Dwanaście prac Heraklesa (także dwanaście prac Herkulesa) – kara za zamordowanie swojej rodziny, nałożona na
herosa
Heraklesa
(w
mitologii rzymskiej
występuje jako Herkules) przez
wyrocznię delficką
. Zadania te miały przewyższać siły jednego człowieka. Herakles miał wykonać dziesięć takich prac, ale dwie nie zostały mu zaliczone, więc ich ostateczna liczba wyniosła dwanaście.
Pierwszym świadectwem przekazującym treść tego mitu jest cykl płaskorzeźb na dwunastu
metopach
w świątyni Zeusa w Olimpii. Czas powstania kamiennego dokumentu ocenia się na około 470 r. p.n.e. Od tamtej pory prace mają niemal tę samą kolejność.
Geneza prac
Hera
, nienawidząca Heraklesa[1], zesłała na niego obłęd, sprawiając, że patrząc na swoją żonę
Megarę
oraz dzieci, widział w nich swych największych wrogów. Podczas jednego z obrzędów oczy Heraklesa nabiegły krwią. Wyjął strzałę z kołczanu i wymierzył w swoich synów.
z dramatu Herakles (w. 971-976)
Eurypidesa
|
- "...Nieprzytomni, biegną
- Tu, tam: do sukni przerażonej matki
- Jeden, a drugi chce się skryć za filar,
- Trzeci jak pisklę drży w cieniu ołtarza.
- „Ojcze, co czynisz?” – krzyczy matka. – „Dzieci
- Zabijasz!” Krzyczy zgromadzona reszta..."[2]
|
Herakles nie zważa na wołania i zaślepiony swoim gniewem goni jednego ze swych synów wokół kolumny i wbija mu sztylet w serce. Drugiemu, schowanemu za ołtarzem, rozbija głowę kijem, gdy ten tuli się do jego nóg. Z trzecim dzieckiem Megara ucieka z pałacu i zatrzaskuje za sobą drzwi. Te jednak zostają wyważone i opętany zabija jedną strzałą i Megarę, i dziecko na jej rękach. Powstrzymuje go
Atena
gotowa do boju. Rzuca w Heraklesa wielkim kamieniem. Heros upada i zostaje przywiązany do wcześniej zwalonej
kolumny
. Po obudzeniu się widzi, co uczynił i pragnie popełnić samobójstwo. Zostaje jednak powstrzymany przez
Tezeusza
i przymuszony udaje się do wyroczni
Delfickiej
, by od
Apollina
poznać swoją karę. Miał udać się do
Tirynsu
, dawnej siedziby rodu
Amfitriona
(dlatego Herakles bywa czasem nazywany Alkidesem, po ojcu Amfitriona,
Alkajosie
) i pracując jako niewolnik wykonać 10 zadań dla tirynskiego i
mykeńskiego
króla
Eurysteusza
. Apollo spodziewał się, że tchórzliwy władca wymyśli dla herosa najtrudniejsze, wręcz niewykonalne, zadania.
Dwanaście prac Heraklesa
W przypadku analizy 12 Prac Heraklesa podstawową trudność stanowiło ustalenie prawidłowej, tudzież pierwotnej kolejności opisywanych prac. W opracowaniach współczesnych dwie pierwsze i sześć ostatnich występuje w kolejności zgodnej z autorami klasycznymi, Apollodorusem i Hyginusem. Cztery pozostałe zadania spotkać można w dowolnej kombinacji[3].
