Paweł z Tarsu, Paweł Apostoł, Szaweł, Saul, Szaul,
heb.
שאול התרסי Szaul ha-Tarsi (ur. ok.
5
-
10
w
Tarsie
w
Cylicji
, zm.
64
-
67
w
Rzymie
) –
Żyd
z
Tarsu
,
święty
chrześcijański
, zwany Apostołem Narodów.
Biografia
Wykształcony w
Jerozolimie
faryzeusz
; początkowo prześladowca chrześcijan. Pod wpływem wydarzenia w drodze do
Damaszku
około
35
/
36
roku, nawrócił się i przyjął
chrzest
. Po krótkim pobycie w
Arabii
rozpoczął działalność w Damaszku. Później, odwiedziwszy przełożonych gminy w
Jerozolimie
, wrócił do rodzinnej
Cylicji
. Za sprawą
Barnaby
pracował w
Antiochii
.
Odbył trzy podróże misyjne. W czasie pierwszej (ok.
45
-
49
) odwiedził
Cypr
oraz środkową część
Azji Mniejszej
. Po powrocie wziął udział w
soborze jerozolimskim
, gdzie rozstrzygnięto kwestię przyjmowania przez chrześcijan pogańskiego pochodzenia przepisów Prawa mojżeszowego. W czasie drugiej podróży misyjnej (
50
-
52
) działał na terenie Azji Mniejszej,
Macedonii
i
Grecji
, głównym terenem działalności w czasie trzeciej podróży (
53
-
58
) był
Efez
.
Aresztowany w
Jerozolimie
w
58
roku, przez dwa lata przebywał w więzieniu w
Cezarei
. W czasie procesu jako obywatel rzymski odwołał się do cesarza. Do
Rzymu
wyruszył jesienią
60
roku. Po trzymiesięcznym pobycie na
Malcie
dotarł do stolicy Cesarstwa, gdzie przebywał w areszcie domowym do
63
roku.
Później został przypuszczalnie uwolniony i kontynuował działalność misyjną w
Hiszpanii
, Efezie i Macedonii. Uwięziony w czasie prześladowania chrześcijan rozpętanego po pożarze Rzymu (
64
) został skazany na śmierć i ścięty w Rzymie zapewne w
64
lub
67
roku[1].
Przypisuje się mu autorstwo 13 listów wchodzących w skład
Nowego Testamentu
, z czego autorstwo siedmiu uchodzi za pewne, zaś pozostałych sześciu za dyskusyjne. Paweł wywarł wielki wpływ na wczesnochrześcijańską doktrynę, będąc zwolennikiem rozszerzenia misji na pogan. Z tego względu nazwany został przez tradycję Apostołem Narodów.
Podstawowym źródłem informacji o losach Pawła z Tarsu - oprócz jego Listów - są
Dzieje Apostolskie
.
Młodość i nawrócenie
Caravaggio - Nawrócenie Pawła z Tarsu
Urodził się jako Szaweł (Saul) w
Tarsie
(obecnie Tarsus) w
Cylicji
w żydowskiej rodzinie, posiadającej rzymskie obywatelstwo. Był synem
faryzeusza
z pokolenia
Beniamina
. Według
Hieronima ze Strydonu
jego rodzice pochodzili z Giskali (współczesny
Jish
) w
Galilei
.
Dokładna data urodzenia Szawła nie jest znana. Określa się ją na lata między
5
a
10
rokiem[2], niektórzy badacze podają tylko, że urodził się przed rokiem 10[1]. Dwie przesłanki co do daty urodzenia, na których opierają się badacze to:
- fragment
Dziejów Apostolskich
[3], który mówi, że w momencie śmierci
Szczepana
, Szaweł był "młodzieńcem" (gr. neanias), mógł mieć najwyżej dwadzieścia kilka lat.
- wypowiedź Pawła z
Listu do Filemona
[4], w której nazywa siebie presbytes czyli "stary"; tak wówczas określano ludzi po 50. roku życia[5].
