Czchów – miasto w
woj. małopolskim
, w
powiecie brzeskim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Czchów
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. tarnowskiego
. 1 stycznia 2000 Czchów odzyskał utracone w
1928
prawa miejskie.
Według danych z
31 grudnia
2006
miasto miało 2219 mieszkańców.
Miasto jest położone przy drodze krajowej
75
nad
Dunajcem
i sztucznym zbiornikiem
jeziorem Czchowskim
, które powstało w wyniku spiętrzenia wód Dunajca.
Historia Czchowa
Romańska wieża w Czchowie
stan z
2000
Ślady najdawniejszego osadnictwa w rejonie miasta sięgają czasów
państwa wielkomorawskiego
. Z osadnictwem czeskim niekiedy jest wiązana nazwa miasta, występująca w dokumentach od
XIII
w. także w formie Czechou, Cechou, Cehiov. Według
Długosza
wśród najdawniejszych mieszkańców przeważali Niemcy, jeńcy wzięci do niewoli w czasie wojen
Bolesława Chrobrego
z
cesarstwem
. W roku
1280
odbyło się tu spotkanie księżnej
Kingi
z księciem
Leszkiem Czarnym
, w asyście
biskupa krakowskiego
i innych dostojników w celu rozwiązania konfliktu między książętami.
[1]
W wystawionym na tym zjeździe dokumencie Czchów określony jest jako wieś biskupa krakowskiego. Datowany na
1288
r. dokument, przyznaje prawa do Czchowa
benedyktynom
tynieckim
. Mimo iż dokument jest czasem uznawany za falsyfikat, to miejscowość rzeczywiście należała do benedyktynów w końcu
XIII
w., gdyż z ich rąk przeszła w ręce panującej dynastii, na początku
XIVw
.
W
1327
r. istniała już w Czchowie królewska komora
celna
. W
1333
odziedziczyła go wraz z
ziemią sądecką
Jadwiga
, wdowa po
Władysławie Łokietku
, a po jej śmierci w
1339
Kazimierz Wielki
. Za jego panowania miasto zostało opasane murem obronnym, a przywilej wystawiony w
Krakowie
24 listopada
1355
przeniósł je z lokacji na
prawie średzkim
na
magdeburskie
[2]
.
Nie jest pewne kiedy Czchów otrzymał prawa miejskie, we wspomnianym dokumencie zmiany prawa lokacyjnego, wspomniane jest, że prawa miejskie miał już dawno. W czasie lustracji w 1765 wójt z burmistrzami zeznali, że odnośny dokument im zgorzał.
[3]
Prawdopodobnie w tym samym czasie powstał na wzgórzu wznoszącym się nad miastem niewielki zamek dla obrony tutejszej komory celnej i szlaku handlowego. Trzonem
zamku w Czchowie
była starsza jeszcze, romańska obronna wieża mieszkalna.
W
1357
król potwierdził miastu immunitet sądowy, wkrótce Czchów był już stolicą powiatu sądowego,
kasztelanią
mniejszą i
starostwem
niegrodowym. Tu odbywały się roki sądu ziemskiego krakowskiego i połączone z tym zjazdy szlachty. W
1433
otrzymał prawo urządzania jarmarku, w
1489
kolejnego, a w
1565
Zygmunt August
wyznaczył Czchów na miejsce stałych jarmarków przygranicznych.
Korzystne położenie miasta przy głównych szlakach handlowych prowadzących z
Czech
i
Węgier
do Polski, przywileje królewskie i stałe jarmarki zapewniały rozwój miasta. O bogactwie dawnego Czchowa świadczyć może, założenie przy poparciu Tomasza z
Bochni
, komornika
żup
bocheńskich, w roku
1545
miejskich wodociągów i kanalizacji.
[4]
W
1501
na czchowskim rynku został ścięty za gwałcenie przymierza , Eliasz, syn Piotra Aarona,
hospodara
wołoskiego
, ostatni z dynastii Bohdanidów. W
XVI
i
XVII
w. działał w Czchowie
zbór
unitariański
a przez pewien czas mieszkał też przywódca ruchu, włoski reformator religijny
Faust Socyn
.
Perspektywa z wieżą w Czchowie
Na początku
XVII
w. w Czchowie urodził się artysta malarz Florian Benedyktowicz, osiadły później i zmarły w
Nowym Sączu
w
1649
.