L.p. | Apollodorus z Aten (ok. 140 p.n.e.) | Diodorus Siculus (ok. 60-20 p.n.e.) | G.J. Hyginus (64 p.n.e. - 17 n.e.) | Eurypides (480-406 p.n.e.) |
1 | Lew nemejski | Lew nemejski | Lew nemejski | Lew nemejski |
2 | Hydra lernejska | Hydra lernejska | Hydra lernejska | Centauromachia |
3 | Łania kerynejska | Dzik erymantejski | Dzik erymantejski | Łania kerynejska |
4 | Dzik erymantejski | Łania kerynejska | Łania kerynejska | Klacze Diomedesa |
5 | Stajnie Augiasza | Ptaki stymfalijskie | Ptaki stymfalijskie | Zabicie Kyknosa |
6 | Ptaki stymfalijskie | Stajnie Augiasza | Stajnie Augiasza | Jabłka Hesperyd |
7 | Byk kreteński | Byk kreteński | Byk kreteński | Wygnanie piratów |
8 | Klacze Diomedesa | Klacze Diomedesa | Klacze Diomedesa | Ustawienie Filarów niebios |
9 | Pas Hippolity | Pas Hippolity | Pas Hippolity | Pas Hippolity |
10 | Stado Geryona | Stado Geryona | Stado Geryona | Hydra lernejska |
11 | Jabłka Hesperyd | Porwanie Cerbera | Jabłka Hesperyd | Stado Geryona |
12 | Porwanie Cerbera | Jabłka Hesperyd | Porwanie Cerbera | Porwanie Cerbera |
Zabicie lwa nemejskiego
Walka Heraklesa z Lwem Nemejskim
Pierwszą rzeczą, której zażądał Eurysteusz, była skóra
lwa nemejskiego
. Był to potwór, którego urodziła
Echidna
w związku z własnym synem
Ortrosem
; brat
tebańskiego
Sfinksa
. Wychowany przez
Selene
(boginię księżyca) lub Herę, siał spustoszenie w dolinie Nemei, na północ od Myken. Jego skóra była odporna na wszelkie zadawane mu ciosy, dlatego Herakles nie zrobił mu krzywdy strzałami (odbiły się), mieczem (zgiął się na skórze lwa) ani maczugą (pękła na głowie zwierzęcia). Po wycofaniu się potwora do jaskini o dwóch wejściach, jedne z nich zawalił głazami, a sam drugim wejściem wszedł do jaskini i w ciemnościach udusił potwora. Przy zdejmowaniu skóry Herakles musiał posłużyć się pazurem bestii. Gdy zaniósł skórę zwierzęcia, przerażony Eurysteusz schował się w pałacu i zakazał wpuszczania herosa do miasta, a wszystkie sprawy z nim załatwiał za pośrednictwem herolda Kupreusa. Kazał również wytopić wielką beczkę z brązu i wkopać ją w ziemię, aby móc się w niej chować, ilekroć Herakles przebywał w mieście. Z odrzuconego "podarunku" Herakles zrobił sobie odzienie, a głowa bestii służyła mu jako
szyszak
.
Herakles i Jolaos walczący z Hydrą lernejską
Drugim zadaniem Heraklesa było zabicie Hydry lernejskiej – zabijającego trującym oddechem i jadem wielkiego węża wodnego o dziewięciu głowach (w innych źródłach hydra miała po 50 lub 100 głów), z czego jedna z nich była nieśmiertelna. Miała ona swoją jamę na rozlewiskach Anymone, niedaleko Lerny w Argolidzie. Dzięki płonącym strzałom heros i jego pomocnik i przyjaciel, bratanek
Jolaos
, wywabili potwora z jamy. Wstrzymując oddech, za pomocą miecza odcinał głowy potwora (w innych źródłach, Herakles za pomocą maczugi miażdżył głowy bestii), ale na miejscu odrastały kolejne. Na dodatek Hydra oplotła się wokół jednej nogi Heraklesa, a jej "pomocnik", Wielki Rak, za pomocą szczypiec wczepił się w drugą. Wtedy wierny pomocnik Jolaos zaczął wypalać miejsca ściętych głów, dzięki czemu przestały odrastać. W końcu heros odrąbał wszystkie głowy śmiertelne, a nieśmiertelną obciął i przygniótł wielkim głazem. Następnie rozpruł jej brzuch i w wylewającym się z niego jadzie zamoczył ostrza swych strzał. Wcześniej jednak pozbył się Wielkiego Raka, miażdżąc go maczugą. Hydrę i Raka bogowie przenieśli na nieboskłon, zamieniając ich w gwiazdozbiory (
Rak
stał się jednym ze znaków zodiaku). Zadanie nie zostało uznane, ponieważ Heraklesowi pomagał bratanek, dlatego heros musiał wykonać dodatkową pracę.
