Wołga (
ros.
Волга,
mar.
Jul,
tat.
Idel,
łac.
Rha) – wielka rzeka w
Rosji
przeduralskiej. Długość - 3531 km, powierzchnia
zlewni
- 1380 tys. km², średni roczny przepływ u ujścia 8 tys. m³/s (252,5 km³ rocznie). Największa i najdłuższa rzeka
Europy
i Rosji przeduralskiej, największa i najdłuższa na świecie rzeka uchodząca do jeziora. Płynie wyłącznie przez Rosję, tylko skrajne wschodnie ramię delty - Kigacz wyznacza granicę z
Kazachstanem
. W wyniku prowadzonej w czasach radzieckich budowy licznych zbiorników retencyjnych i regulacji koryta, bieg Wołgi został skrócony o ponad 160 km.
Bieg Wołgi
Geografia rosyjska dzieli Wołgę na trzy odcinki: górny - do ujścia Oki, średni - do ujścia Kamy i dolny.
Źródła Wołgi znajdują się na wysokości 229 m n.p.m. koło wsi Wołgowierchowje na wzgórzach
Wałdaj
, skąd rzeka płynie na wschód. Jeszcze w obrębie Wałdaju Wołga przecina szereg małych jezior, z których największe to Stierż, Wsieług, Pieno i Wołgo. Wśród
morenowych
wzgórz Wałdaju Wołga płynie głęboko wciętą doliną.
Z Wałdaju Wołga wypływa na Nizinę Środkoworosyjską, gdzie przecina miasta
Jarosław
,
Niżny Nowogród
i
Kazań
. Wąską i głęboko wciętą doliną Wołga płynie na wschód przez Wyżynę Uglicko-Daniłowską i Galicko-Czuchłomską, a dalej przez Nizinę Unżeńską i Bałachnińską. W okolicy Kazania skręca na południe i poniżej Kazania przyjmuje swój największy dopływ -
Kamę
(1805 km).
Na odcinku od Niżnego Nowogrodu do
Wołgogradu
dolina Wołgi dzieli wielkie jednostki geograficzne -
Wyżynę Nadwołżańską
na zachodzie od Wyżyny Bugulmijsko-Belebejskiej i
Niziny Nadkaspijskiej
na wschodzie. Wyżyna Nadwołżańska jest znacznie wyżej wyniesiona, wskutek czego dolina środkowej Wołgi charakteryzuje się znaczną asymetrią brzegów: prawy (zachodni) brzeg jest wysoki, lewy - niski. Na wysokości
Samary
rzeka tworzy charakterystyczne duże zakole wokół odosobnionego wzniesienia Gór Żygulewskich.
Poniżej Wołgogradu Wołga skręca na południowy wschód i wypływa na Nizinę Nadkaspijską. 21 km powyżej Wołgogradu oddziela się od Wołgi jej odnoga - rzeka
Achtuba
, która płynie równolegle przez około 520 km, łącząc się z głównym nurtem licznymi odnogami i kanałami, w końcu uchodzi do jednego z ramion
delty
wołżańskiej. Szerokość wspólnych rozlewisk Wołgi i Achtuby sięga 20-30 km. Wołga uchodzi do
Morza Kaspijskiego
w postaci największej w Europie delty o powierzchni około 13 tys. km² i ponad 80 ramionach.
Zlewnia Wołgi
Zlewnia Wołgi zajmuje około 1/3 powierzchni europejskiej części Rosji i obejmuje tereny należące do strefy leśnej (od źródła do wysokości Kazania), leśno-stepowej (od Kazania do Saratowa), stepowej (od Saratowa do Wołgogradu) i półpustynnej (od Wołgogradu do ujścia). System rzeczny Wołgi liczy ponad 151 tys. cieków wodnych o łącznej długości 574 tys. km. Wołga przyjmuje około 200 dopływów I stopnia. Lewe dopływy są liczniejsze i większe. Poniżej
Kamyszyna
nie ma już większych dopływów.
Największe dopływy Wołgi:
- prawe -
Wazuza
(162 km),
Szosza
(163 km),
Dubna
(167 km),
Nierl
(112 km),
Kotorosl
(132 km),
Oka
(1499 km),
Sura
(841 km),
Cywil
(170 km), Swijaga (375 km), Syzrań, Tierieszka (213 km), Czardum
- lewe - T’ma,
Twerca
, Miedwiedica, Kaszynka, Korożeczna, Sit’,
Mołoga
, Suda,
Szeksna
, Sogoża, Uchra,
Kostroma
, Niomda, Unża, Uzoła, Kierżeniec,
Wietługa
, Rutka, Wielka Kokszaga, Mała Kokszaga, Ilet’, Kazanka, Miosza,
Kama
, Szeszma, Wielki Czeremszan, Sok,
Samara
, Czapajewka, Czagra, Mały Irgiz, Wielki Irgiz, Wielki Karaman, Jerusłan
Okres trwania pokrywy lodowej wynosi od 150 dni w górnym biegu do 100 dni w dolnym.
Wykorzystanie gospodarcze
Wołga stanowi najważniejszą śródlądową arterię wodną Rosji, żeglowna jest na długości ponad 3400 km, od Rżewaa do ujścia. W systemie rzecznym Wołgi 41 tys. km rzek jest spławnych, a ponad 17 tys. km - żeglownych.
W górnym biegu Wołga ma połączenie z
Morzem Bałtyckim
poprzez Kanał Wołżańsko-Bałtycki i z
Morzem Białym
poprzez
Kanał Białomorsko-Bałtycki
. W dolnym biegu ma połączenie z
Morzem Azowskim
i
Czarnym
poprzez
Kanał Wołga-Don
. Bezpośrednie połączenie kanałowe z Wołgą posiada także
Moskwa
-
Kanał im. Moskwy
. Przewozy obejmują głównie: drewno, ropę naftową, materiały budowlane, zboże i sól.
Energetyczne zasoby Wołgi zostały w dużym stopniu wykorzystane przez tzw. Wołżansko-Kamską Kaskadę Hydroenergetyczną - łańcuch zapór i elektrowni wodnych na całej długości rzeki. Dla celów energetycznych oraz żeglugowych wybudowano na Wołdze szereg ogromnych sztucznych zbiorników: Iwankowski ("Moskiewskie Morze", 327 km² powierzchni),
Uglicki
(249 km²),
Rybiński
(4580 km²), Gorkowski (1570 km²), Kujbyszewski (6450 km²), Saratowski i Wołgogradzki (3165 km²). Dzięki temu zmniejszyły się wahania poziomu wody w rzece, dawniej przewyższające 10 m, a u ujścia Kamy nawet 17 m.
Największe miasta nad Wołgą to
Twer
,
Czerepowiec
,
Rybińsk
,
Jarosław
,
Kostroma
,
Niżny Nowogród
,
Czeboksary
,
Kazań
,
Symbirsk
,
Togliatti
,
Samara
,
Saratów
,
Wołgograd
,
Astrachań
.