Gospodarstwa chłopskie obciążano pańszczyzną sprzężajną (chłopi uprawiali ziemię własnymi środkami, narzędziami i przy użyciu własnych zwierząt) lub pieszą, którą wykonywała najbiedniejsza grupa chłopów - bezrolni zagrodnicy, komornicy i chałupnicy, posługujący się narzędziami i siłą pociągową pana. W zależności, na czyich ziemiach chłopi pracowali, ich sytuacja się różniła. Najwięcej obowiązków mieli chłopi na dobrach szlacheckich, zaś pracując na dobrach królewskich posiadali prawną ochronę króla. Czasem chłopi występowali i buntowali się przeciwko nadmiernym wykorzystywaniu i obciążeniu, często zbiegali, by osiedlić się na kresach wschodnich, gdzie w pierwszych latach byli zwolnieni z podatków i pańszczyzny.