漢語 Hànyǔ, 中文 Zhōngwén |
Obszar |
Chińska Republika Ludowa
,
Hongkong
,
Makau
,
Republika Chińska
,
Korea Północna
,
Korea Południowa
,
Wietnam
,
Singapur
,
Filipiny
,
Kambodża
,
Malezja
i inne kraje |
Liczba mówiących | powyżej 1,3 miliarda |
Ranking
| 1. |
Klasyfikacja genetyczna
|
Chińsko-tybetańska
|
Pismo
|
pismo chińskie
|
Status oficjalny |
język urzędowy
|
Chińska Republika Ludowa
,
Republika Chińska
,
Singapur
i jeden z urzędowych w
ONZ
|
Regulowany przez | ? |
Kody języka |
ISO 639
-1 | zh |
ISO 639-2 | chi (B) zho (T) |
SIL
| zho (dodatkowe dla poszczególnych języków/dialektów) |
W Wikipedii |
Zobacz też:
język
,
języki świata
|
Wikipedia
w
języku chińskim
|
Wikipedia
w
języku chińskim klasycznym
|
Wikipedia
w
języku kantońskim
|
Wikipedia
w
języku wu
|
W
Wikisłowniku
: |
Zasięg geograficzny poszczególnych języków chińskich
Język chiński –
język
lub grupa języków z rodziny
chińsko-tybetańskiej
.
W
piśmie chińskim
zazwyczaj nie oddaje się różnic w wymowie, tj. zapis jest identyczny, ale jego
wymowa
może się bardzo różnić w zależności od dialektu/języka użytkownika. Poszczególne języki/dialekty mogą być nawet wzajemnie niezrozumiałe. Wyróżnia się kilkanaście języków chińskich[1].
Standardowy język mandaryński
Standardowy język chiński nazywany przez zwolenników istnienia wielu języków chińskich
standardowym językiem mandaryńskim
to oficjalny język
ChRL
, opracowany w latach 50. i nauczany w chińskich szkołach od
1956
roku. Według danych z 2004 roku w języku tym mówi 53 proc. mieszkańców Chin, a więc ponad 600 mln osób. Liczbę cudzoziemców władających tym językiem lub uczących się go chińskie władze szacują na 30 mln osób.
Wywodzi się on z tzw.
języków mandaryńskich
używanych na północy Chin. jest
językiem urzędowym
w trzech
państwach
:
ChRL
,
Tajwanie
i
Singapurze
. Dzięki edukacji prowadzonej w tym języku jest on zrozumiały dla większości użytkowników języków chińskich i nazywany w Chinach kontynentalnych putonghua = "mowa powszechna", a na Tajwanie guoyu = "język państwowy".
Języki chińskie
Języki chińskie pochodzą od
języka średniochińskiego
, używanego w mowie od
VI
do
X wieku
. Ze względów politycznych i kulturowych, a także ze względu na istnienie w praktyce jednego standardu języka pisanego, poszczególne języki są często nazywane
dialektami
(grupami dialektów), tzn. odmawia im się statusu pełnoprawnych języków.
Encyklopedia Popularna PWN[2] wymienia następujące grupy dialektów języka chińskiego:
Posługuje się nimi ponad 1,3 mld ludzi zamieszkujących
Chińską Republikę Ludową
,
Republikę Chińską (Tajwan)
(20 mln),
Malezję
(5 mln),
Tajlandię
(4 mln),
Indonezję
i
Singapur
(po 2 mln). Języki chińskie są
językami ojczystymi
ponad miliarda Chińczyków (Han), a także ludów zasymilowanych, m.in.
Mandżurów
,
Hui
czy
She
.
Z lingwistycznego punktu widzenia współczesne języki chińskie należy podzielić na dwie wielkie grupy:
- grupę północną, której języki są ze sobą blisko spokrewnione i w ograniczonym zakresie wzajemnie zrozumiałe. Języki tej grupy mają 3 (dialekt północno-wschodni) lub 4 tony (chiński standardowy, wywodzący się z dialektu pekińskiego). Struktura tonów różni się nieco między językami.
- grupę południową, której języki są od siebie (i od chińskiego północnego) bardzo odległe i wzajemnie niezrozumiałe. Języki te mają bogatszą strukturę tonów; najwięcej ma
minnan
(południowy min), który ma 7-8 tonów, w zależności od dialektu. Języki południowe uchodzą za bardziej archaiczne z językoznawczego punktu widzenia.
