Kościół katolicki w Polsce –
katolicka
wspólnota wyznaniowa
w
Polsce
, będąca obecnie pod zwierzchnictwem
biskupów
należących do
Konferencji Episkopatu Polski
.
Kościoły katolickie w Polsce to również:
Kościół Polskokatolicki w RP
,
Kościół Starokatolicki w RP
,
Kościół Starokatolicki Mariawitów
,
Kościół Katolicki Mariawitów
i
Polski Narodowy Katolicki Kościół w RP
, które nie uznają prymatu
papieża
(są one opisane w odrębnych artykułach).
Chrzest Polski
Prawdopodobnie jako pierwsze, wraz z południowymi wpływami, na tereny obecnej południowej Polski przybyło
chrześcijaństwo
w
obrządku wschodnim
propagowanym m.in. przez braci
Cyryla i Metodego
(istnieje przypuszczenie, iż wówczas ochrzczony został Książę Wiślan). Podporządkowanie
Wiślan
i innych południowych plemion
Państwu wielkomorawskiemu
, a potem, prawdopodobnie, na krótko
Czechom
spowodowało, że
Polanom
, najsilniejszemu i niezależnemu ośrodkowi przypadła rola zjednoczenia ziem polskich.
Mieszko
, pierwszy z historycznych
Piastów
, przyjął
14 kwietnia
966
chrzest
z rąk duchownego obrządku łacińskiego, (
biskupa Jordana
. Od tego momentu mówimy o Kościele katolickim w Polsce. W
968
ustanowiono w
Poznaniu
siedzibę
diecezji
.
Bolesław I Chrobry
, syn Mieszka, utwierdzał wedle kronikarzy wiarę chrześcijańską wśród poddanych, nawet przy użyciu środków siłowych.
Podczas
zjazdu gnieźnieńskiego
roku 1000,
cesarz rzymski Otton III
zwołał synod, który zatwierdził pierwszą
metropolię
dla całej Polski (z siedzibą w
Gnieźnie
). Pierwszy podział administracyjny Kościoła wyglądał zatem następująco:
W latach 30.
XI
wieku nastąpił jednak zwrot ludności ku
pogaństwu
, zwany
reakcją pogańską
), którego kulminacją był wybuch powstania w
1037
r., skierowanego przeciwko rozwijającym się stosunkom feudalnym i wprowadzaniu chrześcijaństwa. Powstanie ostatecznie zdławione zostało w latach 40. XI wieku przez
Kazimierza Odnowiciela
przy pomocy rycerzy cesarza niemieckiego. Przystąpiono wówczas do wzmożonego zwalczania pogańskich ośrodków i kultów, niszczenia powstałych wówczas
pogańskich świątyń
i posągów oraz rozbudowy administracji kościelnej i odbudowy zniszczonych lub porzuconych wcześniej kościołów.
Rozwój chrześcijaństwa
Do czasów
Władysława II
Kościół w Polsce miał następującą strukturę:
W 1376 utworzono drugą metropolię
w Haliczu
(od 1414 we
Lwowie
) z diecezjami łacińskimi na
Rusi
(
Białoruś
i
Ukraina
). W 1783 r. utworzono metropolię w
Mohylewie
dla diecezji zabranych Polsce. W 1818 utworzono czwartą metropolię w
Warszawie
dla
Królestwa Polskiego
.
Reformacja w Polsce
Reformacja
pojawiła się na ziemiach polskich w latach 20.
XVI w.
i trwała do połowy XVII w., kiedy ostatecznie zwyciężyła
kontrreformacja
. W odróżnieniu od reformacji zachodnioeuropejskiej, polska reformacja nie wywarła niemal żadnego wpływu na ludność chłopską, ograniczając się do
szlachty
i
magnatów
(te grupy wyznawały głównie
kalwinizm
i
arianizm
) oraz
mieszczaństwa
(wyznającego głównie
luteranizm
). Polska stała się jednym z najważniejszych ośrodków
antytrynitaryzmu
. Należący do tego nurtu
bracia polscy
wyróżnili się nowatorskimi poglądami społecznymi i filozoficznymi.
II Rzeczpospolita
Kościół katolicki
w
II Rzeczypospolitej
był reprezentowany przez cztery obrządki (ryty). Według urzędowych wykazów diecezjalnych (schematyzmów) w 1931 roku wiernych Kościoła było 23 mln 175 tys. osób, w tym:
Ogólna liczba ludności Polski w 1931 r. wynosiła 31 mln 915 tys. osób.
Okupacja hitlerowsko-sowiecka
Lata 1939-1944 były czasem silnych prześladowań duchowieństwa Kościoła katolickiego przez okupanta niemieckiego i sowieckiego. Z dotychczasowych ustaleń wynika, że
hitlerowcy
zamordowali 1832
księży
i
kleryków
diecezjalnych, 357 księży i kleryków zakonnych, 205
braci zakonnych
oraz 289
zakonnic
polskiego pochodzenia. Na terenie samego
Generalnego Gubernatorstwa
zginęło ogółem 466 księży, z czego 117 zostało rozstrzelanych, a pozostali zmarli w
obozach koncentracyjnych
. Polskich księży więziono w
Stutthof
,
Oranienburgu
,
Sachsenhausen
,
Nordhausen
,
Buchenwaldzie
,
Gross-Rosen
i innych. W samym
Oświęcimiu
zabito 167 duchownych z 416 tam przebywających.