Schwytanie łani kerynejskiej
Trzecim zadaniem było schwytanie i sprowadzenie żywej łani kerynejskiej – bardzo szybkiego zwierzęcia, o rogach ze złota i racicach z brązu; które było poświęcone
Artemidzie
. Artemis miała podobno takich siedem zaprzężonych w jej
rydwanie
, ale jedna z nich uciekła. Żyła ona na górze Keryni, na północy
Peloponezu
. Herakles uganiał się za nią przez cały rok. Dopadł ją w
Arkadii
(w innych źródłach miało to miejsce w sadach
Boreasza
lub w krainie Hyperborejczyków – ludów północnych), gdy przeprawiała się przez rzekę Ladon. Zranił ją w nogę, związał i zaniósł na plecach do
Myken
. Po drodze spotkał Artemidę i jej brata
Apollina
. Bogini urażona zranieniem jej zwierzęcia już sięgała po łuk, ale Herakles wytłumaczył się rozkazem Eurysteusza. Uspokojona Artemida zażądała, by po pokazaniu łani wypuścił ją na wolność. I tak też uczynił.
Herakles przynoszący Dzika erymantejskiego
Kolejnym (czwartym) zadaniem Heraklesa było schwytanie żywcem dzika erymantejskiego – nadnaturalnej wielkości zwierzęcia siejącego spustoszenie na stokach
arkadyjskiej
góry Erymantos. Gonił on ludzi, aż umierali z wycieńczenia. Kiedy Herakles dotarł na miejsce, była zima. Wrzaskami wypłoszył zwierzę z legowiska i zagnał je w głęboki śnieg. Gdy ten zmęczony ucieczką ugrzązł w śniegu, Herakles zaplątał go w sieć i na plecach zaniósł do Eurysteusa. Malarze często przedstawiali Heraklesa z zwierzęciem na ramieniu, nachylającego się nad ukrytym w beczce Eurysteuszem.
Oczyszczenie stajni Augiasza
Augiasz i Herakles byli jednymi z Argonautów
Piątym zadaniem, jakie zadał Heraklesowi Eurysteusz, było oczyszczenie stajni
Augiasza
[4] w ciągu jednego dnia, mające na celu upokorzenie herosa. Augiasz był synem
Heliosa
i dostał od ojca ogromne stado bydła, znane w całej Grecji, lecz nigdy nie zlecił sprzątania swych stajni, obór i owczarni. Augiasz, w zamian za oczyszczenie pomieszczeń dla zwierząt, obiecał Heraklesowi dziesiątą część swojego stada, na co heros wyraził zgodę. Dzięki umiejętnemu wykopaniu systemu rowów Herakles zmienił bieg pobliskiej rzeki (najprawdopodobniej chodziło tu o Alfejos lub Penejos). Obiecanej zapłaty jednak nie otrzymał. Kiedy powrócił do Myken, Eurysteusz nie uznał mu tego zadania, ponieważ zgodził się przyjąć zapłatę (której nie otrzymał). Po skończeniu służby u Eurysteusza Herakles podbił
Elidę
i zabił Augiasza oraz jego synów, prócz
Fyleusa
, który stanął po stronie herosa. W podzięce Herakles obsadził go na tronie Elidy.
Herakles przepędza ptaki stymfalijskie
Szóstym zaś zadaniem Heraklesa było przepędzenie strasznie wielkiej gromady ptaków ludożernych gnieżdżących się w zaroślach na bagnach Stymfalos w Arkadii. żywiły się mięsem ludzkim. Herakles, widząc, że jest ich ogromna ilość, porzucił myśl wystrzelania ich z łuku. Wypłoszył je drewnianą kołatką wykonaną przez
Hefajstosa
, podarowaną przez
Atenę
. Gdy ptaki wzbiły się w powietrze, większość z nich ustrzelił. Pozostała część poleciała na wyspę
Aresa
, gdzie zostały później wybite przez
Argonautów
.