Został obrzezany ósmego dnia po narodzeniu. Wychowywał się w środowisku żydowskiej
diaspory
, która w tym rejonie stykała się z
kulturą hellenistyczną
. Znał język aramejski i grecki. Jako młody faryzeusz, niezależnie od swojej pozycji społecznej, musiał nauczyć się jakiegoś rzemiosła - w przypadku Szawła była to umiejętność tkania płacht namiotowych.
Między
18
a
20
rokiem[1] albo około
28
-
30
roku[2] przybył do
Jerozolimy
, gdzie studiował
Torę
w szkole
Gamaliela Starszego
.
Jako młody faryzeusz był przeciwnikiem
chrześcijan
. Około
34
roku był przy ukamienowaniu
Szczepana
, jednego z siedmiu diakonów. Później osobiście zaangażował się w prześladowanie chrześcijan w Jerozolimie. Około
35
roku wyposażony w listy polecające od
Sanhedrynu
, udał się do
Damaszku
z nakazem aresztowania zwolenników nowej drogi.
Jak podają Dzieje Apostolskie, Gdy zbliżał się już w swojej podróży do Damaszku, olśniła go nagle światłość z nieba. A gdy upadł na ziemię, usłyszał głos, który mówił: "Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz?" "Kto jesteś Panie?" - powiedział. A On: "Ja jestem Jezus, którego ty prześladujesz. Wstań i wejdź do miasta, tam ci powiedzą, co masz czynić". Ludzie, którzy mu towarzyszyli w drodze, oniemieli ze zdumienia, słyszeli bowiem głos, lecz nie widzieli nikogo. Szaweł podniósł się z ziemi, a kiedy otworzył oczy, nic nie widział. Wprowadzili go więc do Damaszku, trzymając za ręce. Przez trzy dni nic nie widział i ani nie jadł, ani nie pił[6].
W Nowym Testamencie znajdują się trzy różne opisy tego wydarzenia. W
Dz 9,3-7
, ludzie którzy mu towarzyszyli słyszeli głos, lecz nikogo nie widzieli. W
Dz 22,9
Paweł opowiadał, że jego towarzysze nie słyszeli głosu rozmawiającego z Pawłem za to widzieli światło. Komentatorzy biblijni tłumaczą, że towarzysze Pawła słyszeli głos, ale nie słyszeli artykułowanej mowy[7]. Kolejny opis tego wydarzenia zapisany w
Dz 26,13-18
podał Paweł relacjonując zdarzenie przed Herodem Agryppą II królem żydowskim.
Katoliccy teolodzy zwracają uwagę, że określanie wizji w drodze do Damaszku mianem nawrócenia nie jest najszczęśliwsze. Wskazują na to, że Paweł nie przechodził drogi z obojętności religijnej do gorliwości bądź z niewiary w Boga do wiary, lecz z gorliwej służby Bożej, z której zawsze był dumny, do życia w łasce, do poznania Jezusa Chrystusa i służenia bez podziału Jego Ewangelii (Henryk Fros)[1].
Początek działalności
Bab Kisan
, miejsce w którym Paweł uciekał z Damaszku.
W
Damaszku
został ochrzczony przez
Ananiasza
. Po chrzcie udał się na krótko do "
Arabii
" (kraju
Nabatejczyków
). Powróciwszy do Damaszku, przez trzy lata w synagogach głosił, że
Jezus Chrystus
jest Mesjaszem. Gdy część Żydów postanowiła go zgładzić, na początku 37 roku[1] albo około 39 roku[2] sytuacja stała się zbyt niebezpieczna. Namiestnik nabatejskiego króla
Aretasa IV
rozkazał pilnować miasta, chcąc pojmać Pawła, lecz jemu udało się zbiec. Uczniowie spuścili go nocą w koszu z okna przez mur[8] i udał się do
Jerozolimy
.
