Pauzaniasz ( gr . Παυσανίας, łac. Pausanias, zwany Periegeta, ur. między 100 a 110 n.e., zm. po 180 n.e.) – grecki geograf, autor dzieła Periegesis tes Hellados (Wędrówki po Helladzie) w 10 księgach, czyli przewodnika po Helladzie , w którym zawarł relację ze swoich licznych podróży, opisując poszczególne krainy Grecji : zabytki, lokalne kulty.

Styl Pauzaniasza jest bardzo bogaty, rozwija on poszczególne opisy, uzupełniając je głównie o informacje historyczne, mitologiczne . Dzieło Pauzaniasza jest cennym źródłem historycznym. Korzystają z niego geografowie i archeolodzy, lokalizując antyczne miejscowości, historycy sztuki, rekonstruujący wygląd starożytnych światyń i innych budowli. Z jego dzieła korzystają też historycy religii starożytnych, ze względu na informacje o mało znanych lub nieznanych skądinąd lokalnych kultach. Pierwsza księga traktatu opisuje Attykę i Megarę , druga – Korynt , Sykion , Argolidę , trzecia Lakonię , czwarta Mesenię , piąta i szósta Elidę , siódma Achaję , ósma Arkadię , dziewiąta Beocję , a dziesiąta Fokidę .

Po polsku traktat Pauzaniasza ukazał się w trzech tomach, głównie w przekładzie Janiny Niemirskiej-Pliszczyńskiej:

• W świątyni i w micie (księgi I, II, III, i VII) tłum. wstęp, komentarz historycznoliteracki Janina Niemirska-Pliszczyńska; komentarz archeologiczny Barbara Filarska , wyd. Wrocław 1973;
• Na olimpijskiej bieżni i w boju (księgi V, VI i IV) tłum. i oprac. Janina Niemirska-Pliszczyńska, wyd. Wrocław 1968;
• U stóp boga Apollona (księgi VIII, IX, X) tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska i Henryk Podbielski; oprac. Henryk Podbielski, wyd. Wrocław 1989.