Od połowy
XVII
w. rozpoczął się upadek znaczenia i bogactwa miasta. Przyczyną były zmiany szlaków handlowych, wylewy
Dunajca
, zwiększane świadczenia na rzecz króla i starostwa i klęski wojenne. W
1662
z 10
łanów
na których osadzone było miasto pozostało po powodziach sześć, a liczba mieszkańców wynosiła 500 osób. W
1690
po zniszczeniach powodziowych pozostało 36 domów. Dawny zameczek stracił swe wojskowe znaczenie, pełniąc już tylko rolę więzienia.
Przejście Czchowa pod administrację
cesarską
po
rozbiorach
a w
1781
w ręce prywatne (rodziny Benoe) nie zahamowało upadku miasta. W początkach
XIX
w. powstał tu zakład dobroczynny mający utrzymywać sześciu ubogich, z kapitału zakładowego, 5
mórg
i 100
złotych reńskich
.
W roku
1928
Czchów utracił prawa miejskie, a przez okres międzywojenny był miejscem stałych targów bydła.
W pobliżu Czchowa leży na pograniczu
powiatu brzeskiego
i
nowosądeckiego
zamek Tropsztyn
w
Wytrzyszczce
. Zamek Tropsztyn jest pieczołowicie odbudowany i odrestaurowany, dostępny dla turystów.
Historia parafii w Czchowie
Kościół parafialny w Czchowie
Według zachowanych rachunków
świętopietrza
parafia w Czchowie istniała już w
1325
r. a niektóre źródła datują jej powstanie nawet na
XII
w.
[5]
Kościół został erygowany w
1346
(lub wg innych źródeł
1349
) pw. Piotra Apostoła . Prawdopodobnie jeszcze w
XIV
w. zmieniono patrona kościoła i do dziś pozostaje on pw. Narodzenia
NMP
. Budynek został wzniesiony z miejscowego białego wapienia, stąd dawniej powszechna druga nazwa miasta Ecclesia Alba (
łac
biały kościół. Kościół został rozbudowany w stylu gotyckim w
1430
r. mimo licznych drobnych przeróbek w tej postaci istnieje do dziś. Do
1693
w kościele znajdowała się brązowa tablica nagrobna Jana de Ognade, starosty czchowskiego i wodza (dux) wołoskiego. W końcu
XIX
w. Czchów awansował do rangi
dekanatu
, w skład którego weszły parafie Bieszadszyny (obecnie
Biesiadki
),
Domosławice
,
Gnojnik
,
Gwoździec
,
Olszyny
, Poleśnica (obecnie
Paleśnica
),
Tymowa
,
Zakliczyn
,
Złota
.
Zabytki gminy
- kościół pw. Narodzenia NMP;
- lew z niezachowanego do dziś
romańskiego
kościoła parafialnego p.w. Narodzenia NMP.
- rynek z zabytkowymi podcieniami;
- liczne dworki;
- kościółek pw.
św. Andrzeja Świerada
w
Tropiu
(święty miał pustelnię w tej miejscowości, która również się zachowała).
- ruiny zameczku czchowskiego
- położony 6 km na południe od Czchowa
zamek Tropsztyn
.
Wpis o Czchowie w rękopisie wizytacji biskupiej w 1570
Ludzie związani z miejscowością
-
Stanisław Milski
, reżyser, aktor
-
Szymon Platner
, ostatni
żydowski
mieszkaniec
Brzeska
- Ewa Godlewska, dziennikarka
Telewizji Polskiej
, prezenterka
Panoramy
- Monika Stachurska, dziennikarka
Telewizji Polskiej
, prezenterka
Telekuriera
- Jerzy Skarżyński, dziennikarz muzyczny
Radia Kraków
, prowadzący audycji muzycznych
- Maciej Florek, tancerz, laureat pierwszej edycji
You can dance - Po prostu tańcz!
Przypisy
Literatura
- 1 Zygmunt Mazur: Studia nad kancelarią Leszka Czarnego Wrocław, Ossolineum, 1975
- 2 Miasta polskie w Tysiącleciu red.Stanisław Pazyra, Wrocław, Ossolineum, 1965
- 3 Lustracja województwa krakowskiego 1765, cz. 1: powiaty sądecki, szczyrzycki, biecki, czchowski oraz księstwa zatorskiego i oświęcimskie, wyd.
Alicja Falniowska-Gradowska
, Warszawa, PWN, 1973
- 4 Dekanat czchowski w:Rocznik diecezji tarnowskiej, Tarnów, 1963
Linki zewnętrzne