Innocenty VIII, (Giovanni Battista Cibo), (ur. w 1432 w
Genui
- zm.
25 lipca
1492 w
Rzymie
) –
papież
od
29 sierpnia
1484 do 25 lipca 1492.
Wczesne życie
Giovanni Battista Cibo urodził się w 1432 roku w Genui jako syn rzymskiego senatora Arana Cibo i Teodoriny de Mari. Młodość spędził na dworze królewskim w
Neapolu
, gdzie prowadził rozwiązłe życie. W tym okresie został ojcem co najmniej dwójki nieślubnych dzieci – Franceschetto (
1449
-
1519
) i Teodoriny (
1455
-
1508
). Następnie studiował w
Padwie
i w Rzymie. Około roku
1460
przeżył nawrócenie i przyjął święcenia kapłańskie. Wstąpił na służbę do kardynała
Filippo Calandrini
i dzięki jego protekcji uzyskał nominację na
biskupa
Savona
(
5 listopada
1466
), którym pozostał do
16 września
1472
, kiedy mianowano go biskupem
Molfetty
. W
1471
został datariuszem nowo wybranego papieża
Sykstusa IV
. Rychło stał się protegowanym papieskiego bratanka kardynała
Giuliano della Rovere
, który rekomendował go do nominacji kardynalskiej.
Kardynał Molfetty
Na
konsystorzu
celebrowanym
7 maja
1473
papież Sykstus IV mianował go
kardynałem
-prezbiterem.
10 maja
otrzymał kapelusz kardynalski, a
17 maja
kościół tytularny S. Balbina, który w styczniu
1474
wymienił na S. Cecilia. Był odtąd znany jako kardynał Molfetty, gdyż przez cały czas pozostawał biskupem tej diecezji. W następnych latach służył Sykstusowi IV jako gubernator
Sieny
oraz legat wobec cesarza
Fryderyka III
i króla Węgier
Macieja Korwina
. W
1476
był legatem w ogarniętym zarazą Rzymie; papież i kuria przeniosły się wówczas do Viterbo.
19 stycznia
1484 został wybrany na urząd kamerlinga Św. Kolegium Kardynałów na roczną kadencję. W jej trakcie
12 sierpnia
1484 zmarł Sykstus IV.
Wybór na papieża
Giovanni Battista Cibo został wybrany na
papieża
29 sierpnia
1484. Przyjął imię Innocenty VIII, na cześć innego genueńskiego papieża
Innocentego IV
(
1243
-
1254
).
12 września
1484 został uroczyście koronowany na schodach
Bazyliki Watykańskiej
przez
protodiakona
Francesco Piccolomini
.
Wybór Innocentego VIII podyktowany był faktem, że dwaj liderzy frakcji w
Kolegium Kardynałów
, Giuliano della Rovere i
Rodrigo Borgia
nie byli w stanie przeforsować swoich własnych kandydatur: della Rovere był wówczas jeszcze zbyt młody (miał 41 lat), a Borgii nie udało się uzyskać poparcia wystarczającej liczby elektorów. W tym stanie rzeczy obaj dążyli do wyboru "papieża przejściowego", który by był człowiekiem słabego charakteru, podatnym na ich wpływy, przy którym by mogli umocnić swoje pozycje przed następnym konklawe. Giovanni Battista Cibo w pełni odpowiadał tym wymogom i pod tym względem nie zawiódł nadziei swoich wyborców. W chwili wyboru miał wprawdzie tylko 52 lata, nie był więc zbyt stary, jednak jego słabe zdrowie nie wróżyło długiego
pontyfikatu
. Jego głównym promotorem na konklawe był Giuliano della Rovere.
Pontyfikat
Nepotyzm i sprawy finansowe
Sykstus IV przez swój
nepotyzm
, wystawny tryb życia i czynne zaangażowanie w konflikty zbrojne we Włoszech doprowadził do opustoszenia skarbca papieskiego i pozostawił po sobie spore długi. Mimo to Innocenty VIII nie szukał oszczędności i kontynuował dotychczasowy sposób życia na dworze papieskim. Lubił przepych i wygody, a przy tym był człowiekiem próżnym i leniwym. Wybudował w ogrodach watykańskich willę wypoczynkową – Belweder, który miał służyć do urządzania festynu i zabaw dworu papieskiego. W celu zdobycia funduszy potrzebnych na te cele oddał w zastaw papieską tiarę i kontynuował zapoczątkowaną na dużą skalę przez Sykstusa IV sprzedaż urzędów kościelnych (
symonia
), a nawet tworzył specjalnie w tym celu nowe, nikomu niepotrzebne. W ten sposób
31 grudnia
1487
utworzył Sekretariat Apostolski złożony z 26 sekretarzy; stanowiska te wystawiono na licytację. Ludzie którzy w ten sposób zdobyli urzędy kurialne w celu odzyskania wydanych na ten cel pieniędzy dopuszczali się rozmaitych nadużyć. W
1489
z rozkazu papieża stracono dwóch urzędników zamieszanych w proceder sprzedawania fałszywych bulli papieskich. Sytuacja ta ze zrozumiałych względów powodowała obniżenie autorytetu papieża.
