Teatr rzymski – wykazuje wiele cech wspólnych z
teatrem greckim
okresu hellenistycznego. Budowla złożona była z podobnych elementów, ale istniały też dość znaczne różnice.
Teatr
zbudowany był z widowni (
cavea
),
sceny
(
pulpitum
) oraz budynku scenicznego zwanego
skene
. Rzymskie teatry były kryte dachem chroniącym przede wszystkim przed promieniami słońca (nad widownią rozpinana był płócienna osłona). Widownia była wpisana w rzut prostokąta. Rzymskie teatry budowane były najczęściej na płaskim (w porównaniu z Grecją) terenie. Widownia zatem była inaczej ukształtowana. Było to półkole wpisane w czworobok o
amfiteatralnie
umieszczonych miejscach dla widzów. W tylnej części w narożach o kształcie zbliżonym do trójkąta z wklęsłym bokiem umieszczano
klatki schodowe
, pozwalające wejść na widownię. Do klatek prowadziły zewnętrzne, szerokie drzwi umieszczone pod
arkadami
fasady
widowni. Fasada zbudowana była jako kilkukondygnacyjny arkadowy mur zwieńczony
galerią
. Sama widownia podzielona była poziomymi przejściami (praecinctiones) oraz biegnącymi promieniście schodkami (scalaria) na sektory poziome (maeniana) i pionowe (cunei). Półkolisty placyk (
orchestra
) w porównaniu z teatrami greckimi został zmniejszony (chór nie zawsze brał udział w rzymskich przedstawieniach). Za to
proskenion
, zwany w
Rzymie
pulpitum, został poszerzony. Widownia nie sięgała poza średnicę orchestry, więc wydłużono skene. Jej część frontowa posiadała liczne
nisze
,
ryzality
,
kolumny
i zdobienia malarskie, a umieszczone w nich drzwi służyły aktorom do wychodzenia na scenę i opuszczania jej. Środkowe, największe, służyły głównym bohaterom, boczne pozostałym osobom. W fasadzie umieszczano troje drzwi.
Hyposkeon
także został pokryty licznymi płaskorzeźbami. Nowością teatrów rzymskich było zastosowanie kurtyny (aulaeum), którą opuszczano w dół, do specjalnie przygotowanego otworu. Kolejną innowacją wprowadzoną przez Rzymian było zastosowanie plakatów teatralnych nazywanych programinata, informujących o mającym się odbyć przedstawieniu.
Teatr nie miał niemal w Rzymie rodzimej tradycji. Najprawdopodobniej z tego powodu
Senat Rzymski
zakazał umieszczania miejsc siedzących w budowanym w Rzymie od
154 p.n.e.
teatrze. Prace zostały przerwane. Najstarszym odkrytym na terenie starożytnego Rzymu jest tzw. Teatr Wielki w
Pompejach
. Zbudowany został ok.
80 p.n.e.
i mógł pomieścić około 15 000 widzów. W Rzymie pierwszy drewniany teatr wybudowano dopiero w
58 p.n.e.
(za zgodą Marka Skaurusa). Trzy lata później, aby uzyskać zgodę na wybudowanie teatru z kamienia na
Polu Marsowym
,
Pompejusz
nakazał umieścić na koronie widowni
kaplicę
Wenus
Zwycięskiej. Widzowie siedzieli co prawda tyłem do kaplicy podczas przedstawienia, ale w pozostałym czasie widownia budowli postawionej przez Pompejusza przypominała monumentalne schody prowadzące do
świątyni
.
Najlepiej zachowały się z okresu rzymskiego teatry w
Orange (Vaucluse)
we
Francji
i w
Leptis Magna
w
Libii
.
W twórczości scenicznej starożytnego Rzymu wyróżnia się kilka charakterystycznych odmian sztuk teatralnych:
- Mim - krótka, często improwizowana scenka z życia, popis aktorski;
- Pantomima - nieme widowisko, w którym aktorzy posługiwali się gestem i ruchem, nie stroniące od dosadności i okrucieństwa;
- Fabula atellana - ludowa farsa italska, w której aktorzy występowali w maskach charakterystycznych dla poszczególnych postaci;
- Fabula palliata - sztuka komediowa, w której Rzymianie naśmiewają się z Greków (twórcami palliaty byli m.in.
Plaut
i
Terencjusz
);
- Fabula togata - sztuka komediowa, w której Rzymianie naśmiewają się z samych siebie;
- Fabula cothurnata - tragedia o charakterze greckim;
- Fabula praetexta - tragedia w stylu rzymskim.
Rodzaje przedstawień ułożone są w kolejności popularności wśród Rzymian.