Stanowisko archeologiczne w Biskupinie położone jest na terenie należącym do wsi
Biskupin
w
województwie kujawsko-pomorskim
, w
powiecie żnińskim
, w
gminie Gąsawa
(na
Pojezierzu Gnieźnieńskim
).
Historia badań archeologicznych
Osada
starożytna w Biskupinie została odkryta w 1933 r. przez miejscowego rolnika a przypisana nauczycielowi[], który nagłośnił znalezisko-
Walentemu Szwajcerowi
. O odkryciu wystających z wody drewnianych bali, powiadomił on prof.
Józefa Kostrzewskiego
z Poznania. Badania wykopaliskowe zostały zainicjowane w roku
1934
i kontynuowane były do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny, w latach 1939-1942, specjalny niemiecki oddział SS-Ausgrabung Urstätt, pod dowództwem Hauptsturmführera Prof. Dr Hansa Schleifa prowadził wykopaliska na terenie osady biskupińskiej, w celu wykazania jej pragermańskości. Po wojnie polscy archeolodzy, pod kierunkiem
Zdzisława Rajewskiego
, wznowili badania i kontynuowali je do roku
1974
. Ogółem przebadano ok. 3/4 powierzchni osady.
Badania w Biskupinie – zarówno w okresie międzywojennym, jak i po wojnie były przykładem najwyższego możliwego wówczas poziomu metodycznego prowadzenia wykopalisk, stanowiąc wzór do naśladowania nie tylko w Polsce, ale i za granicą. Zainicjowano w Biskupinie w okresie międzywojennym interdyscyplinarne badania
paleoekologiczne
, dokonywano eksperymentów archeologicznych, inicjując w ten sposób
archeologię eksperymentalną
.
Wojciech Kóčka
w czasie tych badań zastosował fotografię dokumentacyjną z aparatów latających, inicjując w ten sposób
archeologię lotniczą
w Polsce[].
Gród
w Biskupinie, jest jedynym w Polsce stanowiskiem archeologicznym, dla którego opracowano program długoterminowej
konserwacji
. Konserwacja polega na utrzymywaniu wysokiego poziomu wody w jeziorze otaczającym stanowisko, oraz wdrożeniu system monitorowania parametrów środowiska dla zapewnienia optymalnych warunków przetrwania autentycznej substancji zabytkowej.
Gród
w Biskupinie uznany został za
pomnik historii
Polski.
Osada obronna kultury łużyckiej
Brama zrekonstruowanej osady
Stanowisko archeologiczne w Biskupinie z epoki brązu. Jedna z wielu "jednostek mieszkalnych", w chacie ognisko. Rekonstrukcja
Festyn Archeologiczny w skansenie w Biskupinie
Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym
kultury łużyckiej
, trwającym od środkowej
epoki brązu
, od ok. XIV w. p.n.e., po wczesną
epokę żelaza
, czyli do ok. V w. p.n.e. Kultura łużycka to pojęcie archeologiczne, pod którym różni badacze widzieli różne
etnosy
– Pragermanów lub
Illirów
. Sprawa przynależności etnicznej Biskupina była wykorzystywana dla celów ideologicznych w sporach dotyczących praw różnych narodów do ziem dzisiejszej Polski. Obecnie powszechnie przyjmuje się za fakt, że przynależności
etnicznej
kultury łużyckiej, podobnie jak i większości innych pradziejowych
kultur archeologicznych
, bezdyskusyjnie nie da się ustalić .
Na podstawie badań elementów konstrukcyjnych osiedla (drewnianych bali, zob.
dendrochronologia
) stwierdzono, że powstało ono najprawdopodobniej zimą
738 roku p.n.e.
Założono je na podmokłej wyspie na
Jeziorze Biskupińskim
(obecnie półwysep), o kształcie w przybliżeniu owalnym i powierzchni ok. 2
ha
(w obrębie wałów mieściło się ok. 1,3 ha powierzchni). Wyspa wznosiła się 0,8 – 1,2 m ponad wody otaczającego jeziora. Gród biskupiński był zasiedlony przez 150 lat.[1]
Na terenie osady znajdowało się ok. 106 domostw, o wymiarach przeciętnie ok. 8 × 10 m, usytuowanych rzędowo wzdłuż moszczonych drewnem 11 ulic, o szerokości ok. 2,5 m każda. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Osada otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym o długości 740 m, szerokości 3 m i domniemanej wysokości do 6 m, w którym znajdowała się brama wjazdowa. Gród otoczony był falochronem o szerokości od 2 do 9 m, zbudowanym z ukośnie wbitych pali.
