Richard Feynman
Richard FeynmanRichard Phillips Feynman [
ˈɹɪtʃɝd ˈfɪlɪps ˈfaɪnmən
] (ur.
11 maja
1918
w Nowym Jorku, zm.
15 lutego
1988
w
Los Angeles
) –
amerykański
fizyk teoretyk
. Jeden z głównych twórców
elektrodynamiki kwantowej
, laureat
Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki
w
1965
za niezależne stworzenie
relatywistycznej
elektrodynamiki kwantowej. ŻyciorysPochodził z rodziny żydowskiej, był synem sprzedawcy Melville'a Arthura i Lucille Phillips. Miał również korzenie polskie i rosyjskie[1]. Zainteresowanie naukami ścisłymi wyniósł z domu rodzinnego – ojciec zachęcał go do zadawania pytań i sięgania do istoty rzeczy. Studiował w
Massachusetts Institute of Technology
(
1935
-
1939
). Jego praca dyplomowa nosiła tytuł: Forces and Stresses in Molecules. Centralnym wynikiem tej pracy było wyprowadzenie wzoru znanego obecnie jako
twierdzenie Hellmanna-Feynmana
. Następnie podjął na
Uniwersytecie Princeton
studia doktoranckie (1939-1943), zakończone obroną pracy The Principle of Least Action in Quantum Mechanics, przygotowanej pod kierunkiem
Johna Wheelera
. Cieszący się już wówczas, mimo młodego wieku, opinią jednego ze znakomitszych fizyków teoretyków, Feynman został zaproszony do udziału w pracach przy konstrukcji amerykańskiej
bomby jądrowej
w laboratorium w
Los Alamos
(
projekt Manhattan
).
Hans Bethe
powierzył mu kierowanie zespołem obliczeniowym. Feynman był obecny przy próbie pierwszej bomby w lipcu
1945
. Po wojnie pracował na
Cornell University
w Ithaca (wspólnie z Bethe'm), w
1951
został profesorem
California Institute of Technology
w
Pasadenie
. Był członkiem m.in. Narodowej Akademii Nauk w
Waszyngtonie
[2] oraz londyńskiego
Royal Society
. W 1965 otrzymał
Nagrodę Nobla
– wspólnie z Japończykiem
Shinichiro Tomonagą
i Amerykaninem
Julianem Schwingerem
[3]. Uczonych uhonorowano za stworzenie relatywistycznej elektrodynamiki kwantowej. Feynman wynalazł metodę upraszczania obliczeń przy rozwiązywaniu zagadnień oddziaływania cząstek, przez rysowanie diagramów obrazujących proces (tzw.
diagramy Feynmana
1948
) i przypisywanie im odpowiednich wyrażeń matematycznych. Metoda ta wkrótce stała się jednym z podstawowych narzędzi w badaniach
cząstek elementarnych
. Brał udział w pracach komisji ustalającej przyczyny katastrofy
wahadłowca
Challenger
(
1986
); to on zwrócił uwagę na sztywnienie i kruszenie się na mrozie gumowych uszczelek, co ostatecznie zostało uznane za główną przyczynę katastrofy. W zdaniu odrębnym do oficjalnego raportu końcowego komisji, Feynman skrytykował naciski władz
NASA
na inżynierów. Feynman zmarł w lutym 1988 po kilkuletniej walce z
chorobą nowotworową
. Życie prywatneBył trzykrotnie żonaty. Pierwsza żona Arlene Greenbaum zmarła krótko po ślubie na
gruźlicę
(1945). Drugie małżeństwo (z Mary Louise Bell) rozpadło się. Trzecią żoną fizyka była od
1960
Brytyjka Gwyneth Howard, z którą miał syna Carla (ur.
1962
) i adoptowaną córkę Michelle. Richard Feynman nie stronił od uprawiania sztuki, grał na bębnach, malował. Z opowieści osób znających go osobiście wyłania się obraz niezwykle barwnej i wszechstronnej osobowości. O ile do przyszłej kariery naukowca zainspirował go częściowo ojciec, o tyle poczucie humoru zawdzięczał matce. Wyrazem ekscentryczności Feynmana było m.in. prowadzenie wykładów w rytm bębenków bongo. Jako dziecko otrzymał kolekcję
znaczków pocztowych
, w tym rzadkie trójkątne egzemplarze z okresu międzywojennego z
Republiki Tuwy
, wówczas formalnie niepodległej republiki azjatyckiej, dziś republiki federacyjnej
Federacji Rosyjskiej
. Fascynacja przedstawionymi na znaczkach tuwińskimi jeźdźcami, wyobrażeniami egzotycznej przyrody skłoniła Feynmana do zainteresowania się losem zaginionej krainy. Wzniósł hasło "Tuva or Bust" (Tuwa albo nic), które dla jego przyjaciela perkusisty Ralpha Leightona stało się pretekstem do napisania książki pod tym samym tytułem. Książka ta przyczyniła się do rozwoju fascynacji tuwińską kulturą i śpiewem zwanym alikwotowym lub burdonowym. Feynman wielokrotnie prosił władze radzieckie o zezwolenie na wjazd do Tuwy, jednak odmawiano mu wizy. Zgoda przyszła dopiero kilka tygodni przed śmiercią Feynmana i nie zdążył on już z niej skorzystać, rok później Tuwę odwiedził Leighton. Wkład w fizykęBadania Feynmana obejmowały różne zagadnienia współczesnej fizyki. Zajmował się on także m.in.