Schwytanie Byka Kreteńskiego
Schwytanie żywcem byka kreteńskiego było siódmą pracą Heraklesa. Niektórzy twierdzili, że to byk, który porwał Europę (przecząc w ten sposób
mitowi
, że tym bykiem był Zeus), inni zaś, że to byk podarowany
Minosowi
, królowi
Krety
, przez
Posejdona
. Byk ten miał być złożony w ofierze bogu morza zaraz po wyłonieniu się z morskiej toni, lecz Minos zaniechał tego, dlatego byk uciekł i pustoszył Kretę, tratując pola i sady, paląc wszystko, co napotkał, buchając ogniem ze swych nozdrzy. Obcował z królową
Pazyfae
, żoną Minosa. Urodziła bykowi potwora zwanego
Minotaurem
. Herakles popłynął na wyspę i poprosił króla o pomoc w łowach, lecz ten odmówił. Herakles jednak poradził sobie i na grzbiecie zwierzęcia popłynął do Myken. Eurysteusz zatwierdził wykonanie zadania, po czym kazał zwierzę wypuścić. Byk pustoszył teraz okolice
Maratonu
, dopóki nie zabił go
Tezeusz
.
Herakles i Klacze Diomedesa
Ósmą pracą Heraklesa było schwytanie klaczy Diomedesa, króla
trackiego
plemienia Bistonów, który karmił je ludzkim mięsem. Herakles na czele zastępu ochotników popłynął do Tracji (w innej wersji popłynął tam tylko ze swym ulubieńcem i przyjacielem – Abderosem), odpędził stajennych i pognał klacze ku statkowi. Jednak spostrzegłszy pościg, polecił Abderosowi pilnowanie klaczy, a sam (lub z pozostałymi członkami wyprawy) ruszył naprzeciw Bistonom i pokonał ich w walce. Po powrocie zorientował się, że klacze zjadły Abderosa (w innej wersji zabiły młodzieńca, ciągnąc go po kamieniach, kiedy próbował je powstrzymać przed ucieczką). Opłakując młodzieńca, założył w Tracji miasto
Abderę
. Niespokojnym klaczom Herakles rzucił na pożarcie ogłuszonego
Diomedesa
, dzięki czemu je uspokoił i mógł zawieźć na
Peloponez
. Po pokazaniu ich Kupresowi, wypuścił je niedaleko
Olimpu
, gdzie zostały zjedzone przez wilki.
Zdobycie pasa Hipolity
Dziewiątym zadaniem Heraklesa było zdobycie
pasa Hipolity
– królowej walecznych
Amazonek
. Pas ten miał dawać Hipolicie nadludzką siłę. W niektórych źródłach można dopatrzeć się podtekstu dotyczącego wojny płci, jakoby zdobycie pasa królowej Amazonek było symbolem pokonania kobiet, które gardziły mężczyznami.
Kiedy Herakles przybył do ich królestwa, nad
Morzem Czarnym
, Hipolita przyjęła go życzliwie, a kiedy ją w sobie rozkochał, obiecała oddać mu pas. Wtedy Hera pod postacią jednej z Amazonek wznieciła bunt przeciwko Heraklesowi. Rozegrała się walka, w której poległa Hipolita. Z jej martwego ciała Herakles zerwał pas i wrócił na Peloponez. W innej wersji mitu Hipolita oddaje Heraklesowi pas, w podzięce za uwolnienie przywódczyni jednego z zastępów Amazonek - Melanippe.
Wracając na Peloponez, Herakles przybył do
Troi
ogarniętej zarazą i nawiedzanej przez potwora morskiego –
Ketosa
. Powodem tych zdarzeń było oszustwo króla trojańskiego, Laomedonta, gdyż ten nie zapłacił Apollinowi i Posejdonowi za pomoc przy budowaniu Troi. Jedynym wyjściem było oddanie córki króla,
Hezjone
na pożarcie potworowi. Nagą i przykutą do skały zastał Herakles przybywając do Troi. Zaoferował królowi uratowanie córki w zamian za jej rękę i nadzwyczajne klacze, należące niegdyś do
Trosa
, ofiarowane mu przez Zeusa w zamian za
Ganimedesa
. Po uratowaniu Hezjone, Laomedont ponownie okazał się oszustem i nie zapłacił herosowi. Po zakończeniu służby u Eurysteusa Herakles podbił Troję i zabił Laomedonta z łuku.
