Tuwa, Republika Tuwy (
ros.
Тува,
tuwin.
Тыва;
historyczne
nazwy: Tannu-Tuwa, Урянхайский край – Kraj Urianchajski) –
republika autonomiczna
w
azjatyckiej
części
Federacji Rosyjskiej
, przy granicy z
Mongolią
.
Geografia
Obejmuje pagórkowate i górzyste tereny wyżyn Sangilen i Wschodniotuwińskiej, a także Kotlinę Tuwińską, otoczoną wysokimi łańcuchami Sajanu Zachodniego,
Ałtaju
, Tannu-oła i Akademika Obruczewa.
Klimat
umiarkowanie chłodny, wybitnie kontynentalny. Przez republikę przepływa rzeka
Jenisej
i jeden z jej dopływów –
Chemczik
. W kotlinach roślinność
stepowa
, w górach iglaste lasy
tajgi
oraz
tundra
wysokogórska.
Główne ośrodki miejskie:
Kyzył
, Czadan,
Ak-Dowurak
.
Demografia
Republikę zamieszkują głównie
Tuwińcy
(77%) i
Rosjanie
(20,1%). Jest to jedna z nielicznych
republik autonomicznych
Rosji
o przewadze rdzennej ludności nad ludnością
rosyjską
i rosyjskojęzyczną. Poza Kyzyłem
język tuwiński
jest w powszechnym użyciu, a ludność słabo włada
językiem rosyjskim
.
Gospodarka
Region rolniczo-hodowlany. Uprawa
pszenicy
,
owsa
,
roślin strączkowe
i warzyw.
Hodowla
owiec, kóz i
zwierząt futerkowych
. Ważną rolę odgrywa też
myślistwo
. Eksploatacja złóż
węgla kamiennego
,
soli kamiennej
,
azbestu
i
kobaltu
.
Przemysł
materiałów budowlanych, skórzany, drzewny i spożywczy. Tradycyjnym sposobem życia Tuwińców jest koczownicza
hodowla
koni
,
wielbłądów
i
bydła
, co jest charakterystyczne dla tej części
Azji
, ale również
reniferów
, co jest niespotykane tak daleko na południe. Wciąż - szczególnie w południowej i wschodniej części kraju, funkcjonują kołchozy zajmujące się koczowniczym sposobem hodowli, a poszczególne brygady rozbijają
jurty
na letnich pastwiskach.
Kultura
W tuwińskiej
muzyce ludowej
występują gardłowe śpiewy zwane
xöömej
.
- Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .
Historia
W
II
-
I w. p.n.e.
terytorium obecnej Tuwy znajdowało się we władaniu wschodnioazjatyckich
Xiongnu
. W
VI wieku
obszar został zajęty przez
ludy tureckie
, później przez
Ujgurów
(
VIII wiek
),
Kirgizów
(
IX wiek
),
Czyngis-chana
(
1207
). Od
XIII wieku
Tannu Tuwa
wchodziła w skład
Chin
rządzonych przez mongolską dynastię
Yüan
. Mongolscy
chanowie
rządzili krajem od końca
XVI wieku
aż do
1757
, kiedy Tuwa weszła w skład cesarstwa
chińskiego
jako prowincja Tannu-Urjangchai. W
XVII wieku
na obszarach Tuwy upowszechnił się
lamaizm
.
W
1911
Mongolia Zewnętrzna
, której częścią była Tuwa, ogłosiła niepodległość. Akt ten nie został uznany przez jakiekolwiek państwo, jednak władze mongolskie objęły praktyczną kontrolę nad krajem i usunęły administrację i wojsko chińskie. Jednocześnie zaznaczyły się wśród miejscowych książąt silne tendencje niepodległościowe aktywnie wspierane przez
Rosję
. W styczniu
1912
książęta Tuwy wybrali głowę swojego państwa i ogłosili niepodległość (nie uznaną przez inne państwa), a wkrótce potem do kraju wkroczyły na prośbę książąt wojska rosyjskie współdziałające z licznymi na tym obszarze osadnikami rosyjskimi, co doprowadziło do ostatecznego oddzielenia Tuwy od Mongolii, choć formalnie aż do
1914
była ona częścią Chin.