kwantową teorią pola
, fizyką cząstek elementarnych, kwantową teorią
grawitacji
,
nadprzewodnictwem
. Podał ilościową teorię oddziaływań słabych (wspólnie z
Murrayem Gell-Mannem
,
1958
). Przedstawił model
nukleonów
złożonych z partonów (
1969
). Efektem jego rozważań nad ograniczeniami na moc obliczeniową komputerów jest koncepcja
komputera kwantowego
. Jego praca z roku
1960
zatytułowana There's plenty of room at the bottom[4] jest z kolei zapowiedzią
nanotechnologii
. Uważany za jednego z ważniejszych fizyków
XX wieku
, był także znanym popularyzatorem nauki; w jego dorobku obok prac naukowych znajduje się kilka pozycji autobiograficznych (
Pan raczy żartować, panie Feynman!
,
A co ciebie obchodzi, co myślą inni?
) oraz słynne wykłady (Feynmana wykłady z fizyki). KsiążkiW Polsce ukazały się: - Feynmana wykłady z fizyki, 1963; wydanie polskie 1974, w trzech częściach, wielokrotnie wydawane przez PWN,
fragment wstępu
- Wykłady z mechaniki statystycznej, 1972, wydanie polskie: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1980, przekład: Karol Makowski,
-
Pan raczy żartować, panie Feynman!
(ang. Surely You're Joking, Mr. Feynman!, 1985), przekład: Tomasz Bieroń; Znak, Kraków 1996, 352 s. (wydanie drugie: 2007. )
-
A co ciebie obchodzi, co myślą inni?
(ang. What Do You Care What Other People Think Further Adventures of a Curious Character, 1988), przekład: Rafał Śmietana; Znak, Kraków 1997, 200 s.
- Zaginiony wykład Feynmana (ang. Feynman's Lost Lecture, 1996; red. David L. Goodstein, Judith R. Goodstein), przekład: Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas; Prószyński i S-ka, Warszawa 1997, seria: Klasycy Nauki, 160 s.
- Sześć łatwych kawałków (ang. Six Easy Pieces, 1994), przekład: Zofia Królikowska; Prószyński i S-ka, Warszawa 1998, 188 s.
- Sześć trudniejszych kawałków (ang. Six Not-So-Easy Pieces, 1998), przekład: Marek Grynberg, Piotr Amsterdamski, Ryszard Gajewski, Zofia Królikowska, Stanisław Bażański; Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, 200 s.
- Sens tego wszystkiego. Rozważanie o życiu, religii, polityce i nauce (ang. The Meaning of it all. Thoughts of a Citizen-Scientist, 1999), przekład: Stanisław Bajtlik; Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, 100 s.
- Charakter praw fizycznych (ang. The Character Of Physical Law, 1965), przekład: Piotr Amsterdamski; Prószyński i S-ka. Warszawa 2000, 188 s.
- QED. Osobliwa teoria światła i materii (ang. QED. The Strange Theory of Light and Matter, 1985), przekład: Helena Białkowska; Prószyński i S-ka, Warszawa 2002, 160 s.
- Przyjemność poznawania (ang. The Pleasure of Finding Things Out. The Best Short Works of Richard P. Feynmann, 1999), przekład: Katarzyna Karpińska; Prószyński i S-ka, seria: Pejzaże myśli, Warszawa 2005, 228 s.
- Wykłady z grawitacji (ang. Feynman Lectures on Gravitation, 1995), przekład: Jerzy Kowalski-Glikman; Prószyński i S-ka, Warszawa 2006, 264 s.
- Wykłady o obliczeniach (ang. Feynman Lectures on Computation, 2000), przekład: Jerzy Łusakowski; Prószyński i S-ka, Warszawa 2007, 300 s.
Przypisy Bibliografia- Beata Tarnowska (red.): Nagrody Nobla, Leksykon PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. .
- James Gleick: Geniusz : życie i nauka Richarda Feynmana. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 1992. .
- John G. Simmons: 100 najwybitniejszych uczonych wszech czasów. Warszawa: Świat Książki, 1997. .
- Anna i Zbigniew Gawryś: Poczet wielkich fizyków – Atomistów. Warszawa: Instytut Wydawniczy "NASZA KSIĘGARNIA", 1978, ss. 196-197.
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Richard Feynman":
Adwentyzm
...
1972
...
Nowa Polityka Ekonomiczna
...
Ekranizacje dzieł Williama Szekspira
...
1986
...
Samuel Pepys
...
Restauracja Stuartów
...
1977
...
Archeologia
...
Armia Czerwona
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Richard Feynman":
Działania pisemne (plansza 1)
...
Wyłączanie wspólnego czynnika przed nawias (plansza 1)
...
224 Konflikty zbrojne po II wojnie światowej (plansza 13)
...
|