www.szkolnictwo.pl

Marzena Walczuk

Zajęcia socjoterapeutyczne pomocą dla dziecka nieakceptowanego społecznie.

Problem braku akceptacji .
     Człowiek od najmłodszych lat żyje w społeczności będąc jego jednostką . Przebywa w kontaktach z innymi : w rodzinie , w szkole , w grupie rówieśniczej. Wiele jednostek odczuwa satysfakcję, doznaje sukcesów przebywając w gronie ludzi. Niektórzy jednak odczuwają niepokój, ból i ciągłe porażki.
     Osoba wobec której grupa jawnie deklaruje niechęć nie jest w stanie zaspokoić wielu swoich potrzeb, żyje w stresie odczuwając zagrożenie. Jej zachowania mogą być nieadekwatne do sytuacji , może zwracać na siebie uwagę przez popisywanie się, gburowatość i tp. Karen Horney rozróżniła następujące typy zaburzonych postaw : "ku ludziom", "przeciw ludziom" i "odsuwania się od ludzi" /Skorny s.202,1978/. W postawie "ku ludziom" osoba wewnętrznie odczuwa, że bez uczestnictwa innych nic nie osiągnie. Poprzez wzbudzanie w otoczeniu litości i współczucia stara się uzyskać życzliwość i przyjaźń innych. Jednostka taka pragnie korzystać z życzliwości innych nic im nie dając w zamian. Postawa "przeciw ludziom" charakteryzuje się potrzebą dominacji nawet zyskaną przemocą. Nie potrafi uznać wyższości innych. W stosunku do osób silnych , mających władzę odczuwa respekt. Natomiast osoby słabe lekceważy i zmusza do uległości. Postawie takiej często towarzyszą zachowania agresywne.
     Postawa "odsuwania się od ludzi" mogła być poprzedzona niepowodzeniami . Lęk przed powtórnym niepowodzeniem powoduje unikanie kontaktów społecznych współdziałania, współzawodniczenia i bliższych więzi uczuciowych. "Koszmar" przebywania w grupie nie pozostaje bez wpływu na inne aspekty funkcjonowania: stosunek do szkoły, motywacja do nauki, zawieranie znajomości , ocena samego siebie.
     Problem braku akceptacji ma podstawy psychologiczne i społeczne. W konsekwencji można mówić o zaburzeniach zachowań dziecka w kontaktach z rówieśnikami ja- rówieśnicy, z dorosłymi ja-dorosły , w relacji z zadaniem ja-zadanie i oczywiście stosunkiem do samego siebie ja-ja.
     Dzieci akceptowane cieszą się uznaniem , dzieci przeciętnie akceptowane są raczej lubiane, dzieci o statusie niezrównoważonym to te akceptowane przez jednych a odrzucane przez innych.
     Trudną sytuację mają dzieci izolowane i odrzucone. Izolowane nie są ani lubiane ani nie lubiane przez pozostałych członków grupy. Nie są pożądanymi partnerami interakcji, nie liczą się w grupie.
     Odrzucone jawnie otrzymują deklarację niechęci od członków grupy . Dzieci izolowane i odrzucane są dziećmi nieakceptowanymi w środowisku społecznym. Dzieci izolowane jako obojętne w grupach nie mają możliwości zebrania doświadczeń społecznych.
     Dzieci odrzucane jako nie lubiane w grupach zazwyczaj są w konflikcie z grupą , a bycie w niej jest źródłem nieprzyjemnych przeżyć.
     Sytuacja w której znajdują się izolowani i odrzuceni niekorzystnie wpływa na postawę wobec siebie, innych i zadań.
     "Atrakcyjność innej osoby zależy od częstości kontaktów z tą osoba, od jej zalet, atrakcyjności fizycznej, podobieństwa do nas samych, a także od przysług i komplementów, którymi nas obdarza" / Strelau J 6 s.178,2002/.
     Definicja atrakcyjności jest niemożliwa do spełnienia przez osoby, które doznały urazu i są niemal pewne powtórnej porażki ze strony otoczenia. Lęk , strach paraliżuje spontaniczne zachowania a wyzwalać może jedynie budowanie i podnoszenie muru przed światem.

Diagnoza braku akceptacji w grupach społecznych dziecka.
     Na podstawie opinii wychowawców i prostych badań socjometrycznych zaprosiliśmy wybranych ośmioro dzieci do uczestnictwa w spotkaniach mających na celu atrakcyjne spędzenie czasu i pomoc w radzeniu sobie z codziennymi trudnościami.
     Szczególną uwagę skupiłam na jednym dziecku :Marku

Przedstawienie Marka
     Uraz odrzucenia wywołał sąd poznawczy chłopca o świecie i o sobie – "Nie jestem wystarczająco atrakcyjny, aby ktoś chciał być ze mną blisko , szczególnie jeżeli ktoś jest dla mnie ważny". Przejawia się to w zachowaniach Marka : unikanie, odrzucanie innych, aby nie narazić się znowu na odrzucenie. Towarzyszą temu niekorzystne emocje : lęk, obawa, złość.
     Skontrowanie urazów dziecka należy zacząć od zatroszczenia się o poczucie jego bezpieczeństwa i wzmocnienia poczucia jego własnej oceny przez tworzenie jak najwięcej sytuacji odbioru informacji zwrotnych pozytywnych . Korzystne byłoby stworzenie warunków do tego , aby Marek sprawdził się w wykonaniu zadań , a przez to uzyskiwał uznanie grupy.