Grupa północna
W skład grupy północnej (zwanej
językiem mandaryńskim
) wchodzą:
Wyróżnia się też czasami język
jin
, który choć obejmuje prowincje Shaanxi, Shanxi i część
Mongolii Wewnętrznej
zalicza się do grupy języków południowych, ze względów genealogicznych.
Grupa południowa
Do grupy języków południowych wchodzą:
Dodatkowo poszczególne języki dzielą się na wiele dialektów, często wzajemnie niezrozumiałych. Niektóre z tych dialektów mają status wyższy od innych i są uznawane za standard. Zwykle są to dialekty dominującego ośrodka administracyjnego – np. w kantońskim taki status ma dialekt
Kantonu
(używany także w
Hongkongu
i
Makau
), wśród dialektów minnan jest kilka standardów (co wiąże się z podziałami administracyjnymi) – w
Fujian
i na Tajwanie to dialekt miasta
Xiamen
, we wschodnim Guangdongu – dialekt
Shantou
i
Chaozhou
(tzw. dialekt
teochew
), własne standardy ma też
dialekt hajnański
.
Różnicowanie się języków chińskich od czasów
dynastii Zhou
po czasy współczesne.
W przypadku języka chińskiego należy także wyraźnie odróżniać język pisany i mówiony, przede wszystkim ze względu na użycie
pisma
morfosylabicznego, które nie notuje wymowy i przyczyniło się do wykształcenia i trwałości pisanego standardu. Do początków Republiki rolę uniwersalnego języka pisanego pełnił
wenyan (chiński klasyczny)
, różnie czytany w poszczególnych językach i dialektach. Na dialekcie północnym oparta była guanhua (dosł. "mowa urzędników"), używana w mowie
lingua franca
cesarskiej biurokracji (stąd nazwa "mandaryński" na dialekty północne – "
mandaryn
" to dawna europejska nazwa urzędnika w cesarskich Chinach), a od czasów dynastii
Yuan
i
Ming
stała się językiem pisanym popularnej
literatury
. Obecnie język pisany jest oparty na mandaryńskim, gramatycznie i leksykalnie tożsamy z oficjalnym standardem, choć pojawia się w nim wiele zapożyczeń z języka klasycznego, rzadko spotykanych w mowie.
W ChRL prowadzona jest kampania propagowania używania w mowie standardowego języka (putonghua): wyłącznie w tym języku ma odbywać się nauka w szkołach, inne języki i dialekty rugowane są z mediów itp. Na Tajwanie języki tajwański oraz hakka mają obecnie wyraźnie wyższą pozycję, obok nauki w języku mandaryńskim, w szkołach są także od kilku lat prowadzone lekcje tych języków jako zajęcia dodatkowe. W Singapurze, w którym lingua franca między różnymi grupami etnicznymi jest angielski, władze promują wśród etnicznych Chińczyków naukę standardowego mandaryńskiego pod hasłem "nauki języka przodków", mimo że większość singapurskich Chińczyków pochodzi z południowych Chin, gdzie znajomość mandaryńskiego dawniej była rzadkością, a w kontaktach rodzinnych używa różnych języków i dialektów, głównie
hokkien
. Wyjątkiem są
Hongkong
i
Makau
, gdzie oficjalnym językiem jest
kantoński
(obok angielskiego w Hongkongu i portugalskiego w Makau), jednak większość tekstów pisanych powstaje w języku standardowym, ale czytane są w wymowie kantońskiej.
Rodzimy dialekt jest w wielu regionach Chin ważnym składnikiem tożsamości lokalnej, na ogół użytkownicy danego dialektu będą między sobą się nim posługiwać, przechodząc na język standardowy jedynie gdy zwracają się bezpośrednio do osoby, która go nie rozumie.
Do transkrypcji używa się obecnie głównie systemów opartych na
alfabecie łacińskim
. Do transkrypcji standardowego mandaryńskiego stosuje się przede wszystkim obowiązującą w ChRL i coraz szerzej respektowaną na świecie
transkrypcję
łacińską
pinyin
. Inne, wychodzące stopniowo z użycia systemy to m.in. system
Wade'a-Gilesa
oraz
bopomofo
.
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne