Burgenland (
węg.
Őrvidék,
chorw.
Gradišće) – najbardziej wysunięty na wschód i najmłodszy
kraj związkowy
Austrii
.
Geografia
Granice Burgenlandu nie zostały oparte na rzeźbie terenu, lecz na kryteriach ludnościowych, stąd land ma kształt długiego i wąskiego (najwęższe miejsce ma 5 km) pasa wzdłuż granicy węgiersko-austriackiej. Graniczy (na krótkim odcinku) ze
Słowacją
na północy, z
Węgrami
na wschodzie i ze
Słowenią
na południu. Od zachodu graniczy z dwoma innymi austriackimi krajami związkowymi:
Dolną Austrią
i
Styrią
.
Burgenland wyraźnie różni się od pozostałych landów Austrii pod względem ukształtowania powierzchni i
krajobrazu
. Jest to kraj
nizinny
, który pod względem geomorfologicznym stanowi zachodni kraniec
Kotliny Panońskiej
. Jest zatem bardziej podobny do środowiska geograficznego Węgier. Dominującą formacją roślinną jest
step
, z wieloma charakterystycznymi cechami, jak bezodpływowe jeziorka. Jest tu natomiast mało lasów, a wcale nie ma wysokich gór - są tylko pasma łagodnych wzgórz.
Burgenland zwykle dzieli się na trzy części: północną, środkową i południową, rozdzielone przez pasma wzgórz należące do przedgórza
Alp
- Góry Soprońskie i Guenser Gebirge. Północny Burgenland, rozciągający się od doliny
Dunaju
do okolic
Jeziora Nezyderskiego
, to najniżej położona, najbardziej równinna, najcieplejsza i najsuchsza część Austrii. Od reszty Austrii oddzielają go niskie
Góry Litawskie
. Na terenie Północnego Burgenlandu leży unikalne w skali europejskiej bezodpływowe
Jezioro Nezyderskie
. Na wschód od tego jeziora leży bardzo interesująca kraina małych jeziorek stepowych - Seewinkel. Środkowy Burgenland to kraina wyłącznie rolnicza, również oddzielona od reszty Austrii pasmami wzgórz. Jej naturalnym ośrodkiem jest
Sopron
, należący do Węgier, co tworzy pewne problemy komunikacyjne - niezbędne były umowy międzynarodowe o austriackim
tranzycie
kolejowym przez to miasto. Południowy Burgenland stanowi długi klin między
Pogórzem Styryjskim
a granicą Węgier - ta kraina ma większy udział lasów.
Podział administracyjny
Burgenland w podziale na powiaty
- 2 miasta:
-
Rust
- 20,01 km², 1696 mieszkańców,
-
Eisenstadt
- 42,90 km², 13 664 mieszkańców,
- i 7 powiatów - licząc od północy:
-
Neusiedl am See
- siedziba:
Neusiedl am See
, 1038,65 km², 51 730 mieszkańców, 27 gmin,
-
Eisenstadt-Umgebung
- siedziba:
Eisenstadt
, 453,14 km², 38.752 mieszkańców, 23 gminy,
-
Mattersburg
- siedziba:
Mattersburg
, 237,84 km², 37 446 mieszkańców, 19 gmin,
-
Oberpullendorf
- siedziba:
Oberpullendorf
, 701,49 km², 38 096 mieszkańców, 28 gmin,
-
Oberwart
- siedziba:
Oberwart
, 732,62 km², 53 365 mieszkańców, 96 gmin,
-
Güssing
- siedziba:
Güssing
, 485,44 km², 27 199 mieszkańców, 28 gmin,
-
Jennersdorf
- siedziba:
Jennersdorf
, 253,35 km², 17 933 mieszkańców, 12 gmin
- łącznie 191
gmin
.
Ludność
Osadnictwo landu ma charakter zdecydowanie wiejski, największe miasto (
Eisenstadt
) nie ma nawet 15 000 mieszkańców. W północnym Burgenlandzie wsie mają charakter typowy dla Węgier - są duże i rzadko rozrzucone. W środkowej i południowej części landu wsie są małe, a w niektórych rejonach przeważa zabudowa rozrzucona.
