Procesja świętych męczenników (
Ravenna
526 r.). Męczeństwo jest najdoskonalsza formą złożenia
wyznania wiary Chrześcijańskie wyznania wiary lub symbole wiary, to zazwyczaj krótkie i zwięzłe, układane przez
wspólnotę uczniów Chrystusa
zbiory podstawowych prawd wiary. Tradycja spisywania krótkich formuł wyznania wiary sięga czasów
apostolskich
, szereg z nich można odnaleźć już w pismach
nowotestamentalnych
.
Znaczenie symboli wiary
Zastosowanie chrzcielne
Najwcześniejsze teksty wyznań wiary służyły jako rodzaj osobistej deklaracji wiary w to, co przyjmowało się wraz ze
chrztem
. Treść oczywiście nie była dowolnie dobierana przez osobę chrzczoną, lecz była odpowiedzią na apostolski
kerygmat
,
zwiastujący
tajemnice Chrystusa i
Kościoła
. Teksty wyznań w poszczególnych wspólnotach lokalnych, zazwyczaj bardzo krótkie by były łatwe do zapamiętania dla ludzi niewykształconych, wyrażały wspólną wiarę całej wspólnoty Kościoła powszechnego (Ekklesia katholiké). W każdym miejscu
Oikumene
, w każdym Kościele należącym do świata chrześcijańskiego wyznawano jedną, wspólną wiarę.
Wraz z krzepnięciem życia pierwotnych wspólnot chrześcijańskich, wyznanie wiary szybko nabrało charakteru streszczenia katechezy przedchrzcielnej. Wtedy też - z powodów praktycznych - formuły wyznań zaczęły mieć postać pytań. Kandydat-
katechumen
wyznawał wobec Kościoła wiarę, którą od tegoż Kościoła otrzymał i z jaką zamierzał przyjąć
chrzest
. Ten chrzcielny charakter wyznania wiary tłumaczy, dlaczego w pierwszych, najstarszych formułach nie ma w ogóle mowy o Eucharystii – wtajemniczano w nią dopiero po wyznaniu wiary, a dokładniej już po samym chrzcie.
Baptysterium z VI w. dla chrztu przez zanurzenie, Nocera Superiore we Włoszech
Powiązanie wyznania wiary ze chrztem widać u
Św. Cypriana
( zm.
258
). Mówił on o udzielaniu chrztu za pomocą symbolu (symbolo baptizare) i odnosił formułę wyznania do pytań chrzcielnych. W IV w. katechezy przed-chrzcielne były ułożone według planu, który korespondował z kolejnością prawd wiary zawartych w symbolu, jak np. katechezy
Cyryla Jerozolimskiego
[1],
Jana Chryzostoma
[2] czy
Teodora z Mopswestii
.
Św. Ambroży
i
Augustyn z Hippony
komentowali go w trakcie katechumenatu, na etapie kiedy katechumeni otrzymywali symbol wiary - traditio symboli.
Zastosowanie doktrynalne
Wraz z pojawieniem się wśród ochrzczonych poważnych
heterodoksalnych
poglądów w odniesieniu do najważniejszych prawd
chrześcijaństwa
, formuły wyznania wiary zaczęły być używane jako narzędzie obrony przeciw błędom. Dlatego w ciągu pierwszych stuleci, oprócz pełnienia ważnej roli w przygotowaniu do chrztu, stały się one także zasadą wiary, kartą wspólnoty Kościoła, mającą strzec ortodoksji jej członków.
Do zmiany punktu ciężkości dołożyło się stopniowe odchodzenie od
katechumenatu
. Zanikł on zupełnie na przełomie VIII i IX wieku, a wraz z nim
katecheza
chrzcielna dokonywana ustnie w kontekście
liturgicznym
[3]. Credo zaczęło służyć jako pisemne źródło pomocne do sprowadzania błędnowierców na właściwe drogi[4][5]. W tym celu, w poszczególnych regionach, dodawano do wyznań pewne prawdy, których nie było w symbolach używanych w innych regionach.
