Hormony
w organizmach żywych pełnią rolę regulacyjną, będąc ważnym mechanizmem
homeostazy
. Wraz z
układem nerwowym
i regulacją na poziomie tkankowym, układ hormonalny (układ dokrewny) stanowi niezbędny mechanizm przystosowawczy do zmieniających się warunków środowiska zewnętrznego i wewnętrznego.
W skład układu hormonalnego wchodzą liczne
gruczoły
dokrewne i wyspecjalizowane
tkanki
, których zadaniem jest produkowanie wyspecjalizowanych
substancji regulujących
rozmaite funkcje organizmu –
hormonów
.
Wydzielanie hormonów podlega zarówno kontroli na drodze
sprzężeń zwrotnych
jak i regulacji ze strony
układu nerwowego
.
Część
międzymózgowia
w której znajdują się m.in.
komórki nerwowe
, które potrafią zmienić sygnał elektryczny na biochemiczny. Wydzielanie substancji dokrewnych przez
neurony
nazywa się
neurosekrecją
. Hormony:
-
wazopresyna
(ADH, VIP) – wzmaga
resorpcję
zwrotną wody w
nerkach
, poprzez zwiększenie ilości
akwaporyn
wbudowanych w błonach komórek. W wyniku działania hormonu antydiuretycznego dochodzi do zmniejszenia
diurezy
(ilości produkowanego moczu) oraz wzrostu ciśnienia krwi.
-
oksytocyna
– pobudzanie skurczów mięśni gładkich
macicy
i
wydzielania mleka
- hormony sterujące czynnością przysadki – regulacja wydzielania hormonów przysadki.
(nieparzysty gruczoł położony u podstawy mózgu):
- pobudza wzrost organizmu
- pośrednio wpływa na wzrost kości długich
- wzmaga transport
aminokwasów
- ukierunkowuje
metabolizm
- przyczynia się do wzrostu poziomu
glukozy
we krwi
- pobudza układ tłuszczów zapasowych
- zatrzymuje
jony
wapniowe i fosforanowe
Niedobór somatotropiny u dzieci powoduje
karłowatość
(jeśli jest to niedobór pierwotny to karłowatość przysadkową). Natomiast zbyt duże wydzielanie GH powoduje u dzieci
gigantyzm
, a u dorosłych
akromegalię
.
-
prolaktyna
(PRL) (hormon laktotropowy) – zapoczątkowuje i podtrzymuje wydzielanie mleka
-
hormony tropowe
:
-
tyreotropina
(TSH) – pobudza wydzielanie hormonów (tyroksyny) przez tarczycę
-
adrenokortykotropina
(ACTH) – pobudza wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy
-
lipotropina
– pobudza rozkład tłuszczów zapasowych
-
gonadotropiny
– pobudzają rozwój i czynności gonad: jajników lub jąder:
-
folitropina
(FSH) – u kobiet pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego a u mężczyzn pobudza spermatogenezę
-
lutropina
(LH) – powoduje jajeczkowanie; pobudza wydzielanie testosteronu przez komórki śródmiąższowe jąder
-
melatonina
– powoduje agregacje ziaren barwnika melaniny; wpływa na ośrodki snu i czuwania; opóźnia dojrzewanie płciowe.
- wzmaga podstawową przemianę materii
- pobudza syntezę
białek
- zmniejsza poziom cholesterolu we krwi
-
kalcytonina
– przesuwa wapń z krwi do kości, zwiększając uwapnienie kości
-
parathormon
(PTH) – jedyny hormon produkowany przez
przytarczyce
; małe, parzyste gruczoły leżące na rogach tarczycy. Jest to podstawowy hormon regulujący gospodarkę wapniową w organizmie (wraz z innym hormonem antagonistą kalcytoniną, produkowaną przez tarczycę). Parathormon powoduje uwalnianie jonów wapnia z kości (które są głównym rezerwuarem jonów wapnia dla organizmu) do krwi, wówczas gdy poziom tych jonów we krwi spada.
-
tymozyna
(
tymulina
) – indukują różnicowanie i dojrzewanie limfocytów T
- tymopoietyna – hamuje przewodzenie impulsów pomiędzy neuronami a komórkami mięśniowymi – kontroluje siłę skurczu mięśni (działa na płytkach motoneuronalnych w połączeniach akson-komórka mięśniowa)
-
glukagon
(komórki A) – podwyższenie poziomu cukru we krwi
-
insulina
(komórki B) – obniżenie poziomu cukru we krwi
- obniża stężenie glukozy (cukru) we krwi, ułatwiając transport glukozy do komórek
- zwiększa syntezę białek i tłuszczów
Względny lub bezwzględny niedobór insuliny jest przyczyną zaburzeń gospodarki węglowodanowo-lipidowej z
cukrzycą
włącznie, zaś jej nadmiar jest przyczyną
hiperglikemii
.
-
somatostatyna
(komórki D) – hamuje wydzielanie hormonów jelitowo-żołądkowych oraz hamuje działanie
gastryny
,
cholecystokininy
i insuliny na gruczoły trawienne
- polipeptyd trzustkowy (komórki PP) – hamuje wydzielanie enzymów i wodorowęglanów przez trzustkę.
Hormony kory:
- zwiększają poziom glukozy we krwi
- hamują syntezę białek, ograniczając odporność
-
androgeny
(produkowane w warstwie siatkowatej) – przyspieszają syntezę białek i wzrost organizmu; odpowiadają za rozwój drugorzędowych męskich cech płciowych
Hormony rdzenia:
- zwęża naczynia krwionośne krążenia skórnego, nerkowego i trzewnego
- rozszerza naczynia krwionośne tętnic wieńcowych i mięśniowych
- pozostaje bez wpływu na krążenie mózgowe
- zwiększa częstość skurczów serca
- podwyższa ciśnienie krwi
- rozszerza oskrzela i zwiększa tempo oddechu
- podwyższa poziom glukozy we krwi
- przyspiesza rozkład tłuszczów
- rozszerza źrenice
- poprawia przytomność umysłu
- wpływa na dojrzewanie plemników
- reguluje popęd płciowy
- rozwój cech płciowych
- popęd płciowy
- regulacja cykli menstruacyjnych
- ostateczne przygotowanie macicy do przyjęcia blastocysty
- kontrola przebiegu ciąży