Gdy spojrzymy na postawy bohaterów w tej perspektywie, nikt nie zaprzeczy, że „
Syzyfowe prace” są
powieścią o dorastaniu. Powieść ukazuje koleje losu młodych chłopców w latach, kiedy zostały nasilone
represje popowstaniowe, wzmogły się procesy rusyfikacyjne.
Żeromski kreśli w niej prawdziwy, bo oparty na osobistych wspomnieniach, obraz szkoły i uczącej się w niej młodzieży polskiej.
Wrócić musimy do wskazanych etapów
rozwoju intelektualnego i dorastania do polskości. Na początku jest to etap bierności i dezorientacji ideowej. Uczniowie byli obojętni wobec spraw narodowych, lekceważyli obowiązki szkolne, szukając uciech i przyjemności w tym, co zabronione. Przykładem takiego zachowania jest postępowanie Marcina. Nie wzruszyła go opowieść Szymona Nogi o powstańcu listopadowym. Za namową kolegów wagarował, przy tym przestał się uczyć. Młodzież nie była początkowo zainteresowana własnym rozwojem, łatwo ulegała wpływom szkoły i wchodziła w proces
rusyfikacji.