W Jerozolimie przebywał piętnaście dni. Chrześcijanie, pamiętający go jako prześladowcę, traktowali go nieufnie. Dopiero dzięki Barnabie udało mu się poznać dwóch z grona apostolskiego:
Piotra
i
Jakuba
, "brata Pańskiego". Gdy Pawłowi zaczęło grozić niebezpieczeństwo, udał się przez
Cezareę
do rodzinnego
Tarsu
. W
Cylicji
i
Syrii
spędził kilka lat, dopóki nie zjawił się Barnaba, który ściągnął go do
Antiochii nad Orontesem
. Miało to miejsce w
43
[2] albo około
44
roku[1].
Ikona św. ap. Pawła z monasteru Stavronikita (święta Góra
Athos
) autorstwa Teofana Kreteńczyka (1546)
Pierwsza podróż misyjna (45-49)
Pierwszą podróż misyjną Pawła z Tarsu datuje się na lata
45
-
49
[9][2].
Barnaba
i Paweł zostali wysłani przez działających w
Antiochii
chrześcijańskich nauczycieli i proroków do Seleucji. Stamtąd skierowali się na
Cypr
; w podróży towarzyszył im
Jan Marek
. Prowadzili działalność w synagogach w
Salaminie
. W
Pafos
zostali wezwani przez rzymskiego prokonsula Sergiusza Pawła. Przed jego obliczem starli się z
Elimasem Bar Jezusem
, "fałszywym prorokiem żydowskim". Ten obawiał się, że straci wpływy w wypadku przejścia Sergiusza Pawła na chrześcijaństwo. Paweł, oburzony postępowaniem Elimasa, zesłał na niego czasową ślepotę.
Po opuszczeniu Pafos udali się drogą morską do
Perge
. Tam Jan Marek podjął decyzję o powrocie do
Jerozolimy
, z kolei Paweł i Barnaba udali się do
Antiochii Pizydyjskiej
, by po kilku tygodniach pójść do
Ikonium
. Prowadzili działalność w tamtejszych synagogach. Gdy jednak w Ikonium część Żydów podburzyła przeciwko nim znaczniejszych obywateli, zagrożeni ukamienowaniem misjonarze uciekli do Listry. Gdy Paweł uzdrowił człowieka cierpiącego na bezwład nóg, został ogłoszony przez tłum wcieleniem
Hermesa
, zaś Barnaba -
Zeusa
. Z trudem powstrzymali ludzi od złożenia im ofiar.
Do Listry dotarli jednak przeciwnicy pawłowych nauk z Antiochii Pizydyjskiej i Ikonium, którzy podburzyli tłum przeciwko Apostołowi Narodów. Wywlekli go za miasto i ukamienowali, jednak apostoł przeżył i powrócił do miasta a następnego dnia wraz Barnabą odszedł do Derbe.
W drodze powrotnej ponownie odwiedzili Listrę, Ikonium i Antiochię Pizydyjską, by wreszcie z portu w
Attalii
odpłynąć do Antiochii Syryjskiej, gdzie zdali relację ze swojej podróży misyjnej.
Udział w soborze jerozolimskim
W tym czasie poważniej zarysował się konflikt między
żydowskimi chrześcijanami
a nawróconymi poganami. Pierwsi uważali, że aby zostać chrześcijaninem najpierw należy przyjąć zasady prawa mojżeszowego; przeciwnicy uważali, że nie jest to wymagane. Do drugiej grupy zaliczał się m.in. Paweł z Tarsu.
Z tą kwestią związany jest tzw. konflikt antiocheński, opisany przez Pawła w
Liście do Galatów
:
Piotr
spożywał w
Antiochii
posiłki razem z poganami, dopóki nie zjawili się judeochrześcijanie, którzy spowodowali odsunięcie się Piotra (a nawet Barnaby) od chrześcijan
nie-Żydów
. To spowodowało ostrą reakcję Pawła, który zarzucał Piotrowi niekonsekwencję.
