Wizerunki herbów w Hyghalmen Roll z
1485
r.
Heraldyka – jedna z nauk pomocniczych
historii
, zajmuje się badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami kształtowania się
herbów
. Wywodzi się od słowa
herold
- oznaczającego urzędnika
dworskiego
, wywołującego nazwiska
rycerzy
biorących udział w
turniejach
. W innych językach europejskich nazywana jest podobnie (
ang.
heraldry,
franc.
heraldique ,
niem.
Heraldik) lub słowami pochodzącymi od nazwy herb (
niem.
Wappenkunde).
Jednym z podstawowych narzędzi heraldyki jest
blazonowanie
, czyli język opisu herbów, zaś podstawowym materiałem do badań są zachowane do dzisiaj
role herbowe
,
herbarze
, wizerunki herbów na
pieczęciach
, płytach nagrobnych i innych zabytkach.
Historia heraldyki
W heraldyce wyróżnia się okres tzw. heraldyki żywej, obejmujący czasy od powstania herbów w
XII
w. do końca
XV
w. Herby pełniły wtedy swą pierwotną funkcję identyfikacyjną na polu bitwy, a ewolucja ich wizerunków stanowiła odzwierciedlenie rzeczywistych zmian zachodzących w
uzbrojeniu ochronnym
rycerstwa.
Heraldyka późniejsza ma dwa zasadnicze działy, w niektórych językach mające osobne nazwy.
- Sztuka heraldyki (
niem.
Wappenkunst) - będąca zasadniczo dziełem sztuki lub rzemiosła artystycznego, opartego o gruntowną znajomość wiedzy heraldycznej.
- Heraldyka - nauka (
niem.
Wappenkunde) - teoretyczna wiedza heraldyczna, obejmująca blazonowanie, przyporządkowywanie herbów ich właścicielom, badanie początków i ewolucji herbów.
Początkowo heraldyka miała za zadanie głównie opisywanie i rozpoznawanie herbów. Historyczna jej strona oparta była w dużej mierze na
legendach herbowych
lub naiwnej interpretacji symboliki herbów.
Heraldyka jako nauka wykształciła się właściwie w pocz.
XIX
w. Wtedy dzięki zwróceniu większej uwagi na materiały źródłowe i ich naukowej analizie otrzymano pełniejszy obraz początków herbów i ich rozwoju.
Heraldyka w Polsce
Jedne z pierwszych prac dotyczących heraldyki w Polsce napisał w XVI w.
Bartosz Paprocki
. Duże zasługi w zakresie heraldyki mieli także
Szymon Okolski
oraz
Kasper Niesiecki
. Według zasad nowożytnych nauk historycznych prace na ten temat publikował
Joachim Lelewel
. Wybitnymi polskimi heraldykami
XIX
w. i pocz.
XX
w. byli m.in.
Franciszek Piekosiński
,
Juliusz Karol Ostrowski
, Zbigniew Leszczyc czy Wiktor Wittyg. W okresie międzywojennym prócz wysokiego poziomu prezentowanego przez naukowców heraldyków, pojawiło się wiele publikacji amatorskich lub komercyjnych, niekiedy nierzetelnych z historycznego punktu widzenia.
W okresie
PRLu
nauczanie heraldyki funkcjonowało właściwie tylko w formie marginalnej na wydziałach historycznych wyższych uczelni. Wydawanie podręczników i literatury z tej dziedziny było bardzo ograniczone, prace współczesnych heraldyków wydawane były w niewielkich nakładach jako skrypty akademickie lub nie były publikowane. Lepiej przedstawiała się sytuacja na emigracji, gdzie wybitni polscy heraldycy -
Adam Heymowski
w
Sztokholmie
,
Szymon Konarski
i Bogdan Klec-Pilewski w
Paryżu
publikowali liczne prace naukowe. Zaniedbania w zakresie kształcenia kadr heraldyków uwidaczniają się obecnie w postaci licznych niepoprawnych heraldycznie herbów przyjmowanych przez organa władzy samorządowej.
Próbę poprawy wiedzy heraldycznej w społeczeństwie podejmuje od lat
Polskie Towarzystwo Heraldyczne
( PTH - Polskie Towarzystwo Heraldyczne), organizacja skupiająca zarówno naukowców jak i heraldyków amatorów.
Heraldyka współcześnie
Współcześnie heraldyka funkcjonuje nadal w charakterze sztuki użytkowej, lecz często niewiele ma wspólnego z przyjętymi normami konstruowania
herbów
(porównaj:
blazonowanie
). Cechuje się ona tworzeniem herbów przez przypadkowe osoby na potrzeby własne bądź zlecenie różnych instytucji, zazwyczaj pożytku publicznego: (
gmin
,
zrzeszeń
,
stowarzyszeń
). W niektórych krajach o dużych tradycjach heraldycznych - m.in. w
Wielkiej Brytanii
nauka i sztuka heraldyczna, zwłaszcza związana z oficjalnymi urzędami
heroldii
stoi na bardzo wysokim poziomie. Z racji wciąż żywego zainteresowania herbami w wielu krajach świata, heraldyka narażona jest jako nauka na komercjalizację. W wielu krajach, także w Polsce powstają nierzetelne firmy, podające się za naukowe instytucje lub organizacje, które w celu zarobkowym wydają niepoprawne historycznie, często wręcz świadomie zafałszowane dyplomy herbowe, odszukują nieistniejące herby lub przypisują herby rodzinom, bez odpowiednich badań źródłowych i archiwalnych.
Istnieją także instytucje, które zajmują się tworzeniem nowych herbów, działające w zgodzie z regułami heraldyki, rzetelne od strony plastycznej i wiedzy historycznej. W monarchiach są to najczęściej heroldie, w innych państwach organizacje o charakterze stowarzyszeń.
Zobacz też
Linki zewnętrzne