17 kwietnia
1914 na częściowo wymuszoną prośbę władz Tuwy, Rosja ogłosiła jej wcielenie (pod nazwą
Kraj Urianchajski
) do swojego imperium. Tuwa weszła w skład guberni jenisejskiej ze stolicą w
Krasnojarsku
. Fakt ten w następnym roku uznały
Chiny
. Od
rewolucji październikowej
w
1917
do
1921
na terytorium kraju ścierały się oddziały "
białych
", "
czerwonych
", wojsk chińskich i mongolskich, władza zmieniała się wielokrotnie, ostatecznie w
1921
zwyciężyli
bolszewicy
. Krótko po utworzeniu
Rosji Sowieckiej
,
14 sierpnia
1921, ogłoszono utworzenie
państwa Tannu Tuwa
ze stolicą w miejscowości Biełocarsk
ros.
Белоцарск przemianowanej na
Kyzył
(w
językach tureckich
"czerwony",
ros.
transliteracja Кызыл) w
1926
. Państwo to formalnie było niepodległe w sprawach wewnętrznych, natomiast politykę zewnętrzną przekazywało na rzecz sowieckiej Rosji. W 1926 roku nastąpiła zmiana nazwy państwa na
Ludową Republikę Tannu Tuwa
oraz podpisanie traktatu dobrosąsiedzkiego z
Mongolią
.
Premier Donduk Kuular, który usiłował ograniczyć wpływ Rosji i rosyjskiej propagandy na sprawy wewnętrzne kraju (ogłosił
lamaizm
religią państwową) został aresztowany w
1929
i zginął wkrótce w więzieniu. W całkowicie de facto zależnym od
ZSRR
państwie, którego ludność w większości wyznawała lamaizm lub
szamanizm
oraz uprawiała
koczowniczy
tryb życia polityka
Stalina
realizowana przy pomocy nadzwyczajnego komisarza (był nim Sołczak Toka, który potem od
1932
jako sekretarz generalny miejscowej partii, pozostawał u władzy aż do śmierci w
1973
) w krótkim czasie doprowadziła do destrukcji miejscowych tradycji.
Skolektywizowano
ubogie rolnictwo i dominującą w gospodarce hodowlę, zamknięto i zniszczono
klasztory
lamajskie (w
1929
było 25 klasztorów i około 2200
mnichów
, w
1931
już tylko jeden klasztor, w którym było 15 mnichów). Rozprawa z lamaizmem zaczęła się w styczniu 1929 (konfiskata majątków klasztornych), jesienią tego roku zaczęły się pierwsze procesy i wyroki śmierci, jednocześnie zabroniono wykonywania praktyk religijnym prawie wszystkim lamom, w październiku 1930 pozbawiono ich i szamanów praw wyborczych. W 1930 wydano dekret o konfiskacie przedmiotów kultu ludności cywilnej. W kolejnych latach trwały masowe procesy i egzekucje byłych lamów. Likwidowano również szamanizm, choć w wolniejszym tempie i raczej nie wykonywano wyroków śmieci wobec szamanów.
25 czerwca
1941
Tuwa formalnie wypowiedziała wojnę
hitlerowskim Niemcom
po ich ataku na
ZSRR
. 11 października
1944
ZSRR dokonał
aneksji
kraju, ustanawiając na jego terytorium
Tuwiński Obwód Autonomiczny
(z własnym lokalnym parlamentem – churałem), a od
10 października
1961
–
Tuwińską Autonomiczną Socjalistyczną Republiką Radziecką
. Po rozpadzie ZSRR w
1991
doszło do wystąpień skierowanych przeciwko ludności pochodzenia rosyjskiego. W
1992
Tuwa podpisała nowy układ stowarzyszeniowy z Federacją Rosyjską.
Podział administracyjny
Obszar Tuwy podzielony jest na 17
kożuunów
(
rejonów
) i dwa
miasta
wydzielone.
Tablice rejestracyjne
Tablice pojazdów zarejestrowanych w Tuwie mają oznaczenie 17 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.
Linki zewnętrzne