W celu rozwiązania sporu Paweł i Barnaba udali się do
Jerozolimy
na tzw.
sobór jerozolimski
. Potwierdzono tam stanowisko Pawła; postanowiono, że jedyne przepisy
Prawa
obowiązujące pogan to: powstrzymywanie się od ofiar składanych bożkom, od krwi, od tego co uduszone, od nierządu oraz pamięć o ubogich.
Paweł i Barnaba powrócili do Antiochii z dekretem wydanym przez Apostołów i starszych odnośnie spornej kwestii.
Druga podróż misyjna (50-52)
Drugą podróż misyjną Pawła z Tarsu datuje się na lata
50
-
52
[9][2],.
Paweł zamierzał wraz z
Barnabą
odwiedzić chrześcijańskie gminy, w których działali w czasie pierwszej podróży misyjnej. Barnaba chciał zabrać ze sobą
Jana Marka
, czemu sprzeciwiał się Paweł, mając w pamięci, że opuścił ich w Pamfilii. W efekcie Barnaba zabrał Marka i udał się z nim na
Cypr
, z kolei Paweł w drugą podróż misyjną wyruszył w towarzystwie
Sylasa
.
Przez
Syrię
i
Cylicję
dotarli do Derbe. Następnie odwiedzili Listrę, gdzie dołączył do nich
Tymoteusz
. Później przeszli
Frygię
,
Galację
i
Myzję
. Zrezygnowawszy z planów odwiedzenia Bitynii, zjawili się w porcie w
Troadzie
. Przypuszcza się, że tam dołączył do nich
Łukasz
, gdyż od tego momentu relacja w Dziejach Apostolskich utrzymana jest w pierwszej osobie liczby mnogiej.
Z Troady popłynęli do
Samotraki
, a już następnego dnia do Neapolu (obecna
Cavalla
). W
Filippi
spędzili kilka dni; wtedy Paweł ochrzcił
Lidię
, handlarkę purpury z
Tiatyry
. Tam też Paweł uzdrowił opętaną niewolnicę. Ściągnął tym na siebie gniew jej właścicieli (dziewczyna zarabiała jako wróżka), którzy oskarżyli jego i Sylasa przed pretorami. Ci kazali zbić rózgami misjonarzy, a następnie wtrącić ich do więzienia. Nocne trzęsienie ziemi przyniosło wolność Pawłowi i Sylasowi; następnego dnia zostali uwolnieni przez pretorów.
Przez
Amfipolis
i Apolonię dotarli do
Tessaloniki
, gdzie Paweł - zgodnie ze swoim zwyczajem - zaczął działalność od wystąpień w żydowskiej synagodze. Po trzech tygodniach zdołał pozyskać dla chrześcijaństwa grupkę Żydów, a także Greków. Część gminy żydowskiej otwarcie wystąpiła przeciwko Pawłowi i Sylasowi; w takiej sytuacji skierowali się do
Berei
.
Pozostawiwszy tam Sylasa i Tymoteusza, Paweł udał się do
Aten
. Tam udało się mu nawrócić nielicznych, m.in.
Dionizego Areopagitę
i Damaris. Z Aten udał się do
Koryntu
, gdzie przebywał przez mniej więcej półtora roku.
W Koryncie do Pawła dołączyli
Pryscylla i Akwila
. Przybyli też do miasta Sylas i Tymoteusz. Pawłowi udało się nawrócić m.in. Kryspusa, przełożonego synagogi, jednak nieprzychylna mu część Żydów oskarżyła go przed nowym prokonsulem Achai -
Gallionem
[10]. Ten uznał, że charakter sporu jest wyłącznie religijny i pozostawił go do rozwiązania samym Żydom.
Paweł, opuściwszy Korynt w towarzystwie małżeństwa Akwili i Pryscylli, popłynął w stronę Syrii. W Kenchrach, zgodnie z wcześniej złożonym ślubowaniem, ogolił głowę. Następnie zatrzymał się w
Efezie
, gdzie zostawił Akwilę i Pryscyllę. Sam nie chciał pozostać dłużej w mieście, ale zapewniał, że postara się jeszcze tam wrócić. Wrócił do Antiochii, lecz nie zatrzymał się tam zbyt długo.
