Atropina
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C17H23NO3
Masa molowa	289,369 g / mol
Identyfikacja
Numer CAS	51-55-8
PubChem	174174[1]
DrugBank	APRD00807[2]
Niebezpieczeństwa
Zagrożenia
Silnie toksyczny Silnie toksyczny (T+)
Klasyfikacja
ATC	A 03 BA 01 S 01 FA 01
Stosowanie w ciąży	kategoria C
Farmakokinetyka
Biodostępność	25%
Okres półtrwania	2 h
Wydalanie	50% w niezmienionej formie w moczu
Uwagi terapeutyczne
Drogi podawania	dożylnie, doszpikowo, dotchawiczo, domięśniowo, podskórnie

Atropina ( ATC : A 03 BA 01 , S 01 FA 01 ) jest alkaloidem tropanowym (podobnie jak skopolamina i hioscyjamina ) występującym głównie w roślinach z rodziny psiankowatych , np. pokrzyku wilczej jagodzie (Atropa belladonna), bieluniach (Datura spp.) i lulkach (Hyoscyamus spp.), w dwóch ostatnich jednak jest jej znacznie mniej niż skopolaminy. Jest to substancja zaliczana do leków cholinolitycznych, czyli parasympatykolityków , a ściślej jest konkurencyjnym antagonistą receptorów muskarynowych M1 i M2. Z tego powodu znosi działanie acetylocholiny . Jej działanie można częściowo odwrócić, podając inhibitor acetylocholinesterazy (AchE), który hamując rozkład acetylocholiny zwiększa jej stężenie, co prowadzi do wypierania atropiny z połączeń z receptorami. Atropina nie wpływa na receptory nikotynowe. Właściwości roślin zawierających alkaloidy tropanowe wykorzystywano w medycynie już w starożytności . Równocześnie odnotowywano zastosowanie ich jako trucizn .

Wpływ atropiny na organizm i jej zastosowanie w medycynie

• Serce – niewielkie dawki powodują ujemny efekt chronotropowy (zmniejsza częstotliwość bicia serca). Prawdopodobnie jest to wynik zablokowania receptorów M₁ w pozazwojowych neuronach układu współczulnego , co nasila działanie acetylocholiny na receptory M₂ w węźle zatokowo-przedsionkowym . W większych dawkach przyspiesza akcję serca (blokowanie wymienionych już receptorów M₂ w węźle zatokowo-przedsionkowym). Innym efektem działania atropiny jest wywierany dodatni efekt dromotropowy, czyli zwiększanie przewodzenia pobudzenia między przedsionkami i komorami serca. Pozwoliło to zastosować atropinę w leczeniu bloku przedsionkowo-komorowego związanego ze zbyt intensywną impulsacją przywspółczulną ze strony nerwu błędnego oraz usuwaniu skutków zatrucia glikozydami nasercowymi .
• Układ krążenia – na drodze jeszcze niepoznanego mechanizmu atropina w dawkach toksycznych działa wazokonstrykcyjnie (obkurczająco) na naczynia skóry .
• Ślinianki , gruczoły potowe i gruczoły w oskrzelach – zahamowanie wydzielania. W dużych dawkach również zahamowanie wydzielania przez gruczoły żołądka . Brak wydzielania potu , szczególnie u dzieci, może doprowadzić do zaburzenia mechanizmów termoregulacji i wzrostu temperatury ciała.
• Układ pokarmowy – zwalnia perystaltykę wywołaną zastosowaniem inhibitorów cholinoesterazy lub cholinomimetyków nie wpływając na normalną perystaltykę, na którą największy wpływ mają inne związki (np. cholecystokinina czy VIP )
• Mięśnie gładkie – rozkurcz mięśni pęcherza moczowego i moczowodów , słabiej na mięśniówkę dróg żółciowych . Nie wywiera wpływu na mięśniówkę macicy .
• Oko – blokując receptory muskarynowe zwieracza źrenicy prowadzi do jej rozszerzenia. Wywołuje to światłowstręt (fotofobię). Atropina działa również na mięsień rzęskowy zaburzając zdolność do akomodacji . To działanie znalazło zastosowanie w diagnostyce okulistycznej. Podawanie naprzemienne atropiny ze środkami zwężającymi źrenicę zapobiega powstawaniu zrostów podczas zapalenia rogówki lub tęczówki .
• W premedykacji stosuje się czasem atropinę, aby zapobiec bradykardii wywołanej przez leki ogólnoznieczulające.
• Ważnym zastosowaniem atropiny jest leczenie zatruć inhibitorami cholinesterazy: organofosforanami (gazami bojowymi serii G, np. sarin i serii V, np. VX ) i insektycydami organofosforanowymi , oraz muskaryną zawartą w niektórych gatunkach grzybów ). Atropina wiąże się kompetencyjnie z receptorami muskarynowymi w mięśniach i blokuje ich działanie.
• Ośrodkowy układ nerwowy – w dawkach terapeutycznych atropina nie ma większego wpływu na ośrodkowy układ nerwowy. Dawki toksyczne wywołują wzrost pobudliwości, niepokój, zaburzenia orientacji, omamy, majaczenie oraz objawy psychotyczne .