Zastosowanie eucharystyczne
Kolejnym krokiem po uzyskaniu przez wyznanie wiary roli reguły ortodoksyjności, ustalanej przez
biskupów
,
synody
i
sobory
, było włączenie go do
eucharystii
. Uznaje się, że zwyczaj odmawiania
Symbolu nicejskiego
w czasie liturgii eucharystycznej jako pierwszy wprowadził
Piotr Folusznik
, który był
patriarchą Antiochii
w latach 471 - 488. Z
Syrii
ten zwyczaj liturgiczny został przeniesiony na chrześcijański Zachód i tam się rozprzestrzenił, poczynając od
Hiszpanii
.
«Symbol» wiary jako wtajemniczenie
W
Kościele łacińskim
bardzo wcześnie na określenie wyznania wiary zaczęto używać słowa symbol. Prekursorami byli
Tertulian
, który znany jest jako ojciec teologicznej terminologii łacińskiej, i
Cyprian
.
Do słownika teologicznego
Kościołów wschodnich
słowo to trafiło dopiero w połowie IV wieku. Wcześniej wyznania wiary nazywano wykładem wiary ((
gr.
) μάθημα /mathema/, έκθεσις πίστεως /ekthesis pisteos/). Jako jeden z pierwszych terminu symbol użył synod w
Laodycei
(kan. 7). Użycie tego słowa pisarze tłumaczyli tym, że był to znak rozpoznania, formuła wtajemniczenia. Symbol wiary był formułą poprzez którą wtajemniczano katechumenów w wiarę oraz znakiem ukazującym, że jest ona prawdziwa. Inni autorzy, jak
Augustyn z Hippony
, widzieli w symbolu skrót prawdziwej wiary[6].
Wyznanie wiary a zbawienie
Zgodnie ze słowami
św. Pawła
o tym, że wyznawanie ustami wiary prowadzi do zbawienia (
Rz
10,9), zarówno w sensie liturgicznym jak doktrynalnym, wyznanie wiary jest rzeczywistością ściśle powiązaną ze zbawieniem. Przy chrzcie, ortodoksja wyznania może być nawet kwestią ważności
sakramentu
. W rozumieniu wyznania jako reguły wiary, poprawność
dogmatyczna
- zgodnie ze starodawną zasadą lex orandi, lex credendi (reguła modlitwy regułą wiary) - jest świadectwem duchowej prawdziwości modlitwy. W skrajnych przypadkach, odstępstwo od ortodoksji wiary może być znakiem duchowego odstępstwa od Chrystusa i dania wiary komuś, kto się za niego podaje -
antychrystowi
.
Tomasz z Akwinu
nauczał, że diabeł najpierw próbował zniszczyć dzieło Chrystusa w świecie przez
tyranów
- despotów, którzy zabijali cieleśnie chrześcijan jako
męczenników
, następnie zaś przez heretyków, dzięki którym wielu wiernych zabijanych jest przez szatana duchowo[7].
To powiązanie wyznań wiary z tajemnicą
odkupienia
, tłumaczy dramatyczne sytuacje w Kościele, gdy wokół pewnych prawd wiary powstają długotrwałe nieraz konflikty. Jednym z pierwszych tego typu konfliktów był spór znamienitego teologa,
św. Hipolita
(II w.), z kolejnymi biskupami Rzymu. Również fakt, że w okresie
Reformacji
w obronie ortodoksji wiary wiele osób dobrowolnie poniosło śmierć, nic chcąc się wyrzec prawd wiary katolickiej. W samej Anglii jest obecnie ponad 350 beatyfikowanych męczenników katolickich tego okresu. Gdy, z kolei, na krótko władzę przejęła katolicka królowa, na śmierć gotowi byli ci, którzy chcieli widzieć Anglię protestancką. W tym świetle można także próbować zrozumieć trwający do dziś spór o
Filioque
. A także przygotowanie i wygłoszenie w 1968 r. przez Pawła VI
Wyznania wiary Ludu Bożego
.
Historyczny rozwój wyznań wiary
Nowy Testament i Ojcowie apostolscy
Wyznania spotykane w
Nowym Testamencie
dotyczą Chrystusa jako
Syna Bożego
i
Pana
(
1 Kor
12,3: κύριος Ιησους /kyrios Iesous/. Tak w
Rz
10,9;
Hbr
4,14;
1 J
4,15.