Innocenty VIII, podobnie jak jego poprzednicy, wspierał swoją rodzinę, jednak przez pierwsze pięć lat pontyfikatu nie mianował żadnego ze swoich krewnych kardynałem. Jego głównym doradcą w kurii pozostał kardynał-nepot Sykstusa IV Giuliano della Rovere. Nieco mniejszą, choć także znaczącą rolę odgrywał wicekanclerz Rodrigo Borgia, rywal Giuliano della Rovere. Wpływy obydwu kardynałów były tym większe, że papież był słabego zdrowia i częste choroby uniemożliwiały mu zajmowanie się na bieżąco sprawami Stolicy Apostolskiej. Nawet kiedy w 1489 roku wreszcie wyniósł do godności kardynalskiej swego bratanka
Lorenzo Cibo de Mari
, nie uzyskał on większego wpływu na rządy i pozostawał w cieniu kardynała della Rovere. Jedynymi większymi beneficjami jakie Lorenzo otrzymał były arcybiskupstwo
Benewentu
(w grudniu 1485, jeszcze przed kreacją kardynalską) oraz diecezja
Vannes
(w 1490). Od początku natomiast skandal wywołał fakt, że papież oficjalnie uznawał dwójkę swoich nieślubnych dzieci
Franceschetto
i Teodorinę i przyjął je na dwór papieski. Choć nie był pierwszym papieżem mającym nieślubne dzieci (przed nim był np.
Pius II
), to jednak był pierwszym, który te dzieci legitymizował. Choć urodziły się one jeszcze zanim Cibo wybrał stan duchowny i nie ma dowodów by po przyjęciu święceń kontynuował rozwiązły tryb życia, na jego temat zaczęły krążyć bardzo niepochlebne komentarze w związku z tą sytuacją. Wybryki rozpustnego Franceschetto dodatkowo osłabiały i tak nie największy prestiż Innocentego VIII. W grudniu 1487 Franceschetto został gubernatorem Rzymu i naczelnym wodzem armii papieskiej, a w
1490
otrzymał lenna
Cerveteri
i Anguillara. Starania o apanaże dla swoich dzieci wkrótce wciągnęły papieża w konflikt zbrojny z
królestwem Neapolu
, gdzie Franceschetto Cibo, z poparciem papieża i kardynała della Rovere sprzymierzył się z opozycją baronów wobec króla Ferrante I.
Konflikt z Neapolem
Wkrótce po wyborze Innocentego VIII w Rzymie doszło do walk skłóconych od wieków rodów Orsini i Colonna, przy czym Orsini zwrócili się także przeciwko papieżowi i kardynałowi della Rovere. Przywódca rodu Virginio Gentile Orsini uzyskał wsparcie króla neapolitańskiego Ferrante I, rozgniewanego na papieża za wspieranie opozycji w jego królestwie. W rezultacie w
1485
wybuchła wojna między Neapolem a Stolicą Apostolską. Papież uzyskał poparcie Genui, Wenecji i Francji, które miały nadzieję na odzyskanie tronu neapolitańskiego przez
Andegawenów
. Neapol wsparły natomiast
Florencja
i
Mediolan
. Wojna nie układała się po myśli Stolicy Apostolskiej i zimą 1485 wojska neapolitańskie zagroziły Rzymowi. W sierpniu
1486
dzięki kardynałowi Rodrigo Borgia udało się doprowadzić do pokoju, przypieczętowanego małżeństwem papieskiej wnuczki Peretty Cibo-Usodimare (córki Teodoriny Cibo i Gherardo Usodimare) z wnukiem królewskim Alfonso del Carretto, margrabią Finale i
Noli
. Uroczystości ślubne odbyły się w Rzymie
16 listopada
1488
. Ponadto papież nawiązał przyjazne stosunki z rządzącymi Florencją
Medyceuszami
, sojusznikami Neapolu.
25 lutego
1487 doszło do zawarcia per procura małżeństwa Franceschetto Cibo z Maddaleną de Medici, córką
Lorenzo de Medici
. W zamian papież przyrzekł nominację kardynalską dla syna Wawrzyńca
Giovanni de Medici
, do której faktycznie doszło w marcu 1489. Z uwagi jednak na młodociany wiek Giovanniego publicznie ogłoszono ją dopiero trzy lata później. Przyjazne stosunki nawiązano także z drugim sprzymierzeńcem Neapolu Mediolanem, który w 1487 pomógł w stłumieniu rebelii w
Osimo
.
Pokój z Neapolem opierał się jednak na kruchych podstawach. Ferrante I wykorzystał go do rozprawienia się z opozycją. Wbrew obietnicom amnestii podstępnie wymordował zbuntowanych baronów i w 1489 doszło do wznowienia walk. Innocenty VIII
ekskomunikował
króla i złożył go z tronu, nie zrobiło to jednak na nim żadnego wrażenia, tym bardziej, że jego wojska zajęły część terytorium Państwa Kościelnego. W styczniu 1492 doszło wreszcie do zawarcia pokoju, jednak na dobre konflikt zakończył się dopiero w
1494
roku, już po śmierci Innocentego VIII.
Sprawa krucjaty przeciw Turkom
Początkowo Innocenty VIII, wzorem swych poprzedników i zgodnie ze zobowiązaniami podjętymi na konklawe, próbował wznowić starania o zorganizowanie
krucjaty
przeciw
Turkom Osmańskim
. Początkowo na przeszkodzie stał konflikt z Neapolem, później jednak przypadek sprawił, że papież poniechał całkowicie tych planów. W 1486
wielki mistrz zakonu joannitów
na
Rodos
Pierre d'Aubusson
zobowiązał się do oddania papieżowi swojego najcenniejszego jeńca wojennego Cema, młodszego brata sułtana
Bajezyda II
, pojmanego w
1482
roku. W 1489 Cem ostatecznie znalazł się w Rzymie. Innocenty VIII początkowo próbował wykorzystać pretensje Cema do tronu tureckiego i w 1490 zwołał kongres monarchów w sprawie zorganizowania krucjaty. Po oddaniu tronu tureckiego Cemowi miało dojść do wycofania Turcji z Europy. Kongres ten wprawdzie się odbył, ale nic z niego nie wynikło. W tej sytuacji papież doszedł do osobliwego porozumienia z sułtanem Bajezydem II, który traktował brata jako rywala do tronu. W zamian za 40 tysięcy dukatów rocznie i relikwię Świętej Włóczni papież obiecał sułtanowi trzymanie Cema pod strażą w Rzymie. Ponieważ była to pokaźna suma pieniędzy, a Innocenty VIII miał stale kłopoty finansowe, sprawa krucjaty dzięki temu układowi została odłożona ad acta.
Mimo fiaska planów wojny z Turkami papież wspierał
rekonkwistę
w Hiszpanii. Na wieść o zdobyciu
Grenady
(
2 stycznia
1492) nadał królowi
Ferdynandowi II Aragońskiemu
i jego następcom tytuł "królów katolickich".
Sprawy religijne
Innocenty VIII nie podjął żadnej próby reform w Kościele. Za jego czasów nastąpiło dalsze obniżenie poziomu moralnego duchowieństwa, na co niemały wpływ miała postawa samego papieża względem jego nieślubnych dzieci. Co więcej, często nawracające choroby powodowały, że bywał wyłączony z zajmowania się nawet bieżącymi sprawami Kościoła na okres kilku tygodni, a niekiedy nawet miesięcy (np. przez trzy miesiące od marca do czerwca 1485 r.). Skutkowało to pogłębianiem się kryzysu moralnego w Kościele.
