Rozwój nauk humanistycznych i ścisłych
Kontynuowanie reform oświaty doprowadziło do zreformowania Akademii Krakowskiej przez
Hugo Kołłątaja oraz do powstania
Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych.
Mecenat króla doprowadził do stopniowego
odradzania się nauk i badań naukowych, a najsłynniejsze ośrodki naukowe w latach osiemdziesiątych
XVIII w. to Akademia Krakowska i
Uniwersytet Wileński. W obliczu zagrożenia państwa, szczególne znaczenie miała historia, którą
Adam Naruszewicz opisał w „Historii narodu polskiego” i w
1780 r. ukazał się jej pierwszy tom. W lekturze wykorzystał wyłącznie teksty źródłowe, z wyjątkiem tych
teologicznych. Innymi znanymi historykami byli
Karol Wyrwicz i
Kajetan Skrzetuski, którzy prócz historii polski opisywali również historię powszechną. Chcąc zapobiec utracie dorobku poprzednich pokoleń,
zakładano biblioteki, a jedną z pierwszych ufundowali bracia Załuscy – Andrzej i
Józef. Otwarcie biblioteki nastąpiło w
1747 r. i liczyła ona wówczas ok. 200 tys. tomów, a w latach dziewięćdziesiątych XVIII w. już ok. 400 tys. druków i 10 tys. rękopisów.
Komisja Edukacji Narodowej ogłosiła ją
Biblioteką Publiczną Rzeczypospolitej.