Strat osobowych kościoła katolickiego pod okupacją
radziecką
do dziś nie udało się jednoznacznie oszacować. Wynika to ze złożoności problemu, braku źródeł. Przypuszcza się, że były procentowo większe, a wielu księży i duchowieństwa zakonnego zostało
zesłanych
w głąb Rosji – zwłaszcza do syberyjskich
gułagów
.
W rezultacie wojny i okupacji ziem polskich w niektórych
diecezjach
brakowało do 49% duchownych. Tak właśnie sytuacja prezentowała się w diecezji
włocławskiej
,
gnieźnieńskiej
i
chełmińskiej
. Pozostałe placówki również odczuły podobne efekty.
Wraz z rządem II RP, kraj opuścił prymas – kard.
August Hlond
. Początkowo przebywał w
Rzymie
. Następnie udał się do
Francji
gdzie został aresztowany przez
Gestapo
i
internowany
w jednym z klasztorów. Pod jego nieobecność w okupowanym kraju na terenie
GG
kościołem zarządzał kard.
Adam Stefan Sapieha
–
metropolita krakowski
. Natomiast na obszarach bezpośrednio wcielonych do
III Rzeszy
,
biskup pomocniczy
diecezji poznańskiej
i
administrator apostolski
metropolii poznańskiej oraz gnieźnieńskiej –
Walenty Dymek
.
Spośród wielu ówczesnych osobowości Kościoła katolickiego w Polsce na kartach historii zapisali się: św.
Maksymilian Maria Kolbe
– założyciel
Niepokalanowa
oraz duchowny, który poświęcił swoje życie za innego więźnia; bł.
Stefan Wincenty Frelichowski
– patron
harcerstwa Rzeczypospolitej
; bł.
Michał Kozal
– biskup zamordowany w
Dachau
i
108 błogosławionych męczenników
.
Duchowni Kościoła katolickiego w Polsce brali również czynny udział w tworzeniu podziemnego oporu przeciwko okupantom. Ich najważniejszą rolą była posługa kapłańska w oddziałach partyzanckich, pomoc Żydom, pomoc w zorganizowaniu żywności jak również pełnili funkcje łączników i informatorów. Hierarchowie jak kard.
Adam Stefan Sapieha
byli łącznikami krajowych placówek
AK
z
rządem na uchodźstwie
.
Polska Rzeczpospolita Ludowa
W 1945 roku władze komunistyczne uznały, że
konkordat z 1925 roku
nie obowiązuje w związku z dokonanymi przez Watykan zmianami granic diecezji w 1939 r. Stopniowo ograniczano uprawnienia Kościoła w sferze społecznej. Likwidowano prasę i wydawnictwa katolickie, zlikwidowano główną organizację charytatywną
Caritas
, dokonano
nacjonalizacji
kościelnych majątków ziemskich. Władzom komunistycznym nie udało się zlikwidować, ani przejąć
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
.
Rozbijaniu jedności Kościoła posłużyło powołanie do istnienia Komisji Księży przy
Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
, którego członków popularnie nazywano księżmi patriotami. Należeli do nich duchowni dyspozycyjni wobec władzy komunistycznej. Władze komunistyczne założyły też całkowicie zależne od siebie
Stowarzyszenie PAX
, którego przewodniczącym był
Bolesław Piasecki
.
PAX
wydawał prasę określającą się jako "katolicka":
Słowo Powszechne
oraz
Dziś i Jutro
.
Początkowo na czele Kościoła w Polsce stał prymas
kard. August Hlond
. Po jego śmierci w 1948 prymasem został
abp Stefan Wyszyński
. W 1950 r. doprowadził on do czasowego unormowania stosunków między rządem komunistycznym a
Episkopatem
zawierając porozumienie.
Kościół katolicki był inwigilowany przez
UB
, a następnie przez
SB
. Przy SB funkcjonował specjalny Departament IV zajmujący się zwalczaniem Kościoła.
Każdy kleryk wstępując na I rok
seminarium duchownego
miał zakładaną teczkę w
SB
. Część z kandydatów do stanu duchownego była zmuszona odbyć dwuletnią służbę wojskową w specjalnych jednostkach dla kleryków. Próbowano ich tam indoktrynować w duchu
marksistowsko-leninowskim
, nasyłano prostytutki i szykanowano za prowadzenie praktyk religijnych.
Lata 1952-1953 przyniosły aresztowanie i trzyletnie internowanie
prymasa Wyszyńskiego
, procesy m.in.
proces bpa Czesława Kaczmarka
, i
proces Kurii Krakowskiej
, w których padały wyroki śmierci i długoletniego więzienia. Wypędzono z
diecezji katowickiej
trzech biskupów:
Stanisława Adamskiego
,
Juliusza Bieńka
,
Herberta Bednorza
. Z
archidiecezji krakowskiej
wypędzono
bpa Eugeniusza Baziaka
. Osłabionemu tymi działaniami Episkopatowi władze narzuciły nowego przewodniczącego -
bpa Michała Klepacza
.
