Źmicier Żyłunowicz (biał. Зьміцер Хведаравіч Жылуновіч; ps. Ciszka Hartny;
biał.
Цішка Гартны; ur.
4 listopada
1887
w
Kopylu
, zm.
11 kwietnia
1937
w
Mohylewie
) – białoruski pisarz i poeta, działacz odrodzenia narodowego, premier
Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
w 1919.
Życiorys
W 1905 wziął udział w
rewolucji socjalistycznej
w Rosji. Później przez dwa lata uczył się w gimnazjum w rodzinnym mieście. W 1906 podjął pracę fizyczną (jako garbarz), jednak wkrótce odnalazł się w dziennikarstwie – redagował "Nową Niwę" (od 1908). Przed
I wojną światową
przez pewien czas przebywał w
Sankt Petersburgu
, gdzie nawiązał kontakty z lokalnymi bolszewikami skupionymi wokół "Prawdy". W 1913 wydał swoje pierwsze próby poetyckie w wydawnictwie "Zahladnie slonca i w nasze akonca" (tomik wierszy "Pieśni" pisany łacinką).
W 1917 wszedł w skład Białoruskiego Komisariatu Ludowego, w czerwcu 1917 objął przywództwo nad
Białoruską Socjalistyczną Hramadą
. W lutym 1918 reprezentował Białoruski Komisariat Ludowy przy rządzie
RFSRR
, na terenie Rosji redagował również gazetę "Dziańnica".
W październiku 1918 przyjął członkostwo w
RKP(b)
, a z dniem 1 stycznia 1919 przyjął wyznaczoną mu przez rosyjskich bolszewików funkcję przewodniczącego Tymczasowego Rewolucyjnego Rządu Robotniczo-Włościańskiego powstałej właśnie
Białoruskiej SRR
. Ze względu na mało ortodoksyjne poglądy (dążył do nawiązania współpracy z lewicowym skrzydłem
BRL
, m.in.
BPSR
) już w lutym został aresztowany, jednak wypuszczono go szybko – przez parę miesięcy pracował jako politruk w
Armii Czerwonej
.
W 1920 wszedł w skład Centralnego Komitetu Wykonawczego
BSRR
(kolegialnej głowy państwa). Od 1927 do 1929 był zastępcą członka Komitetu Centralnego
KP(b)B
i
WKP(b)
.
Redagował białoruskojęzyczne gazety "Sawieckaja Biełaruś" i "Połymia", wydawał swoje wiersze, nowele i opowiadania. W 1928 został profesorem
Akademii Nauk Białoruskiej SRR
.
W styczniu 1931 został wykluczony z WKP(b) na fali walki z tzw. białoruskim nacjonalizmem (nac-demami) – miał przewodniczyć fikcyjnej organizacji
Związku Wyzwolenia Białorusi
– i skazany na 10 lat łagru.
Po pięciu latach wypuszczony, jednak w 1936 znów aresztowany. Po roku pobytu w więzieniu przewieziony do szpitala psychiatrycznego w
Mohylewie
, gdzie wg oficjalnych danych zmarł na gangrenę płuc po czterech dniach pobytu. Większość historyków przyjmuje tezę o
samobójczej śmierci
Żyłunowicza, niektórzy utrzymują, że padł ofiarą morderstwa.
Publikacje
- "Pieśni" (Sankt Petersburg 1913)
- "Uzhorki i niziny" (zb. publicystyki, Mińsk 1928)
- "Homan zarnic" (proza, opowiadania, Mińsk 1932)
- "Pierahudy" (nowela, [Mińsk 1935)
Źródła