Skopcy (rzezańcy,
ros.
скопцы tzn.
kastraci
, zwani też "białymi gołębiami") – ruch religijny (grupa wyznaniowa) w Rosji, powstały w łonie
bezpopowców
i
prawosławia
, uważający ascezę i kastrację lub surową wstrzemięźliwośc płciową za warunek zbawienia[1].
Powstanie
W związku z licznymi niepokojami społecznymi i religijnymi, które targały
Rosją
w
XVIII wieku
zaczęły powstawać tam liczne nowe ruchy religijne o charakterze apokaliptycznym i ascetycznym. Jednym z takich ruchów była założona w
1771
roku w
guberni orłowskiej
przez
chłysta
Kondratija Seliwanowa (według innych źródeł Andrieja Seliwanowa) sekta skopców. Głosiła ona na terenie całej Rosji, iż
grzechem pierworodnym
ludzkości jest pożądanie i
stosunek seksualny
. Jedyną ucieczką przed nim było "oczyszczenie" ("wybielenie", "chrzest ognia"), czyli
kastracja
. Gdy liczba wybielonych osiągnie 144 tys. nastąpi millenium panowania
Chrystusa
. Biblijną podstawą praktyki skopców była
Ewangelia Mateusza
19,12: "Bo są bezpłodni [bądź bezżenni], którzy z łona matki tacy się narodzili; i są bezpłodni, których ludzie takimi uczynili; a są także bezpłodni, którzy ze względu na królestwo niebieskie sami zostali bezżennymi."
Chrzest ognia
Wyróżniano dwa rodzaje
kastracji
:
- dla mężczyzn ucięcie nożem
jąder
- dla kobiet przypalenie żelazem
sutków
(lub w wersji skrajnej obcięcie całych
piersi
)
- "carska albo wielka pieczęć"
- dla mężczyzn usunięcie nożem bądź siekierą jąder i
członka
- dla kobiet przypalenie bądź obcięcie piersi oraz wycięcie
warg sromowych większych
(często także
warg sromowych mniejszych
) i
łechtaczki
Mała pieczęć miała gwarantować w niebie rangę anioła, a wielka – archanioła. Rytuały nadawania pieczęci odbywały się w sobotnie noce w tajemnicy w ustronnym miejscu. "Liturgii" przewodził tzw.
prorok
(lub apostoł), czyli osoba która namówiła wcześniej co najmniej 12 osób do kastracji. Według danych policyjnych przypadkowych obserwatorów kastrowano, bądź przywiązywano do krzyża i kastrowano. Jeżeli pominąć te praktyki, obrządki skopców przypominały radienija
chłystów
– aczkolwiek skopcy uważali chłystów za "Stary Izrael".
Historia
Skopcy zostali odkryci przez administrację w
1774
roku, a większość z nich została aresztowana. Seliwanow uciekł, ale już rok później na kilka lat został aresztowany. Później ruch nie był zwalczany, choć w
1797
roku car
Paweł I
nakazał umieścić Seliwanowa po jego przybyciu do
Moskwy
w przytułku dla umysłowo chorych. Po śmierci Pawła I nastał "złoty wiek" sekty – była tolerowana przez władze, co wynikało z fascynacji cara
Aleksandra I
ich gorliwością religijną. Ich protektorką na dworze była wpływowa baronowa Krudner, która uważała Seliwanowa za świętego i proroka. Dzięki niej opuścił on w
1801
przytułek. Car wbrew bardzo silnemu oporowi oficjalnej
Cerkwi
nadał im specjalny status fiskalny oraz przekazał znaczny majątek i kilka klasztorów. Na polecenie władcy minister Aleksy Jelański, zbudował dla Seliwanowa luksusowy "Dom Boży", nazywany przez wyznawców Nowym Jeruzalem. Z carskiego skarbca napływały duże fundusze na nawracanie na nową wiarę. Wprowadzono prawo ułatwiające ściganie
apostatów
z
sekty
nawet za granicą. W grupie popularne stały się poglądy, że Seliwanow jest "Nowym Chrystusem" i cudownie ocalałym carem
Piotrem III
. Jednak jeszcze za życia Aleksandra I (w
1819
roku) zakazano dokonywać kastracji, uwięziono Seliwanowa (w
1820
) w klasztorze w
Suzdalu
i zakazano mianowania skopców na stanowiska urzędowe. Po śmierci cara Aleksandra I do władzy doszedł ich zagorzały przeciwnik –
Mikołaj I
i skopcy zostali poddani surowym represjom: karom śmierci, zmuszania do zmiany wyznania, wysiedlenia na
Kaukaz
. Prześladowania zmusiły skopców do emigracji na
Bałkany
i do
Turcji
. Władze obawiały się ich silnych wpływów w armii i dbały o przyrost naturalny. Seliwanow (który w tym czasie zaczął twierdzić, że jest nieśmiertelny) w
1832
roku zmarł w klasztorze, ale jego zwolennicy twierdzili, że wkrótce powróci jako wszechwładny car Rosji i naznaczy pieczęcią wszystkich ludzi na całym świecie.
Po kastracji większość wyznawców żyła w surowej ascezie. Po śmierci Seliwanowa nastąpiła reforma. Większa część grupy (tzw. nowoskopcy) zmieniła zasady – dozwolono wyznawcom na posiadanie dwojga dzieci przed aktem nadania pieczęci. Nie wszyscy uznali te zmiany, ale również pojawiły się grupy u których reforma była radykalniejsza. Niektórzy pozwalali swoim żonom na stosunki seksualne z innymi mężczyznami, a najbardziej radykalni zażywali rozkoszy cielesnych bez żadnego umiaru do czasu kastracji (która miała ich oczyścić). Większość skopców szczególnym szacunkiem darzyła
Maryję
, którą nazywali "księgą żywota". Ruch silnie rozprzestrzenił się na Bałkanach, gdzie przyjmowały go całe
cechy
i grupy zawodowe (szczególnie murarze i stolarze).