Dzieje Apostolskie
8,37 (tekst zachodni) przekazują wyznanie wiary wysokiego urzędnika królowej
etiopskiej
, którego diakon Filip spotkał na drodze w
Samarii
:
|
Oto woda - powiedział dworzanin - cóż przeszkadza, abym został ochrzczony? Odpowiedział Filip: Można, jeśli wierzysz z całego serca. Odparł mu: Wierzę, że Jezus Chrystus jest Synem Bożym. |
Tym wyznaniom często towarzyszyło przywołanie wydarzeń z życia Jezusa, których lista była stała: Jego dziewicze poczęcie, ukrzyżowanie za Poncjusza Piłata, Jego zmartwychwstanie (por. 1 Kor 15, 3-5). Znajdujemy je także w
listach Ignacego Antiocheńskiego
: Do Efezjan 18,2; Do kościoła w Smyrnie I; Do kościoła w Trallach 9,1; Do Magnezjan II.
Znane są też formuły wiary z dwoma członami, odwołujące się do
Boga Ojca
oraz do
Jezusa Chrystusa
np. 1 Kor 8,6 i
2 Tm
4,1. Oto przekład dosłowny wyznania zapisanego przez św. Pawła w liście do wspólnoty w
Koryncie
, oddający zwięzłość formuły i paralelizm między wyznaniem wiary w Ojca i Syna.
Apostoł
przeciwstawiając się
politeizmowi
panującemu w społeczeństwie, wyznaje:
|
Lecz dla nas tylko jeden Bóg, Ojciec, z którego wszystko i my dla Niego, i jeden
Pan
, Jezus
Chrystus
, przez którego wszystko i my przez Niego (1 Kor 8, 5-6; por.
J 1,3
). |
Występują też formuły trynitarne, odwołujące się do nakazu Jezusa, by udzielać
chrztu
w Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego
Mt
28,19 - np. u św. Pawła:
2 Kor
13,13 a także u
Ojców apostolskich
: w
Liście św. Klemensa
58,2 oraz u
Ignacego Antiocheńskiego
w Liście do Magnezjan 13,1.2[8].
Ojcowie Kościoła
Wyznania chrzcielne
Wyznania II-go wieku były echem pierwotnych wyznań, tych powstałych z apostolskiego
kerygmatu
, zwiastującego i
objawiającego
tajemnice Chrystusa. Dwa przykłady krótkich tekstów wyjaśniają, jak bardzo prawdy wiary już wtedy były przekazywane w połączeniu z tajemnicą
Trójcy Świętej
. We wczesnym dziele o nazwie
List Apostołów
, powstałym w
Azji Mniejszej
ok. 160-170 r., znajdujemy następującą formułę wyznania:
Formuła
wyznania wiary z Der-Balizeh
w Egipcie, najprawdopodobniej z II w., mogła stanowić część rytuału liturgicznego. Znajduje się ona na jednym z papirusów odnalezionych w tej miejscowości w
Górnym Egipcie
:
|
Wierzę w Boga Ojca wszechwładcę i w jednorodzonego Syna Jego Pana naszego Jezusa Chrystusa, i w Ducha Świętego, i w ciała zmartwychwstanie,
[jak wierzy] święty Kościół katolicki. |
Wyznania prywatne
W następujących pismach Ojców
apologetów
znajdujemy wyznania wiary, które są ich osobistą refleksją teologiczną: 1 Apologia 61
św. Justyna
, Adversus Haereses I,10.1
Ireneusza z Lyonu
czy
Tertuliana
De praescriptione heareticorum13[10] i De virginibus velandis 1[11]. Wymienione wyznania wiary były bardziej rozwinięte, wzbogacone o treści wiary i, podobnie jak czyniono to wcześniej, ułożone w schemacie trynitarnym, w ramach którego Ojcowie umieszczali rozbudowane wyznanie wiary w Chrystusa. Mają odniesienie do chrztu, jednak nie są wyznaniami chrzcielnymi. Ale nawet będąc prywatną refleksją, z założenia wyrażają regułę wiary Kościoła, regula veritatis. Z zastrzeżeniem Ireneusza z Lyonu (ok.140-202), że nie formuła czy tekst jest regułą wiary lecz sama wiara (Adv. Haer. II, 28,1).
