Rośliny lecznicze - najczęściej rośliny lądowe, zawierające substancje czynne, stosowane w
medycynie
i
ziołolecznictwie
. Z niektórych części tych roślin wyrabia się
leki
(np. z
korzeni
,
łodyg
,
liści
,
kwiatów
). Na świecie poznano ok. 2 500 gatunków roślin leczniczych, u nas rośnie ich ok. 400, w praktyce stosowane jest ok. 200. Zdecydowana większość z nich to
rośliny naczyniowe
, nieliczne należą do
paprotników
,
porostów
i
glonów
. Niektóre z gatunków ziół stosowane dawniej w ludowej medycynie, obecnie nie są już używane.
Należy pamiętać, że większość roślin leczniczych jest również
roślinami trującymi
. Ich stosowanie wymaga fachowej wiedzy. Różnice między dawką leczniczą a toksyczną są niewielkie. Istnieją też różnego rodzaju przeciwwskazania co do stosowania ziół przy niektórych chorobach, stanach fizjologicznych organizmu, itp. W związku z tym stosowanie w celu leczniczym ziół wymaga konsultacji z lekarzem.
Znaczenie roślin leczniczych
Bardzo liczną grupę wśród roślin użytkowych stanowią rośliny lecznicze. Należą do nich gatunki dziko rosnące jak i wyhodowane z nich odmiany uprawne, które z uwagi na zawartość substancji czynnych znalazły zastosowanie w
lecznictwie
. Z wielu roślin pozyskuje się ponadto olejki dla przemysłu perfumeryjnego i
spożywczego
. Inne dostarczają
drewna
,
garbników
dla przemysłu garbarskiego, włókien dla
przemysłu tekstylnego
lub też barwników stosowanych w tkactwie artystycznym i archeologii doświadczalnej.
Wśród roślin leczniczych istnieją gatunki używane wyłącznie w lecznictwie. jak np. gatunki
trujące
w tym:
lulek czarny
,
ciemierzyca biała
,
bieluń dziędzierzawa
,
naparstnica wełnista
. Z gatunków nie trujących:
wilżyna ciernista
,
babka lancetowata
,
miodunka plamista
,
mącznica lekarska
czy też
rzepik pospolity
.
Przykładem roślin znajdujących szersze zastosowanie, ale głównie używanych w lecznictwie są:
bez czarny
używany również do sporządzania napojów orzeźwiających i
win domowych
;
drapacz lekarski
służący do wyrobu
likierów
;
rumianek pospolity
wykorzystywany min. do produkcji olejków i
preparatów kosmetycznych
;
miłek wiosenny
sadzony w ogrodach jako ozdobna roślina skalna.
Istnieją także rośliny lecznicze, których zastosowanie w medycynie jest ograniczone, ale które mają znaczenie jako
rośliny przyprawowe
i należą do nich:
cebula
,
czosnek pospolity
,
szczypiorek
,
chrzan pospolity
,
pasternak zwyczajny
,
pietruszka zwyczajna
,
kolendra siewna
,
koper ogrodowy
,
tymianek pospolity
. Niektóre rośliny uprawowe mają również działanie lecznicze jak:
mak lekarski
,
len zwyczajny
,
chmiel zwyczajny
,
gorczyca czarna
.
Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku
aptekarze
używali suszonych
ziół
do sporządzania różnych herbat ziołowych. Oprócz tego przygotowywali z nich
nalewki
,
wyciągi
,
soki
, które przerabiali następnie na
krople
,
syropy
,
odwary
,
maści
i środki do nacierania ciała. W drugiej połowie XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój
chemii
i ówcześni chemicy zainteresowali się szczególnie roślinami leczniczymi (ziołami), z których wyodrębniali grupy substancji czynnych, często zastępujących zioła. Wkrótce pojawiły się na rynku pierwsze leki syntetyczne, które usunęły na dalszy plan zioła i preparaty ziołowe.
Wiele leków roślinnych nie może być zastąpionych przez leki syntetyczne. Należą do nich
glikozydy nasercowe
pozyskiwane z
naparstnicy wełnistej
,
naparstnicy purpurowej
,
miłka wiosennego
czy
konwalii majowej
. Zaliczają się do nich również alkaloidy pozyskiwane z
przetrwalników
buławinki czerwonej
, które samoistnie lub w połączeniu z innymi substancjami czynnymi znajdują szerokie zastosowanie w
położnictwie
, leczeniu chorób wewnętrznych,
chorób
układu nerwowego
.
Z niektórych ziół lub ich wysuszonych części nadal sporządza się
wyciągi
wodne lub alkoholowe,
nalewki
i mieszanki ziołowe. Czasem ze świeżych roślin wytłacza się sok, który zagęszcza się. Np. z korzenia kozłka lekarskiego sporządza się nalewkę lub wyciąg stosowany jako środek uspokajający.
Rośliny lecznicze w przemyśle spożywczym
Rośliny lecznicze znajdują szerokie zastosowanie również w przemyśle spożywczym, zwłaszcza przy produkcji odżywek dietetycznych. Dotyczy to przede wszystkim tych gatunków roślin, które zawierają substancje aromatyczne, pobudzające trawienie,
witaminy
,
enzymy
i
aminokwasy
. W barwinku pospolitym odkryto
rezerpinę
-
alkaloid
obniżający
ciśnienie krwi
. Nawet w wielu znanych od wieków ziołach, znajdowane są nowe, specyficzne substancje czynne np. w olejku lotnym rumianku pospolitego - substancje czynne i przeciwzapalne jak chamazulen i bizabolol, a w roślinach z rodziny baldaszkowatych liczne substancje czynne pomocne w leczeniu
chorób wewnętrznych
.
Roślinne substancje czynne
Ogólne zasady pozyskiwania ziół
Lista roślin leczniczych
Zobacz też