Wśród ludności Burgenlandu około 10% (30-45 tysięcy) stanowią
Chorwaci
, a około 2% (5 tysięcy)
Węgrzy
. Stanowi to najwyższy odsetek mniejszości narodowych w landach Austrii. Najwyższy jest także odsetek ewangelików - 14%. Podczas wielkiego kryzysu gospodarczego około jedna czwarta ludności landu wyemigrowało do
USA
, głównie do
Chicago
. Burgenlandzka diaspora w USA liczy obecnie około 180 tysięcy ludzi.
Gospodarka
Burgenland nie tworzy jednorodnego obszaru gospodarczego. Poszczególne regiony są powiązane gospodarczo i komunikacyjnie z przyległymi większymi miastami pozostałych landów - z
Wiedniem
, z
Wiener Neustadt
, z
Grazem
. Przejawia się to zwłaszcza w dojazdach burgenlandczyków do pracy w zakładach przemysłowych tych miast. Burgenland jest bowiem pozbawiony większych zakładów przemysłowych - jest to kraj wysoko rozwiniętego, towarowego rolnictwa i towarzyszącego mu drobnego przemysłu spożywczego. Na wielką skalę prowadzone jest sadownictwo i winiarstwo. Produkcja zbóż i buraków cukrowych również jest wysoka, lecz napotyka trudności ze względu na rozdrobnienie gruntów rolnych - relikt prawa węgierskiego. Land nie ma znaczących złóż bogactw mineralnych. Północy Burgenland ma walory turystyczne (park narodowy wokół Jeziora Nezyderskiego), a południowy - rekreacyjne (uzdrowiska i wody mineralne).
Burgenland jest jednym z uboższych regionów Austrii, przeciętny dochód mieszkańca nie przekracza 75% średniej dla
Unii Europejskiej
(w granicach sprzed
2004
).
Historia
Na terenach, które obecnie wchodzą w skład Burgenlandu, osadnictwo ludzkie datuje się od epoki kamienia. W czasach
rzymskich
zamieszkiwały te tereny, wchodzące wówczas w skład prowincji
Panonia
, ludy
celtyckie
, które później uległy
romanizacji
. W VI i VII wieku nastąpił okres kolonizacji
słowiańskiej
. Następnie tereny te infiltrowali
Węgrzy
, zasiedlający
Wielką Nizinę Węgierską
. Od połowy X wieku, po ich klęsce w
bitwie nad rzeką Lech
, tereny te zaczęli zasiedlać
Niemcy
.
Około
1140
granica między
Marchią Wschodnią
(późniejszą Austrią) a Królestwem Węgier ustaliła się na rzece
Litawie
. Granica ta pozostawiała dzisiejszy Burgenland (wówczas znany jako "Niemieckie Węgry Zachodnie", niem. Westungarn, węg. Nyugatmagyarorszag) po stronie węgierskiej, mimo że był on już wtedy w przeważającej mierze zasiedlony przez ludność niemiecką. Późne średniowiecze było na tych terenach okresem niemiecko-węgierskich konfliktów granicznych. W ich toku w
1459
Burgenland został włączony do Austrii. Jednak już w pokoju soprońskim (odenburskim) z
1462
król Węgier
Maciej Korwin
z powrotem przyłączył te ziemie do Węgier. Konflikt terytorialny utracił znaczenie po podboju Węgier przez
Turków
i objęciu tronu węgierskiego przez
Habsburgów
po
bitwie pod Mohaczem
w
1526
. Do czasu wyzwolenia Węgier spod okupacji tureckiej w
1699
pograniczne ziemie dzisiejszego Burgenlandu były polem walk habsbursko-tureckich. Bezpośrednią władzę na tym terenie objęli wówczas Habsburgowie.
W
1626
wschodnie ziemie Burgenlandu dostały się pod władzę węgierskich rodów książęcych
Esterházy
i
Batthyány
. W
1647
cesarz
Ferdynand II
przekazał pod władzę Węgrów pozostałą, zachodnią część Burgenlandu. W
1683
ziemie te zostały spustoszone przez Turków oblegających Wiedeń, a w latach
1703
-
1711
przez powstanie kuruców. Ziemie wyludnione wskutek tych wydarzeń zostały ponownie zasiedlone przez
Chorwatów
. W latach
1765
i
1766
doszło do buntów chłopskich. W czasach
wojen napoleońskich
przez kraj kilkakrotnie przechodziły wojska francuskie. Podczas rewolucji na Węgrzech w latach
1848
-
1849
burgenlandzki książę
Ludwik Batthyány
został pierwszym premierem niepodległych Węgier. Działania zbrojne w okresie
Wiosny Ludów
ominęły ziemie Burgenlandu.
