Beskidy (
cz.
,
słow.
Beskydy,
ukr.
Бескиди,
ang.
Beskids,
niem.
Beskiden) – grupa pasm górskich w
Karpatach
Zewnętrznych
rozciągająca się od rzeki
Beczwy
na zachodzie (
Czechy
) po rzekę
Czeremosz
(
Ukraina
) na wschodzie. Szerokość pasma Beskidów wynosi ok. 50-70 km, a ich długość ok. 600 km.
Gustaw Morcinek
powiedział o Beskidach:
- ... Ktoś powiedział, że Tatry to gotyk, Beskidy zaś – barok. Ów barok widzimy nie tylko w kształcie Beskidów, lecz spotkać go można na całej tej ziemi. Skądkolwiek na nią spojrzeć, płynie w miękkich – falistych – łagodnych liniach, i płynie, zdawałoby się na skraj świata..."
Beskidy Wschodnie – Bieszczady
Granice
Granice Beskidów są określone w tradycji polskiej następująco:
Nieco inaczej granice i podział Beskidów są definiowane w innych krajach, np. na Słowacji.
Geologia i hydrografia
Geologia
Beskidy są najmłodszymi górami w Polsce, uległy fałdowaniom w końcowej fazie alpejskich ruchów górotwórczych (
orogeneza alpejska
), około 20 mln lat temu, a później zostały jeszcze raz wypiętrzone pod koniec
trzeciorzędu
.
Głównym składnikiem budulcowym Beskidów, są
skały osadowe
(
piaskowce
magurskie) oraz
flisz karpacki
– czyli kompleks skał składających się z
piaskowców
,
łupków
,
zlepieńców
,
iłów
i
margli
, które tworzyły się w praoceanie (
Tetyda
), pokrywającym teren dzisiejszych Karpat. W niektórych miejscach, piaskowce pokryte są wapiennym płaszczem (np.
Chełm
, Jasieniowa,
Tuł
). Czasami, spomiędzy piaskowców wystają skały wulkaniczne (np.
Wdżar
w
Gorcach
na granicy z Pieninami, czy
Bryjarka
w Beskidzie Sądeckim, a także położona już na terenie Pienin, ale w pobliżu granicy z Beskidem Sądeckim
Góra Jarmuta
).
Osady denne zostały poddane działaniom ogromnych sił ściskających i skutkiem tego zostały wypiętrzone i powstały z nich
płaszczowiny
: podśląska, śląska, podmagurska, magurska, skolska, stanowiące podstawę przyszłego łańcucha górskiego:
Klimat
Beskidy Zachodnie - Beskid Śląski
Beskidy Zachodnie – Beskid Wyspowy
Beskidy Środkowe – Beskid Niski
Beskidy Wschodnie – Gorgany
Beskidy Wschodnie – Czarnohora
W Beskidach panuje klimat umiarkowany górski o wzrastających (ku wschodowi) cechach kontynentalnych. Charakterystyczne jest zmniejszanie się rocznej amplitudy temperatur wraz z wysokością.
Wykształciły się tu piętra klimatyczne – szczególnie dobrze widocznie na
Babiej Górze
– od umiarkowanie ciepłego do umiarkowanie zimnego w szczytowych partiach gór.
Piętra klimatyczne wiążą się z
układem piętrowym roślinności
. Do wysokości 900
m n.p.m.
stoki porastają lasy mieszane, od 900 do 1150 m n.p.m. występują lasy
regla dolnego
, składające się głównie ze świerka, z niewielką domieszką jodły i buka. Powyżej (od 1150 do 1360 m n.p.m.) znajduje się piętro
regla górnego
, tworzone przez świerk. W najwyższych partiach występuje kosodrzewina i łąki wysokogórskie (
hale
).
Tutejszy klimat charakteryzuje się dużą zmiennością pogody, znaczną ilością opadów oraz silnymi i częstymi wiatrami (patrz:
halny
). Opady w Beskidach przekraczają czasem 1200 mm rocznie powodując
powodzie
.
Śnieg pojawia się w górach już około listopada i utrzymuje się do kwietnia. Najdłużej pokrywa lodowa utrzymuje się na najwyższych szczytach Beskidu Żywieckiego (Babia Góra,
Pilsko
). Najobfitsze opady śniegu przypadają na przełom lutego i marca.
Fauna i flora
Typowymi przykładami hal w Beskidach są
Hala Redykalna
,
Hala Radziechowska
, Hala Krawcula,
Hala Pawlusia
,
Hala Miziowa
(gdzie mieści się schronisko na Pilsku) i wiele innych. Hale położone są zazwyczaj w górnej części stoków wzniesień i niezmiernie rzadko obejmują swoim zasięgiem sam szczyt góry. Z hal rozciąga się zwykle piękny widok, zwłaszcza z posiadających wystawę południową – możemy wówczas podziwiać
Tatry
,
Wielką Fatrę
i
Małą Fatrę
.
Krajobraz Beskidów obejmuje kopulaste szczyty, z których najwyższe posiadają wyraźnie
piętrowy charakter roślinności
, obejmujący
regiel
górny i środkowy, porośnięte
buczyną
,
dębem
,
świerkiem
,
sosną
i
jodłą
, oraz
kosówką
w najwyższych partiach. Najwyższe szczyty w szczytowych kopułach często są nagie i skaliste (
Babia Góra
,
Pilsko
) lub mają liczne wychodnie skalne (wiele szczytów w
Beskidzie Małym
, okolice Pilska).
Roślinność
Dobrze wykształcone są piętra klimatyczne, od umiarkowanie ciepłego po umiarkowanie zimne w szczytowych partiach
Babiej Góry
i
Pilska
. Z piętrowością klimatyczną wiąże się
piętrowy układ roślinności
:
Świat zwierząt
W Beskidach występują m.in. gatunki zwierząt:
-
jeleń
,
dzik
-
lis
,
kuna
i
borsuk
,
niedźwiedź
,
wilk
,
ryś
,
żbik
- ptaki:
-
sikora
,
drozd
,
dzięcioł
,
głuszec
,
bażant
- ptaki drapieżne:
orlik krzykliwy
,
gadożer
,
myszołów
,
kania
,
kruk
,
jarząbek
,
puchacz
- płazy i gady:
- ponadto: 3000 gatunków
bezkręgowców
, z których najliczniejsze są
chrząszcze
i
błonkówki
,
motyle
,
muchówki
,
niesporczaki
i
mięczaki
Ochrona przyrody
W Beskidach utworzono jedenaście
parków narodowych
:
Podział Beskidów według J. Kondrackiego
- Czasem zaliczane są do nich także:
Słowacy wyróżniają u siebie Słowackie Beskidy (Slovenské Beskydy), w skład których wchodzą
Kysucké Beskydy
oraz Oravské Beskydy.
Zobacz też
Bibliografia