5 grudnia
1484 Innocenty VIII wydał słynną bullę
Summis desiderantes affectibus
. Potwierdzał w niej pełnomocnictwa dla inkwizytorów
Heinricha Kramera
i
Jakoba Sprengera
do podejmowania działań inkwizycyjnych na terenie niemieckich prowincji kościelnych
Brema
,
Kolonia
,
Moguncja
,
Trewir
i
Salzburg
przeciwko osobom podejrzanym o konszachty z diabłami i uprawianie czarów na szkodę innych ludzi i ich dobytku. Wbrew wyrażanemu niekiedy poglądowi
bulla
ta nie dawała
inkwizycji
żadnych szczególnych uprawnień, nie rozpętywała też masowych polowań na czarownice. Jej treść nie różni się zasadniczo od dziesiątków podobnych dokumentów rutynowo wystawianych przez papieży dla inkwizytorów w ciągu poprzednich 250 lat. Nie miała też dogmatycznego charakteru. Co więcej, nie wspomina nigdzie o paleniu czarownic na stosie, wręcz przeciwnie, nakazuje inkwizytorom, aby ludzi winnych opisanych w niej występków "więzili i nakładali na nich grzywny". Znaczenie bulli Summis desidarantes brało się stąd, że była to jedna z pierwszych bulli papieskich wydanych drukiem, przez co zasięg jej oddziaływania był znacznie szerszy. Co więcej, kilka lat później jej adresaci, inkwizytorzy Kramer i Sprenger dołączyli ją do swojego dzieła
Malleus Maleficarum
, co było powielane także w jego późniejszych wydaniach. Stwarzało to błędne wrażenie, że ten podręcznik łowców czarownic otrzymał oficjalną papieską aprobatę.
Innocenty VIII kontynuował niekonsekwentną politykę Sykstusa IV względem działalności Hiszpańskiej Inkwizycji. Protestował przeciw nadużyciom, ale nie podejmował żadnych realnych działań, aby je ukrócić. W 1487 roku zatwierdził
Tomasa Torquemadę
na stanowisku Wielkiego Inkwizytora. Za jego pontyfikatu Inkwizycja Hiszpańska ostatecznie uniezależniła się od
Stolicy Apostolskiej
.
W 1486 roku papież potępił 900 tez
Giovanniego Pico della Mirandola
, poszukującego pogodzenia chrześcijaństwa z naukami antycznych filozofów. Tylko dzięki wstawiennictwu swojego protektora Lorenzo de Medici filozof uniknął poważniejszych represji.
W 1487 Innocenty VIII ogłosił
krucjatę
przeciwko
waldensom
w dolinach alpejskich. Do jej zorganizowania doszło w latach 1488-89 pod dowództwem papieskiego komisarza Alberto de' Capitanei i hrabiego Anax Hugues de La Palu, przy poparciu parlamentu w
Grenoble
oraz króla Francji
Karola VIII
. Wskutek niepowodzeń militarnych, takich jak porażka w bitwie pod Prali, wojska krzyżowe rozpoczęły systematyczną pacyfikację wiosek waldenskich; najbardziej znanym przykładem jest masakra dziesiątek, może nawet setek waldenskich uchodźców (w tym wielu dzieci), którzy schronili się w jaskini Aigue-Fraide. Mimo to nie zdołano całkowicie zniszczyć herezji, gdyż większość waldensów zdołała uciec w góry. Krótko po zakończeniu krucjaty ich wspólnoty zaczęły się odradzać.
Kardynałowie z nominacji Innocentego VIII
Śmierć
Innocenty VIII zawsze był człowiekiem słabego zdrowia i chorował bardzo często. Kilkakrotnie w ciągu jego pontyfikatu jego stan wydawał się na tyle poważny, że spodziewano się jego śmierci. Współczesny, niekoniecznie wiarygodny kronikarz Stefano Infessura twierdził, że w kwietniu 1492, gdy Innocenty VIII był już śmiertelnie chory, jego żydowski lekarz zaproponował mu transfuzję krwi jako jedyny ratunek dla jego życia; w tym celu lekarz ten podobno pobrał krew od trzech 10-letnich chłopców, którzy później zmarli. Innocenty VIII miał się jednak nie zgodzić na ten zabieg. Niezależnie od tego, czy historia ta jest prawdziwa czy też nie, krótko potem, w dniu
25 lipca
1492 w godzinach wieczornych 60-letni Innocenty VIII zmarł. Został pochowany w Bazylice Watykańskiej, gdzie jego grób znajduje się do dziś. Jest to jedyny grób papieski z dawnej tzw. bazyliki "konstantyńskiej", który został zachowany w nowej bazylice.
Źródła
- Ludwig von Pastor, History of the Popes vol. 5, Londyn 1901
- Kazimierz Dopierała, Księga Papieży, Wyd. Pallotinum, Poznań 1996
Linki zewnętrzne