Jednak w następnych dziesięcioleciach zaczęto podchodzić do symboli jako do tekstów normatywnych. Prawdopodobnie właśnie na Soborze w Nicei doszło do utożsamienia tych dwóch rzeczywistości. Zawsze jednak tym, który był żywym autorytetem w rozstrzyganiu co jest prawdą wiary, był Kościół. Swe nauczanie wyrażał on poprzez biskupów, wśród których szczególnym autorytetem, obok patriarchów, cieszył się biskup Rzymu.
Szacunkowi i posłuszeństwu
Tradycji
i instytucjonalnemu autorytetowi
nauczania wiary
w Kościele w epoce
patrystycznej
, daje świadectwo następująca wypowiedź biskupa
Hippony
Agustyna
. Podkreślał on, że nie chce interpretować
Pisma Świętego
bez światła wiary Kościoła - tylko on, powszechny, katolicki Kościół może zapewnić osobistej refleksji teologicznej nieomylne odczytanie prawd, których naucza Ewangelia:
|
Nie daję wiary Ewangelii, dopóki mnie do tego nie pobudzi autorytet Kościoła katolickiego [12] |
Symbole strzegące ortodoksji wiary
Współcześnie, dwoma najbardziej rozpowszechnionymi symbolami wiary są
Nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary
wraz ze swym poprzednikiem
Nicejskim wyznaniem wiary
oraz starszy od nich Symbol apostolski. Ich pierwowzory powstały jako symbole chrzcielne. Na
Soborach
nadano im znaczenie norm dla
nauczania wiary
. Wiara ustalona przez Ojców Kościoła, zgodnie z Pismem (por.
1 Kor
15,4) i zapisana w formule symbolu stała się fundamentem ortodoksji.
Symbol Apostolski
Apostolski symbol wiary
powstał jako credo chrzcielne najprawdopodobniej w Rzymie. Znany był już
Hipolitowi Rzymskiemu
na początku III w. - zapisał go w dziele Tradycja Apostolska. Historycy wyodrębnili dwie wersje tego credo: starszą
grecką
«R» i młodszą
łacińską
, nieco rozbudowaną wersję «T». Ta druga powstała z tekstu «R» w Galii w V wieku, prawdopodobnie inspirowana lokalnymi symbolami wschodnimi. Ostateczny kształt Symbol apostolski otrzymał w
Katechizmie rzymskim
(1566).
Symbolowi od IV wielu towarzyszyła legenda o tym, że ułożyli go sami
Apostołowie
.
Nicejski
Symbol, który miał się okazać jednym z najważniejszych w historii
Chrześcijaństwa
, nazywany
Nicejskim wyznaniem wiary
, został przygotowany na
pierwszym Soborze powszechnym
- który się odbył w
Nicei
w 325 r. Ojcowie Soboru skorzystali z jednego z symboli chrzcielnych kościołów lokalnych, najprawdopodobniej z
Cezarei
lub
Jerozolimy
. Przeciwdziałając błędom
Arianizmu
, wzbogacili go o prawdy
chrystologiczne
. Wiarę we współistotność Boskiej natury Jezusa z naturą Boga Ojca, Sobór wyraził greckim terminem homousios - co po łacinie tłumaczy się jednej sustancji - unius substantiae. Termin ten wyraża wiarę w to, że Jezus i Ojciec mają wspólną naturę Boską, są jednym Bogiem. Tajemnica trudna do pojęcia, dlatego powstało wiele błędnych doktryn, jak
Sabelianizm
,
Apolinaryzm
,
Modalizm
czy
Monarchianizm
- wynikających z nieumiejętnego wyrażenia odrębności Osób, a jedności substancji, istoty w Bogu, który jest
Troisty
.
Nicejsko-konstantynopolitański
Ponad pół wieku później na kolejnym Soborze ułożono nową wersję symbolu, nazwanego Konstantynopolitańskim lub
Nicejsko-konstantynopolitańskim
. Tym razem zdefiniowano relację Trzeciej Osoby Trójcy, czyli
Ducha Świętego
, do Ojca i Syna- w odpowiedzi na błędy
Macedonianizmu
, który nie uznawał Boskiej natury Ducha Świętego, analogicznie do arianizmu, który nie uznawał Boskiej natury Syna. W symbolu umieszczono następujące słowa stwierdzające Bóstwo Ducha Świętego:
|
...który od Ojca pochodzi, który z Ojcem i z Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę. |
Po kilku wiekach na Zachodzie dodano prawdę o pochodzeniu Ducha Świętego także od Syna, wstawiając w pierwszej linijce
Filioque
- i Syna. Dało to początek sporowi teologicznemu Wschodu chrześcijańskiego z Zachodem, trwającemu do dziś dnia.