Marek na zajęciach
     W odniesieniu do dobranej grupy wspólnie z drugim prowadzącym ułożyliśmy scenariusze zajęć. Spotkania miały się odbywać raz w tygodniu po ok. dziewięćdziesiąt minut każde w następujących blokach programowych:

1. integracyjny
2. podniesienia poczucia własnej wartości
3. komunikacji
4. zadaniowy

     Celem spotkań było tworzenie sytuacji , w których dziecko poczułoby się akceptowane przez siebie, grupę i dorosłych .

Szczególne zachowania Marka na zajęciach socjoterapeutycznych.
     Marek przez pierwsze dwa zajęcia był "sam dla siebie" . Był bardziej obserwatorem niż uczestnikiem. Odpowiadał nie wyraźnie, zdawkowo. Czasami zaskakiwał określeniami np. "Urodził się ciotce bachor" . Sądził , że zaskakujące niejednokrotnie zachowania wzbudzą zainteresowanie otoczenia. Prawdopodobnie był to jego "przepis" na zaistnienie. Zauważył, że defekty jego urody: trądzik, okulary, chudość, które wymienił w zabawie nie wpływają na jego pozycję w danej grupie. Zmiany w zachowaniu Marka zaczęły mieć miejsce od momentu zaprzyjaźnienia się z Kamilem – liderem grupy. Przy koledze czuł się pewnie i bezpiecznie, co znacząco wpłynęło na podniesienie samooceny. Był jego stronnikiem. Wszedł w późniejszym etapie trochę w rolę śmieszka grupowego .
     Ważną sprawą , którą przekazał jasno grupie było życzenie , aby traktowano go normalnie i nie mówiono , że jest chudy.. Z czasem wypowiedzi jego stawały się coraz pewniejsze i zrozumiałe. Ważnym elementem był niewątpliwie fakt zauważenia Marka przez osobę liczącą się w grupie, postrzeganą jako pewną siebie – Kamila. Może właśnie ta przyjaźń pomoże chłopcu uwierzyć w siebie , swoją wartość. Podniesienie swojej samooceny wpłynie pozytywnie na kontakty z otoczeniem.
     Opinie wychowawców Marka w domu dziecka po dziesięciu spotkaniach w grupie socjoterapeutycznej.
     Wychowawca Marka w domu dziecka zauważył u dziecka większe zaangażowanie w sprawy społeczne grupy. Zabiera głos na spotkaniach grupowych. Wspólnie z Kamilem z własnej inicjatywy przygotowali dekoracje świąteczne: stroiki z rzeżuchy, które wymagały wcześniejszego zasiania i pielęgnacji nasion. Przyjaźń z Kamilem daje mu większą pewność siebie. Na przezwiska reaguje w sposób jasny – "Nie nazywaj mnie tak". Oczywiście jest to krótki okres czasu, a jednak zmiany są widoczne.
     Wychowawca zwrócił uwagę na dbałość Marka o cerę (konsultacje lekarskie na życzenie, stosowanie maści , kremów, zakup akcesorii pielęgnacyjnych).
     Zwraca większą uwagę na zapewnienie należytej opieki swoim zwierzętom. Częściej myje klatki i akwarium, urozmaica zwierzętom spędzanie czasu zajmując się nimi, wykonał "norkę" z masy solnej dla szczura.

Podsumowanie
     Na podstawie przeprowadzonych analiz można powiedzieć, że funkcjonowanie Marka, o którym mowa uległo zmianom w pożądanym kierunku. Marek zaprzyjaźnił się, co powoli ośmiela go na świat i powoduje podniesienie nastroju. Potrafił jasno wyrazić opinię bez zasłaniania twarzy i niezrozumiałego pomrukiwania. To zachowanie, jeżeli zostanie utrwalane w jego świadomości "że tak można" i zyska się więcej, może mu przynieść tylko satysfakcję z obcowania z innymi, a co za tym idzie aprobatę otoczenia. Na pewno też pomoże mu pokonywać trudności w szkole. Warto byłoby stworzyć następną grupę socjoterapeutyczną z udziałem Marka.
      Śmiem przypuszczać, że czas przeznaczony na spotkania socjoterapeutyczne nie został przez Marka stracony. Zmiany w zachowaniach społecznych mogą przynieść nowe, pozytywne doświadczenia, co wpłynie znacząco na jego pozycję. Myślę, że kontynuacja zajęć w grupach socjoterapeutycznych mogłaby ugruntować jego nastawienie wobec siebie, innych i zadań do wykonania.
      Czuję pewną satysfakcję z odbytej pracy na rzecz tego chłopca. Potwierdziło to moje oczekiwanie i ciche marzenie, że nawet drgnięcie zachowania dziecka w dobrym kierunku jest miarą nieocenionej wartości.

Składam szczególne podziękowanie za okazaną pomoc i życzliwość Pani Dyrektor i Wychowawcom Domu Dziecka Nr 1 w Białymstoku w realizacji tego przedsięwzięcia.

Imię dziecka zostało zmienione

Bibliografia:

1. Strelau J. "Psychologia – podręcznik akademicki" t.3 Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2002 .
2. Skorny Z. "Proces socjalizacji dzieci i młodzieży" Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa1987