po sobie w Tebach. Dokończył zdobienie kolumnady w świątyni w Luksorze, gdzie w
1989
r. na dziedzińcu odkryto figurę sfinksa z imieniem tego króla. W Karnaku zburzono świątynię Echnatona. Tutanchamon zbudował tam dwie kaplice: dom pana wcieleń, Re, w Tebach oraz dom pana wcieleń, Re, ukochanego przez Amona, który zaprowadził porządek w Tebach[5]. Nazwa drugiej oddaje ideę restauracji podjętą przez władcę.
Tutanchamon ukończył aleję sfinksów pomiędzy świątynią Amona a świątynią Mut oraz prowadził prace rekonstrukcyjne. W Karnaku pozostawił także stele oraz wiele posągów Amona o rysach młodego władcy[6]. W Tebach Zachodnich znajdują się dwa, uzurpowane przez
Eje
i
Horemheba
, ogromne posągi. Znaleziono także przedmioty Tutanchamona w pałacu
Amenhotepa III
w Malgata. Na północy król pozostawił po sobie dwa nadproża, w
Memfis
i
Sakkarze
, popiersie, bramę i stelę w
Gizie
. Poświadczony jest także trzeci pochówek Apisa oraz świątynia dom pana postaci Re w Memfis.
Tutanchamon nie zapomniał o Nubii. W
Kawa
zbudował kaplicę Amonowi. Świątynia, głowa i granitowa grupa świadczą o działalności także w
Faras
.
Grobowiec
H. Carter bada sarkofag faraona
Tutanchamon został pochowany w
Dolinie Królów
w
Tebach Zachodnich
, w grobie
KV62
. Zaszczytu odprawienia ceremonii złożenia do grobu królewskiej mumii, w tym także ceremonii "otwarcia ust", dostąpił
Aj
, który przejął władzę osobiście jako nowy faraon. Istnieje prawdopodobieństwo, że grobowiec Tutanchamona został wyposażony w skarby wyniesione z miejsc pochówku jego ojca i macochy
Nefertiti
. Złota maska Tutanchamona nosi ślady przeróbek. Także na
sarkofagu
odkryto ślady ponownego rzeźbienia.
4 listopada
1922
roku angielski archeolog
Howard Carter
odkrył, w
Dolinie Królów
, jego zapieczętowany, przebogaty
grobowiec
.
Niedawno naukowcy odtworzyli jego rysy. Miał zaokrągloną twarz i podbródek oraz pełne policzki.
Rodowód
Zarys genealogii XVIII dynastii
Przypisy
- ↑ Analizy DNA pozwoliły zidentyfikować mumię Echnatona. Należą do niego szczątki z grobowca
KV55
w Dolinie Królów.
- ↑ 2,0 2,1
Faraon w laboratorium, Krzysztof Kowalski, Rzeczpospolita, 2010-02-17
- ↑ albo Meritaton, córka Echnatona
- ↑
Król Tutanchamon powalony przez malarię i chorobę kości, Discovery News, 2010-02-16 (en.)
- ↑ Schneider, 2001, s. 337
- ↑ Jeden, będący depozytem Luwru, posiada
Muzeum Narodowe w Warszawie
Zobacz też
Linki zewnętrzne