Zadaniem dziesiątym było uprowadzenie trzody Geriona (Gerionessa) - potwora, który posiadał trzy głowy, trzy torsy, sześć rąk i jedną parę nóg. Daleko na zachodzie, na wyspie Erytei otoczonej wodami
Okeanosa
, miał wspaniałe stada czerwonego bydła. Stada były strzeżone przez pasterza Eurytiona i dwugłowego psa Ortosa, syna Echidny i
Tyfona
. Aby tam dotrzeć, Herakles przemierzył
pustynie północnej Afryki
, aż dotarł do dzisiejszej
Cieśniny Gibraltarskiej
i ustawił tam "słupy Heraklesa" (
Gibraltar
i
Ceuta
). Z powodu gorąca, sięgnął po łuk i wymierzył w tarcze słoneczną. Zanim wystrzelił, Helios ostrzegł go, by tego nie robił, a gdy skruszony Herakles opuścił łuk, Helios udzielił mu nagrody. Pozwolił mu w swej czaszy, którą podróżuje, po zmierzchu, z zachodu na wschód, dotrzeć na Eryteę i przetransportować stamtąd woły Geriona. Po dotarciu Heraklesa na wyspę, wywęszył go Ortos, ale heros zmiażdżył jego głowy maczugą. Podobnie stało się z Eurytionem, który przybiegł, zaalarmowany szczekaniem psa. Natychmiast po tym zdarzeniu Herakles rozpoczął spędzanie wołów do czaszy Heliosa. Pasterz z sąsiedniego pastwiska, Menojteus, pasący stada
Hadesa
, powiadomił o tym Geriona, a gdy ten przybiegł bronić swego stada, Herakles zabił go zatrutymi strzałami.
Wraz z wołami dopłynął do
Tartessos
(fenickiej kolonii na Półwyspie Iberyjskim) i tam oddał czaszę Heliosowi. Popędził je przez tereny dzisiejszej
Hiszpanii
i południowej
Francji
. Gdy dotarł na północ
Włoch
, napadli na niego
Ligurowie
, ale Herakles odpierał ich ataki, dopóki nie skończyły mu się strzały. Wtedy poprosił swego ojca, Zeusa, o pomoc, a ten zesłał na Ligurów deszcz kamieni.
Gdy dotarł do miejsca, gdzie później założono
Rzym
, spotkał potwora
Kakusa
, syna Hefajstosa. Gdy stwór ten ukradł część wołów i ukrył się w swej jamie pod
Palatynem
, Herakles wstrząsnął wielką skałą, wyrwał ją i rzucił w
rzekę
. Sztucznie stworzone fale popędziły wstecz i rozbiły głaz, zasłaniający wejście do groty potwora. Kakus utknął między skałami, a Herakles ciskał w niego czym popadnie. W samoobronie potwór osnuł się dymem, ale herosowi nie przeszkodziło to udusić bestię.
Następnie król
Sycylii
,
Eryks
, nie chciał oddać Heraklesowi wołu, który zagubił się i trafił na wyspę. Eryks przegrał trzy razy w zapasach z Heraklesem i został przez niego zabity. Podróż przez
Morze Jońskie
została uniemożliwiona przez Herę, więc Herakles musiał iść drogą okrężną przez Trację. Kiedy w końcu dotarł do Myken, Eurysteusz złożył woły w ofierze Herze.
Przyniesienie złotych jabłek z ogrodu
Hesperyd
Kolejnym, jedenastym zadaniem było przyniesienie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd - cór wieczoru. Nimfy te o imionach Hespere,
Ajgle
i
Eryteis
opiekowały się sadem, w którym rosły drzewa rodzące złote owoce. Był to prezent dla
Hery
od
Gai
, z okazji jej zaślubin z Zeusem. Hera, nie ufając nimfom, kazała smokowi
Ladonowi
, synowi Echidny i Tyfona, strzec ogrodu przed intruzami, jak również przed łakomstwem nimf wieczornych.
Herakles nie znał położenia ogrodu. Znał je tylko starzec morski,
Nereus
, który uciekał każdemu, kto chciał go o coś zapytać. Nad rzeką
Erydan
Herakles schwytał śpiącego starca, związał i nie puszczał, dopóki ten nie powiedział, gdzie znajduje się ogród - daleko na zachodzie. Kiedy wędrował przez
Libię
, spotkał
giganta
Anteusza
, syna Posejdona i Gai. Nie można go było go pokonać, bo gdy tylko dotykał ciała matki – Ziemi, odzyskiwał siły. Herakles pokonał go, podnosząc ku górze i mocno ściskając, aż gigant wyzionął ducha.