Regularny schemat zabudowy grodu biskupińskiego powtarza się również w przypadku innych grodów kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza (np.
Sobiejuchy
,
Izdebno
na
Pałukach
,
Jankowo
na Kujawach czy Biehla w Saksonii).
Przyczyny budowy grodów obronnych o regularnej wewnętrznej zabudowie szeregowej przez ludność kultury łużyckiej są przedmiotem niezakończonej konkluzywnymi wnioskami dyskusji naukowców. Z punktu widzenia ekonomicznego zamieszkiwanie ludności rolniczej w zamkniętej przestrzeni grodu otoczonego wodą lub podmokłymi obszarami, nie jest racjonalne. W literaturze przedmiotu pojawiły się zatem co najmniej trzy próby wyjaśnienia tego fenomenu:
- zagrożenie ze strony ludów koczowniczych –
Kimmerów
i
Scytów
;
- walki wewnątrzplemienne;
- chęć naśladownictwa miast greckich, z którymi społeczności kultury łużyckiej zapoznać się mogły dzięki dalekosiężnej wymianie handlowej organizowanej przez kolonie greckie.
Podobnie nieznana jest przyczyna upadku Biskupina i innych grodów tego typu. W tej kwestii przedstawiono również kilka konkurencyjnych hipotez:
- zniszczenie grodów przez Scytów (rzeczywiście, niektóre grody zostały spalone, w niektórych znaleziono też grociki od strzał scytyjskich);
- podniesienie się poziomu wód w jeziorach w związku z pogorszeniem
klimatu
;
- wyeksploatowanie środowiska naturalnego wokół grodu i konieczność przeniesienia się na inne tereny.
Osadnictwo w Biskupinie
Obszar Pałuk został ukształtowany przez lodowiec skandynawski, który wyżłobił w czasie ostatniego zlodowacenia liczne doliny. Od północy naturalną granicę Pałuk stanowi
Puszcza Notecka
, południową granicą jest rzeka
Wełna
.
Najstarszymi pozostałościami na terenie Biskupina są obozowiska łowców reniferów sprzed 10 tysięcy lat (górny
paleolit
), a także
neolityczny
dom pierwszych
rolników
oraz położone w pobliżu miejsca pochówku. Ciekawym obiektem jest tzw.
kraal
z wczesnej epoki brązu, otoczony systemem rowów.
Pierwotna
osada obronna
została opuszczona w
VI wieku p.n.e.
z powodu podniesienia się poziomu wody w jeziorze wskutek zmian klimatycznych i wyeksploatowania środowiska naturalnego (drewno, erozja gleb). W
V
i
IV wieku p.n.e.
powstała na jej miejscu osada otwarta. Ludność Biskupina zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem , zbieractwem i rzemiosłem (
garncarstwo
,
tkactwo
).
We wczesnym
średniowieczu
na obszarze tym funkcjonowały grody i osady, a ostateczny upadek Biskupina wiąże się ze wzrostem znaczenia
Piastów
. W XI wieku obszary te należały do biskupstwa gnieźnieńskiego, o czym mówi bulla papieża
Innocentego II
(
1136
).
Rekonstrukcja, popularyzacja i edukacja w Biskupinie
Gród w Biskupinie jest jednym z nielicznych stanowisk archeologicznych w Polsce zawierających pełnowymiarowe rekonstrukcje wału obronnego, falochronu, bramy, ulic i budynków mieszkalnych. Rekonstrukcje te są cyklicznie wymieniane na nowe w związku z potrzebą ich aktualizacji w wyniku dokonania nowych ustaleń naukowych.
Oprócz rekonstrukcji w Biskupinie znajduje się muzeum, a w każdym trzecim tygodniu września odbywa się tam festyn biskupiński, obejmujący prezentacje eksperymentalne i pokazy odtwórcze. Biskupin jest też jednym z dwóch istniejących w Polsce laboratoriów konserwacji drewna mokrego wydobytego ze stanowisk archeologicznych oraz ośrodkiem archeologii eksperymentalnej.
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Paweł Jasienica
w Polsce Piastów podaje, że gród użytkowany był przez kilkadziesiąt lat, a powstał między rokiem 500 p.n.e. a 400 p.n.e.
Linki zewnętrzne