Malowidło pompejańskie przedstawiające rannego Eneasza z synem Askaniuszem

Eneasz opuszcza płonącą Troję Obraz autorstwa Federico Barocciego

Eneasz (także Ajnejas, łac. Aeneas, gr. Αἰνείας Aineías) – mit. gr. i mit. rzym. bohater wojny trojańskiej .

Uchodził za syna króla Anchizesa i bogini Wenus (gr. Afrodyta ). Był potomkiem Dardanosa , a więc i boga Zeusa . Obok Herkulesa i Tezeusza jest jednym z głównych bohaterów mitów i legend.

Tułaczka Eneasza

Po upadku Troi uciekł z niej zabierając ze sobą ojca, żonę Kreuzę z synem Askaniuszem . Udali się do pobliskiego gaju, gdzie zatrzymali się w pobliżu świątyni Ceres . Tam Eneasz spostrzegł zaginięcie swej żony. Powrócił do Troi lecz nie odnalazł jej wśród żywych. Wraz z innymi zbiegami, którzy zbierali się przy świątyni wyruszył w góry. Tam, w kraju Frygia u stóp góry Ida przylegającej do brzegu morza rozpoczął budowę okrętów.

Z nastaniem wiosny zabrał na okręty ojca, syna oraz swoich najwierniejszych towarzyszy i wyruszył w nieznaną mu podróż.

Tracja

Przybył do Tracji , gdzie wzniósł mury pod nową osadę. Podczas budowy osady i świątyni na cześć swej matki Wenus objawił się mu cień Polidora, syna króla Priama , który zginął z ręki trackiego króla Polimestora. Eneasz wyprawił mu uroczysty pogrzeb aby dusza zmarłego mogła trafić do krainy Orkusa a sam opuścił Trację.

Delos

Kolejnym etapem jego podróży była wyspa Delos na Morzu Egejskim . Tam został przyjęty przez kapłana boga Apollina Aniusza, przyjaciela ojca Eneasza. W świątyni zapytał wszechwidzącego Feba o dalsze swoje losy. Przez niego Apollo nakazał mu udać się do krainy swych przodków przepowiadając mu dobrą przyszłość – tron i władzę.

Kreta

Na wieść o wyroczni, ojciec Eneasza rozpoznał kierunek i udali się na wyspę Kretę , gdzie mieszkał przodek trojańskich królów Teuker. Po przybyciu na wyspę nie ominęły go gniewy bogini Junony , która wciąż nienawidziła Trojańczyków za obrazę jej przez Parysa (spór o złote jabłko). Gdy Eneasz i jego towarzysze już osiedlali się, Junona zesłała na nich zarazę i susze.

Widząc gniew bogów ojciec Eneasza, Anchizes nakazał wysłanie posłów do Delos, aby w świątyni wybłagali pomoc i rady o dalsze losy. W tym czasie Eneasz miał w nocy sen, według którego ojciec pomylił się w odczytywaniu wyroczni. Jowisz przeznaczył dla Eneasza Italię .

Strofady

Opuściwszy Kretę Eneasz z towarzyszami nie dopłynął do obiecanej mu krainy, lecz za sprawą bogini Junony dotarł do wysepek Strofady gdzie natknął się na wolno pasące się stado wołów . Ucztując i dziękując bogom za dar zostali znienacka zaatakowani przez właścicieli bydła, krwiożercze Harpie . Eneasz wraz z towarzyszami ucieka przed nimi na okręty wypływając w morze.

Chaonia

Dotarł do portu w Chaonii gdzie spotkał Trojan , m.in. Helenusa, syna Priama. Helenus, który był wieszczkiem Apolla wyjawił mu część jego przyszłości potwierdzając wiadomości o ziemi i tronie. Eneasz wypłynął w dalszą podróż podczas której na Sycylii zmarł jego ojciec Anchizes.

Kartagina

Odpływając z Sycylii błądził po morzach za sprawą bogini Junony, która zesłała złe wiatry by w końcu dotrzeć do fenickiego miasta Kartaginy . Został przyjęty przez królową Dydonę , która na jego cześć wystawiła ucztę, podczas której Eneasz opowiadał o wojnie trojańskiej i swych losach. Słuchając tych opowieści Dydona zapomniała o bólu w związku ze śmiercią jej męża Sicheusa, zabitego przez jej brata Pigmaliona i za sprawą bogini Wenus i Amora zakochała się w Eneaszu.