Zatrucie atropiną

Najczęściej występuje u dzieci po spożyciu owoców pokrzyku wilczej jagody, a także przedawkowanie atropiny stosowanej w celach terapeutycznych.

Objawy zatrucia

• suchość w jamie ustnej i górnych drogach oddechowych
• suchość i zaczerwienienie skóry
• tachykardia i przyspieszenie oddechu
• zaburzenia widzenia
• agresja, zaburzenia pamięci, omamy, splątanie
• zatrzymywanie moczu
• drgawki i śpiączka
• wzrost temperatury (nawet do 43°C)

Mnemotechnika

Obraz zatrutego atropiną^[3]:

Czerwony jak burak

rozpalony jak piec

suchy jak pieprz

ślepy jak nietoperz

niespokojny jak tygrys w klatce.

Leczenie zatrucia

• płukanie żołądka
• podanie środka przeczyszczającego, który działa poprzez wzrost ciśnienia osmotycznego w przewodzie pokarmowym (wskutek zwolnienia perystaltyki przez dawki toksyczne dochodzi do zalegania spożytych substancji, w tym np. jagód pokrzyku)
• diazepam w celu opanowania drgawek
• odwracalne inhibitory cholinoesterazy, np. fizostygmina , pirydostygmina, endrofonium – łagodzi działanie na ośrodkowy układ nerwowy
• cewnikowanie pęcherza moczowego aby zapobiec zastojowi moczu

Właściwości psychoaktywne

Atropina zawarta w nasionach, liściach i łodydze bieluniów oraz lulków używana była głównie przez kulturę hipisów jako narkotyk. Spożycie wywaru z liści lub kilkudziesięciu nasion objawia się: halucynacjami , nie do odróżnienia od rzeczywistości, znacznym rozszerzeniem źrenic, suchością w ustach oraz pogorszeniem pamięci. Stosowanie atropiny jako środka rekreacyjnego jest skrajnie niebezpieczne.

Dawki w reanimacji

• Asystolia oraz rozkojarzenie elektromechaniczne (PEA) z częstością zespołów QRS < 60/min – 3 mg i.v. (dla dorosłej osoby) jednorazowo w bolusie (Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji 2005).
• Bradykardia (zatokowa, węzłowa lub przedsionkowa, powodująca niestabilność hemodynamiczną) – 0,5 mg i.v. (pod kontrolą EKG do maksymalnie 3 mg). Dawki mniejsze niż 0,5 mg mogą paradoksalnie pogłębić bradykardię^[4].

Atropina nie powinna być podawana pacjentom po przeszczepie serca , ponieważ może wywołać zaawansowany blok serca lub zatrzymanie zatokowe^[5].

Przypisy