Początki gospodarki rynkowej związane są z rozwojem społecznego podziału pracy, specjalizacją producentów oraz wzrostem roli własności prywatnej.
Wymiana powoduje podział społeczeństwa na grupy i podgrupy społeczno – zawodowe oraz warstwy. Podział ten zależy od zajęć, jakim oddają się jednostki gospodarujące. Grupy produkcyjne są zarazem grupami dystrybucyjnymi, gdyż w istocie produkcja i dystrybucja stanowią dwie strony tego samego procesu.
Pierwsze zalążki gospodarki rynkowej zaistniały u schyłku społeczeństwa pierwotnego.
W starożytności i średniowieczu nastąpił dalszy rozwój gospodarki wymiennej. W kapitalizmie gospodarka towarowo – pieniężna stała się dominującą formą gospodarowania.
Dziś tylko w niektórych słabo rozwiniętych krajach Afryki, Ameryki Łacińskiej i Oceanii występują enklawy, w których istnieją pozostałości gospodarki naturalnej.