Wieść o miłości dotarła do króla Libii Jarbasa, który zabiegał o rękę Dydony. Składa on ofiary Jupiterowi . Jowisz zsyła swego posłańca Merkurego , który upomina Eneasza o celu jego drogi. Eneasz opuszcza Kartaginę mimo prósb Dydony i wyrusza dalszą drogę. Dydona z rozpaczy nakazuje rozpalić stos, na którym sama przebija się mieczem, darem od Eneasza. Przed śmiercią rzucą na niego klątwę, że długo z tronu nie będzie się cieszył i padnie rażony przez wroga.

Italia

Płynąc w kierunku Italii spędza jakiś czas na Sycylii na zaproszenie króla Acestesa, Trojańczyka z matki, i boga rzeki Krynissus. Za sprawą bogini Junony na ziemię zstąpiła Iryda namawiając Trojanki do podpalenia okrętów aby Eneasz osiadł na ich ziemi. Na gorące prośby Eneasza Jowisz zesłał deszcz i uratował większość okrętów. Po kilku dniach żeglugi, dzięki wstawiennictwu Wenus u boga mórz Neptuna dociera do brzegów Italii w pobliżu miasta Kume , w Zatoce Neapolitańskiej.

Wędrówka po krainie zmarłych

Eneasz na miejscu w świętej grocie boga Apolla składa ofiary i prosi wieszczkę Sybillę o wskazanie drogi do krainy podziemia. Chce tam iść, gdyż duch ojca nakazuje mu przyjść aby usłyszał od niego tajemnicę. Z pomocą matki zdobywa złotą gałązkę jemioły , która ma mu otworzyć wrota świata podziemnego. Po drodze spotyka duchy swych towarzyszy. Bogom podziemi Dis Patrowi i jego żonie Prozerpinie składa w ofierze złotą gałązkę i udaje się do gaju na spotkanie z ojcem. Ojciec ukazuje synowi jego przyszły los i odsłania przed nim przyszłe losy jego potomków.

Kres tułaczki

Po powrocie do świata żywych Eneasz wraz z towarzyszami dotarł do brzegów Italii przy ujściu rzeki Tybr w Lacjum . W Lacjum panował w tym czasie król Latynus , syn boga płodności Fauna . Latynus udzielił gościny i zgodnie z wcześniejsymi wróżbami ofiaruje Eneaszowi za żonę Lawinię , swoją córkę.

Wojna

Bogini Junona w gniewie podburza Latynów i Rutulów do wojny z Eneaszem. On sam za radą boga rzeki Tyber udał się po pomoc do arkadyjskiego króla Euandra, syna Jowisza i Mai, wroga Latynów, który osiadł nad rzeką i założył miasto Pallantium. Eneasz po uzyskaniu pomocy od Eaundra wyrusza do etruskiego wodza Tarchona, gdzie również prosi o pomoc.

Pod nieobecność Eneasza wódz Rutulów Turnus zaatakował obozy Trojan. Wysłani z wieścią o oblężeniu posłańcy Nizus i Eurial zostają zabici z rąk Rutylów. Broniący się w obozie Enaidzi na widok nadchodzącej pomocy przechylają szalę walk na swoją stronę. Trojanie zawierają porozumienie i pokój z Rutulami, sam władca Rutulów Turnus, uchodzi pod opieką Junony.

Ostateczna bitwa pomiędzy Latynusami, Turnusem, który do nich dołączył rozegrała się pod Laurentum. W bitwie tej zginęła jedna z Amazonek , Kamilla, która wraz z Wolskami walczyła po stronia Latynusów. Na wieść o zabiciu Amazonki, Turnus wyzwał Eneasza na pojedynek. Stawką tego pojedynku była ręka Lawinii oraz panowanie nad narodami Latynusów i Rutylów. Eneasz odnosi nad nim zwycięstwo, pozostał w Lacjum, gdzie założył nowe miasto, nazwane od imienia żony Lawinium .

Eneasz w sztuce

Życie i wędrówki Eneasza zostały opisane w literaturze i sztuce. Jest głównym bohaterem poematu epicznego Eneida Wergiliusza . Postać Eneasza opisuje Homer w Illiadzie , rzymski poeta Owidiusz opisał go w poemacie Metamorfozy . Eneasz stał się również bohaterem klasycznych librett operowych. Ważniejsze opery z postacią Eneasza to:

• Dydona i Eneasz ( Henry Purcell , 1689)
• Trojanie ( Hector Berlioz , 1863)

Postać Eneasza była przedstawiana przez malarzy np.:

• Federico Barocci (Eneasz opuszcza płonącą Troję)
• Jacob van Swanenburgh (Eneasz i Syblla w świecie podziemnym Muzeum Narodowego w Gdańsku)
• Jean Raoux (Dido i Eneasz).

Bibliografia

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1968
• Mity Greków i Rzymian, Wanda Markowska, Warszawa, Iskry, 1983, ISBN