Osłabienie działań przeciw Kościołowi przyszło wraz z
odwilżą
roku 1956. Rozpoczęto realizację programu duszpasterskiego określanego jako Wielka Nowenna poprzedzającego uroczyste obchody
milenium chrztu Polski
w 1966 roku. W 1964 r. zmarł na skutek prześladowań ze strony władz komunistycznych
Władysław Findysz
.
W latach 70. i 80. XX wieku nie zmieniło się nastawienie władz komunistycznych do Kościoła. Wciąż istniały problemy z uzyskiwaniem zgody na budowy kościołów, zdobywaniem materiałów budowlanych i przydziału papieru dla istniejących wydawnictw katolickich. Prasa katolicka była poddana silnej
cenzurze
. W tym czasie funkcjonariusze SB doprowadzali do śmierci lub dokonywali głośnych morderstw na księżach: w 1976 na
ks. Romanie Kotlarzu
, w 1984 na
ks. Jerzym Popiełuszce
, w 1989 na
ks. Stanisławie Suchowolcu
,
ks. Stefanie Niedzielaku
,
ks. Sylwestrze Zychu
.
16 października 1978 kard.
Karol Wojtyła
został wybrany papieżem. Odbył on 3 kolejne pielgrzymki do Polski:
pierwszą
w 1979 roku,
drugą
w 1983 roku i
trzecią
w 1987 r.
W 1981 zmarł prymas
Wyszyński
. Jego następcą został
abp Józef Glemp
.[]
Część duchowieństwa współpracowała z aparatem bezpieczeństwa PRL-u. W 1976 z SB współpracowało 2309 duchownych[1]. Za to obecność duchownych w strukturach
SB
według stanu na 1 stycznia
1983
była następująca: 3934 tajnych współpracowników rekrutujących się spośród duchowieństwa diecezjalnego oraz 625 spośród zakonników[2].
III Rzeczpospolita
Podział administracyjny Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego w Polsce od 2004
Obecnie Prymasem Polski jest
abp
Józef Kowalczyk
(od dnia 26 czerwca 2010).
Według
Głównego Urzędu Statystycznego
pod koniec 2008 roku w Polsce było 33 693 390 osób ochrzczonych w
Kościele łacińskim
[3].
Kościół Rzymskokatolicki w RP funkcjonuje w czterech obrządkach (rytach): łacińskim,
bizantyjsko-ukraińskim
(55 tys. wyznawców),
ormiańskim
(5 tys. wyznawców) oraz
neounickim
(195 wyznawców)[4].
Kościół w Polsce składa się z 10114 parafii, w których posługuje duszpastersko 133 biskupów, 22,2 tys. księży diecezjalnych, 6,3 tys. księży zakonnych, 23,3 tys. sióstr zakonnych, 1,5 tys. braci zakonnych oraz 7 diakonów stałych. Do kapłaństwa przygotowywało się 6,4 tys. kleryków[5].
Kościół prowadzi 1240 przedszkoli i szkół podstawowych (133 tys. uczniów), 417 szkół ponadpodstawowych (83 tys. uczniów) oraz 69 szkół wyższych i uniwersytetów (100 tys. słuchaczy), 33 szpitale, 244 ambulatoria, 267 domów starców i zakładów opieki i 538 sierocińców oraz domów opieki dla dzieci[5].
Według statystyk watykańskich, ponad 20% porzucających w Europie kapłaństwo księży pochodzi z Polski. Jak podają oficjalne dane z Polski ze stanu duchownego odchodzi około 60 księży rocznie, zaś w całej Europie - prawie 250. W rzeczywistości statystyki nie ujmują wszystkich, dlatego duchownych porzucających kapłaństwo może być kilkakrotnie więcej[6].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ T. Ruzikowski, "Tajni współpracownicy pionów operacyjnych aparatu bezpieczeństwa 1950-1984", "Pamięć i Sprawiedliwość", nr 3: 2003, s. 109-131: ze szczegółowych danych z 1976 r. wynika, że na ogólną liczbę 25 174 księży, biskupów oraz alumnów świeckich i zakonnych dla SB pracowało 2309 duchownych. Oznacza to, że 9,17% księży było zarejestrowanych w kartotekach SB jako tajni współpracownicy
- ↑ „Kurtyna w dół” – "
Fakty i Mity
" nr 23 01.06.2006
- ↑
Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010
.
- ↑
Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010
.
- ↑ 5,0 5,1 Dane Centralnego Urzędu Statystyki Kościoła, dotyczą stanu faktycznego z 31 grudnia 2004
Dane dotyczące Kościoła katolickiego w Polsce
. Angelus.pl. [dostęp 2010-08-06].
- ↑ Anita Blinkiewicz,
Marcin Dzierżanowski
:
Wprost 24 - Ucieczka księży
(
pol.
).
Wprost
, 2007. [dostęp 2010-04-21].
Linki zewnętrzne