Według badań historyków, choć Symbol konstantynopolski jest podobny do nicejskiego, pierwowzorem nie był symbol antyariański, ogłoszony w Nicei, lecz symbol lokalnego Kościoła - prawdopodobnie w
Salaminie
na
Cyprze
. Tekst prawie w takiej postaci jak ogłoszony w Konstantynopolu w 381 r., sześć lat wcześniej znał już biskup tego miasta
Epifaniusz
.
Kształtowanie się symboli - tabela
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Bibliografia
- P.-Th. Camelot, Creeds, w: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology.
K. Rahner SJ
, C. Ernst, K. Smyth (red.), A. Darlap (red. tomu). Wyd. 5. T. 2. Londyn: Burns & Oats, 1973, s. 39. .
- H. Denzinger, A. Schönmetzer: Enchiridion symbolorum : definitionum et declarationum de rebus fidei et morum. Wyd. 36. Freiburg/B: 1976.
Przypisy
- ↑ Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne. Wojciech Kania (tł.), Jacek Bojarski OP (wstęp), Mateusz Bogucki
OP
(oprac.), Warszawskie Towarzystwo Teologiczne. Kraków: Wyd. "M", 2000, s. 394, seria: Biblioteka Ojców Kościoła 14. .
- ↑ Por. Katechezy chrzcielne, homilie katechetyczne do tych, którzy mają być oświeceni oraz do neofitów. Wojciech Kania (przekład z jęz.
greckiego
),
Marek Starowieyski
(wstęp i oprac.). Lublin: Kerygma, 1993, s. 131, seria: U Źródeł Katechumenatu 1.
- ↑ Por. J. Auginet, Catechesis, w: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology.
K. Rahner SJ
, C. Ernst, K. Smyth (red.). Wyd. 5. T. 1. Londyn: Burns & Oats, 1973, s. 264. .
- ↑ Por. powiedzenie C. H. Turnera: Starożytne wyznania wiary były wyznaniami dla katechumenów, nowe wyznania wiary były wyznaniami dla biskupów
- ↑ Por. P.-Th. Camelot, Creeds, w: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology.
K. Rahner SJ
, C. Ernst, K. Smyth (red.), A. Darlap (red. tomu). Wyd. 5. T. 2. Londyn: Burns & Oats, 1973, s. 38. .
- ↑ Por. Kazanie 213,1
- ↑ Por. Tomasz z Akwinu, Contra errores Graecorum, Pars 2, Prologus. Polski przekład: Sprostowanie błędów greckich, w: Tenże, Dzieła wybrane, przeł. i opr.
J. Salij
OP
, Poznań 1984 Wydawnictwo "W drodze".
- ↑ Por. przekład polski w: Pierwsi świadkowie. Pisma
Ojców Apostolskich
.
Anna Świderkówna
(przekł.),
Marek Starowieyski
(oprac.). Kraków: Wydawnictwo „M”, 1998, seria: Biblioteka Ojców Kościoła 10. .
- ↑ Apokryfy Nowego Testamentu, t. 3, Listy i Apokalipsy chrześcijańskie, pod redakcją
Marka Starowieyskiego
, Kraków 2001, s. 30
- ↑ Wydanie krytyczne: Tertuliani Opera, Pars I. Opera Catholica. Adversus Marcionem. ed. E. Dekkers, R. Willems, R. F. Refoulé, G.F. Diercks, Aem. Kroymann, Brepols,
CCL
1,
Turnhout
1954.
- ↑ Wydanie krytyczne:
Tertuliani Opera, Pars II. Opera Montanistica
, wyd. E. Dekkers, Brepols
CCL
2, Turnhout 1954.
- ↑ Ego vero evangelio non crederem, nisi me catholicae Ecclesiae commovet auctoritas. (
Contra epistolam Manichaei quam vocant fundamenti liber unus
, 5.6;
CSEL
25, 197[22-23]; PL 42, 176); tłumaczenie własne. Por.
KKK
119.