Skopcy wierzyli, że genitalia wyrosły na ciele pierwszych rodziców jako kara za grzech pierworodny. Pierwoobrazem kastracji było
żydowskie
obrzezanie
. Dar wyzwolenia od pożądliwości przyniósł na ziemię
Jezus Chrystus
, który przyjął "pieczęć" od Jana Chrzciciela, a podczas Ostatniej Wieczerzy dokonał obrzędu na apostołach (tylko
Judasz
nie przyjął "pieczęci" i ożenił się). Zbawiciel przyszedł na ziemię w osobie Seliwanowa, aby ponownie głosić chrzest ognia.
Babanina
Również w samej Rosji grupa intensywnie się rozwijała, w latach 60.
XIX wieku
jednym z jej głównych ośrodków były obszary nad
Morzem Azowskim
. Działała tam chłopska prorokini Babanina, która ogłosiła się nową Bogurodzicą. Miała ona czynić cuda i potrafiła się porozumiewać ze zmarłymi, którzy poprzez nią rozmawiali ze swymi bliskimi. Wierzono, że leczy spojrzeniem i dotykiem. W trakcie nabożeństwa wyznawców sekty rozbierano ją do naga, dotykano i całowano po całym ciele. Wierni modlili się, aby jak najszybciej urodziła nowego Chrystusa. Miał on zbawić świat, a skopcy dzięki spożywaniu jego ciała przez rok mieli zostać zbawieni. W
1865
roku zesłano ją wraz z większością wiernych na
Syberię
. W tym czasie grupa zaczęła coraz bardziej wierzyć w magię i uczestniczyć w magicznych obrzędach.
Procesy
Po roku
1869
, kiedy wykryto antyrządowy spisek skopców (być może była to prowokacja policyjna) nasiliły się prześladowania i zesłania. Przez Rosję przetoczyła się fala procesów, w których ujawniono (większość zarzutów była prawdopodobnie fałszywa) wiele dziwnych rytuałów sekty. Najdziwniejszym z nich miało być zabijanie ośmiodniowych chłopców (ich matki pełniły w liturgii role "'świętych dziewic'"), którym rzekomo przebijano serce (parafrazowało to śmierć Jezusa). Krew zabitych miano wypijać jako komunię, a fragmenty wysuszonego ciała dodawać do chleba, który później (często w czasie
Wielkanocy
) spożywano.
Jednak poważniejszym zagrożeniem dla skopców była oczywistość tego, że kastracja nie jest środkiem dla moralnego doskonalenia, jak twierdził Seliwanow. Sam zabieg był okrutny i niebezpieczny. Skopcy nie tylko cierpieli z powodu fizycznych skutków kastracji (co prawda odznaczali się długowiecznością), ale także zmieniały się cechy
osobowości
: zaobserwowano wzmożenie egoizmu, skłonności do oszustw i intryg, chciwości; natomiast nie zmniejszał się popęd seksualny, choć nierealizowany często wyradzał się.
Reformatorem skopców (w
1872
roku) był Kuzma Lisin, którego zwolenników nazywano nowoskopcami. Uznali oni, że wstąpienie do sekty nie musi się wiązać z kastracją a do zbawienia wystarczy przyjąć "pieczęć" przed śmiercią. Należy jednak trzebić siebie duchowo, co oznaczało w praktyce celibat. Upadła również wiara w zbawczą misję Seliwanowa.
Współcześnie
W późniejszym okresie prześladowany ruch podzielił się na kilkadziesiąt gałęzi. Niekiedy podaje się, że w
1914
liczył około 100 tys. wyznawców (co jest zapewne liczbą przesadzoną), jednak na skutek sowieckich prześladowań stopniowo zanikał. Obecnie istnieją niewielkie gminy skopców w Rosji,
Rumunii
i
Serbii
, nie przekraczające jednak łącznie kilku tysięcy wiernych.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Słownik wyrazów obcych, PWN Warszawa 1991, s. 786,
Zródła
- Anatole Leroy-Beaulieu, The Empire of the Tsars (1896), vol. iii.
- E. Pelikan, Geschichtlich-medizinische Untersuchungen über das Skopzentum in Rußland (Gießen, 1876)
- K. K. Grass, Die geheime heilige Schrift der Skopzen (Leipzig, 1904) i Die russischen Sekten (Leipzig 1907 &c).
- Engelstein, Laura., Castration and the heavenly kingdom: a Russian folktale, 1999, Cornell University Press, Ithaca, New York,
- Lane, Christel., Christian Religion in the Soviet Union: a Sociological Study
[1]
, Google Books, 1978, SUNY Press, Albany, New York
- Staff writer, "Skoptsy Members on Trial"
[2]
(PDF)
The New York Times
, 1910-10-06
-
The Castrati ("Skoptsy") Sect in Russia: History, Teaching and Religious Practice
by Irina A. Tulpe and Evgeny A. Torchinov
-
From Heresy to Harm: Self-Castrators in the Civic Discourse of Late Tsarist Russia
by Laura Engelstein (Chapter 1 PDF)
- Castration and the Heavenly Kingdom: A Russian Folktale (2003) by Laura Engelstein