Następnie powędrował do
Egiptu
- na wschód (źródła nie podają, dlaczego). Panował tam król Busiris, również syn Posejdona. Panował wtedy w Egipcie głód, a nadworny wróżbita,
Cypryjczyk
Frazjos, przepowiedział, że trzeba złożyć ofiarę Zeusowi ze wszystkich cudzoziemców znajdujących się w Egipcie i z rozkazu Busirisa został stracony jako pierwszy. Kiedy Herakles zawitał do tegoż kraju, pojmano go i zaprowadzono pod ołtarz. Tam zerwał łańcuch i sam zabił na ołtarzu króla i jego syna.
Z Egiptu udał się w stronę
Kaukazu
. Tam uratował tytana
Prometeusza
z odwiecznej męki. Następnie skierował się na zachód i na górze Foloe, niedaleko góry Erymantos, spotkał się z dużą grupą centaurów. U dzikiego
centaura
Folosa otworzył kadź z winem przeznaczonym tylko dla pół ludzi, pół koni. Zbierająca się banda centaurów została pokonana, a niedobitków Herakles ścigał, aż do Maleii, gdzie z łuku zabił uciekinierów i przez przypadek ranił
Chirona
– jedynego nieśmiertelnego centaura, nauczyciela herosów. W tym momencie nastąpiła zamiana: Chiron oddał nieśmiertelność Prometeuszowi i sam odszedł do
Hadesu
. Wdzięczny Prometeusz udzielił Heraklesowi cennej rady, aby nie szedł sam do ogrodu Hesperyd, ale umówił się z
Atlasem
, żeby on tam poszedł, a w zamian Herakles potrzymał przez moment sklepienie niebieskie. Stosując się do tej rady, Herakles zamienił się z Atlasem miejscami. Gdy Atlas wrócił ze złotymi jabłkami, nie chciał z powrotem przyjąć tego wielkiego ciężaru. Herakles posłużył się podstępem i mówiąc Atlasowi, że chce sobie podłożyć poduszkę, uciekł z jabłkami, kiedy tytan wziął niebo znów na swoje barki. Eurysteusz bał się posiadać osobistą własność bogów, oddał je herosowi, a ten Atenie, aby zaniosła je z powrotem.
Dwunastym i ostatnim zadaniem Heraklesa było zejście do podziemi i przyprowadzenie z zaświatów trzygłowego psa –
Cerbera
. Wcześniej heros udał się do Eluisis, aby oczyścić się ze skazy, związanej z
centauromachią
. Po obrzędzie oczyszczenia zszedł do Hadesu przez pieczarę na półwyspie Tajnaron. Już na początku spotkał duszę
Meduzy
, jak również inne "istoty". Zabił więc jednego z wołów i napoił dusze krwią. Znów spotkał się z Menojteusem, pasterzem bydła
Hadesa
z wyspy Erytea. Tym razem pogruchotał mu żebra, ale nie zabił go, gdyż prosiła o to
Persefona
, żona Pana podziemi. Stając przed Hadesem i Persefoną poprosił ich o możliwość wykonania zadania. Hades zgodził się, pod warunkiem, że Herakles nie użyje żadnej broni. Herakles chwycił mocno bestię i mimo że Cerber chłostał go wężowatym ogonem, wyciągnął go na powierzchnię gdzieś w Argolidzie. Zaprowadził go do Myken, gdzie go wypuścił. Usłyszał wtedy od tchórzliwego Eurysteusza, że wykonał wszystkie zadania i jest wolny.
Dwanaście prac Heraklesa w kulturze
Obol z podobizną Heraklesa na awersie i ptakiem stymfalijskim na rewersie.