Po odrodzeniu Królestwa Węgier jako części monarchii
austro-węgierskiej
w
1867
Burgenland pozostał częścią Węgier. Podjęta przez władze węgierskie intensywna
madziaryzacja
, zwłaszcza ograniczanie oficjalnego użycia języków miejscowych, wywoływała konflikty narodowościowe. Do największych tarć doszło po wprowadzeniu przymusowej nauki języka węgierskiego w
1907
. W tym okresie doszło do zróżnicowania się ludności na niemiecką (i chorwacką) we wsiach i węgierską w miastach (szczególnie w
Sopronie
).
Po rozpadzie Austro-Węgier w
1918
na terenie Niemieckich Węgier Zachodnich doszło do starć lokalnej ludności z węgierską żandarmerią. 10 listopada
1918
niemieccy i chorwaccy mieszkańcy regionu powołali we wsi Matterburg "Niemiecką Radę Ludową Węgier Zachodnich" (Deutsche Volksrat für Westungarn). W następstwie tych lokalnych konfliktów kwestia przynależności tego regionu stała się przedmiotem konferencji pokojowych po zakończeniu
I wojny światowej
. Rozważano kilka możliwości załagodzenia sporu o Burgenland, między innymi – ze względu na spory odsetek ludności chorwackiej – możliwość utworzenia "słowiańskiego korytarza" łączącego
Czechosłowację
i
Jugosławię
. Plany te jednak zostały zarzucone i traktaty w
Saint Germain
i w
Trianon
w
1919
przyznały cały Burgenland Austrii. Datę przekazania regionu ustalono na 28 sierpnia
1921
i został on opuszczony przez administrację węgierską, lecz objęcie go przez władze austriackie okazało się niemożliwe ze względu na postawę miejscowej ludności. Przez około miesiąc zbrojni węgierscy ochotnicy utrzymywali na terenach Burgenlandu efemeryczne węgierskie państewko
Lajtabánság
("Palatynat Litawski"). Dopiero mediacja Włoch pozwoliła na rozbrojenie ochotników
6 listopada
1921
. Wskutek protestów węgierskich w mieście Sopron i otaczających je wsiach został przeprowadzony
plebiscyt
(14-16 grudnia
1921
), w którym zwyciężyła opcja węgierska. W konsekwencji Rada Ambasadorów zdecydowała o pozostawieniu tego terenu przy Węgrzech.
Po wcieleniu do Austrii tereny Niemieckich Węgier Zachodnich po raz pierwszy zostały nazwane Burgenlandem. Nazwa pochodzi od określenia Vierburgenland ("Kraj czterech zamków"). Pochodzi od niemieckich nazw czterech węgierskich
komitatów
, których części złożyły cię na ten kraj:
- Pressburg (Pozsony),
- Wieselburg (Moson),
- Oedenburg (Sopron),
- Eisenburg (Vás).
Burgenland stał się jednym z krajów związkowych nowo powstałej federacyjnej Republiki Austrii. Stolicą landu stało się miasto Bad Sauerbrunn. W
1925
przeniesiono ją do miasteczka
Eisenstadt
. Po
Anschlussie
land został zlikwidowany, a jego ziemie zostały włączone do okręgów Rzeszy Niederdonau i Steiermark. Po wojnie Burgenland znalazł się w
sowieckiej
strefie okupacyjnej. Lata te były okresem zastoju w rozwoju gospodarczym landu. Wojska sowieckie wycofały się w
1955
, po podpisaniu traktatu pokojowego. Latem i jesienią
1956
burgenlandczycy z nadgranicznych miejscowości przyjęli tysiące uciekinierów po rewolucji na Węgrzech, w czym szczególnie zasłynęli mieszkańcy wsi Andau (słynny most w Andau). W
1957
granica została uszczelniona (z urządzeniami alarmowymi, zasiekami i polami minowymi) i do
1989
pozostawała praktycznie martwa, stanowiąc część
żelaznej kurtyny
. Pola minowe usunięto w latach
1965
-
1971
na skutek licznych wypadków.