Dwanaście prac Heraklesa jest częstym motywem w różnych tekstach kultury. Wykonując niemożliwe do wykonania dla zwykłych ludzi prace, Herakles przeszedł do wierzeń i historii jako symbol siły, męstwa i odwagi, obrońca ludzi, pogromca potworów. Mit o ustawieniu „
Słupów Heraklesa
”, który jest bezpośrednio związany z mitem o Dwunastu Pracach, na stałe przeszedł do kultury, jako inne nazwy Gibraltaru i Ceuty,
brytyjskiej
i hiszpańskiej
eksklawie
nad Cieśniną Gibraltarską, a wyrażenie „stajnia Augiasza” spotykane jest w wielu narodach, jako określenia wyjątkowo dużego bałaganu. Dzięki
cesarstwu rzymskiemu
motyw ten, jak i całość postaci Heraklesa, stał się jeszcze bardziej popularny, nie tylko na terenie cesarstwa, ale również na terenach poza Rzymem, m.in. wykuwano monety z podobiznami Heraklesa i zadaniami, które wykonał.
Literatura
Pierwsza strona poematu Hercules Georga Stiernhielma, 1658
W starożytności motyw ten był jednym z najczęściej występujących w literaturze. Najwięcej i najdokładniej napisał o karze dla
herosa
Eurypides
, w swoim
dramacie
Herakles. Motyw ten wspominali również
Wergiliusz
w
Eneidzie
,
Homer
w
Iliadzie
i
Odysei
,
Hezjod
w
Teogonii
,
Pindar
w trzeciej Odzie olimpijskiej,
Apollodoros
i inni. Dwanaście prac powróciło w czasach odrodzenia m.in. w poemacie Hercules
Georga Stiernhielma
. Z najbardziej znanych twórców dzisiejszej
hermeneutyki
i mitografii tym tematem zajmowali się m.in.
Károly Kerényi
,
Robert Graves
,
Michael Grant
oraz polscy twórcy:
Zygmunt Kubiak
,
Jan Parandowski
,
Wanda Markowska
,
Zbigniew Herbert
. Motyw ten został również wykorzystany przez Howarda Waldropa w noweli Dwanaście ciężkich prac,
Agathę Christie
w zbiorze opowiadań
Dwanaście prac Herkulesa
, jednej z powieści opisujących przygody
Herkulesa Poirot
.
Malarstwo i rzeźba
Herakles i Cerber, Białystok
W malarstwie i rzeźbie pokazywany jako rosły i umięśniony mężczyzna walczący z bestią, najczęściej z lwem nemejskim lub
Hydrą lernejską
. W
Grecji
znaleziono naczynia z podobiznami dwunastu prac. Dzięki cesarstwu rzymskiemu motyw ten rozprzestrzenił się poprzez romanizację podbitych narodów. Dwunastoma pracami zajmowali się malarze, tj.
Frederic Leighton
, Adolf Schmidt, Antonio Polaiuolo (Herakles i Hydra),
Francisco de Zurbaran
(Herkules zwalcza hydrę lernejską, Herkules niszczy lwa z Nemei), Albrech Burer (Herkules i ptaki stymfalijskie).
Galerie
Greckie naczynia z malarstwem czerwono- i czarno-figurowym
Herakles walczący z Hydrą lernejską (u stóp Heraklesa widać wspomnianego wcześniej raka/kraba) | Herakles ze złapaną łanią kerynejską. Z lewej strony stoi Atena, a z prawej Artemida. | Krater z namalowanym Heraklesem i ptakami stymfalijskimi | Znaleziony w Atenach kalpis, pokazujący walkę Heraklesa z bykiem kreteńskim |
| Walka Heraklesa z Gerionem | |
Romańska mozaika z Llirii (Walencja, Hiszpania)
| Herakles i Hydra lernejska | Herakles i ptaki stymfalijskie | |
Herakles i klacze Diomedesa | Herakles w sadzie Hesperyd | |
Kino i telewizja
W kinematografii najbardziej znany był serial
Hercules: The Legendary Journeys
(w Polsce: Herkules) z
Kevinem Sorbo
w roli głównej. Motyw ten był również wykorzystany w filmach animowanych:
Herkules
Walta Disneya
i
Dwanaście prac Asteriksa
w reżyserii
Alberta Uderzo
i
René Goscinnego
. Podróżująca w czasie
Myszka Mickey
pomogła Herkulesowi ujarzmić Cerbera za pomocą radia.
Przypisy
Bibliografia
- Encyklopedia Britannica, praca zbiorowa, wyd. KURPISZ S.A., Poznań 2006, .
- Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, wyd. Świat Książki, Warszawa 2005, .
- Kopaliński Z., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994, .