Trzecia podróż misyjna (53-58)
Trzecią podróż misyjną Pawła z Tarsu datuje się na lata
53
-
58
[9][2],.
Po krótkim pobycie w
Antiochii
Paweł odwiedził gminy chrześcijańskie w
Galacji
i
Frygii
, skąd skierował się do
Efezu
. W Efezie przebywał przez dwa lata. Najpierw udało mu się pozyskać zwolenników
Apollosa
z Aleksandrii, ucznia
Jana Chrzciciela
. Przez trzy miesiące nauczał w synagodze, jednak wobec sprzeciwu części Żydów przeniósł się do szkoły Tyrannosa. Zaniepokojony sytuacją w gminie w
Koryncie
skierował do niej niezachowany list (tzw. przedkanoniczny list do Koryntian). Dalsze wieści o sporach między korynckimi chrześcijanami, sprawiły, że wiosną
55
roku Paweł napisał tzw.
Pierwszy List do Koryntian
. Wreszcie Apostoł Narodów sam udał się do Koryntu, ale nic tam nie osiągnął. Znieważony przez jednego z tamtejszych starszych, powrócił końcem
57
roku do Efezu, skąd wysłał kolejny list do Koryntian (niezachowany). Przypuszcza się, że w tym czasie napisał także
List do Filipian
[2].
Planował udać się do
Rzymu
i w celu przygotowania podróży wysłał do
Macedonii
swoich dwóch pomocników -
Tymoteusza
i Erasta. Wtedy w Efezie doszło do poważnych rozruchów. Sukcesy misyjne Pawła spowodowały drastyczny spadek kupna srebrnych świątyniek Artemidy Efeskiej. Na czele niezadowolonych stanął kupiec Demetriusz. Sytuację zdołał uspokoić miejscowy sekretarz[11], a Paweł wyruszył do Macedonii. W czasie pobytu w Macedonii, pod koniec
57
roku, napisał
Drugi List do Koryntian
.
Z Macedonii udał się do
Grecji
, gdzie przebywał przez trzy miesiące. Następnie chciał drogą morską udać się do
Syrii
. Paweł dowiedział się, że niektórzy Żydzi planowali go zabić przy tej okazji, dlatego wybrał drogę lądową. W drodze do Azji Mniejszej, która wiodła przez Macedonię towarzyszyli mu Sopater,
Arystarch
, Sekundus, Gajus z Derbe, Tymoteusz,
Tychik
, Trofim i
Łukasz
.
Po drodze Paweł zatrzymał się w
Troadzie
. Gdy przemawiał do wiernych do późnych godzin nocnych, zmorzony snem młodzieniec imieniem
Eutych
spadł z trzeciego piętra i zabił się. Pawłowi udało się go przywrócić do życia.
Paweł udał się pieszo do Assos, skąd skierował się prosto do
Miletu
. Ominął Efez, ponieważ chciał zdążyć do Jerozolimy na Święto Pięćdziesiątnicy. Wezwał do Miletu prezbiterów z Efezów i wygłosił do nich mowę pożegnalną. Zasmucił zebranych, mówiąc, że go więcej nie zobaczą.
Uwięzienie
Przez
Kos
,
Rodos
,
Patarę
,
Tyr
i
Ptolemaidę
Paweł z grupką współpracowników dotarł do
Cezarei
, gdzie zatrzymał się u diakona Filipa. W czasie pobytu w Cezarei prorok
Agabos
przepowiedział Pawłowi, że w Jerozolimie zostanie uwięziony przez Żydów i wydany w ręce pogan. Mimo zaklinań ze strony uczniów, Apostoł Narodów zdecydował się kontynuować podróż.
Wiosną
58
roku Paweł dotarł do
Jerozolimy
, gdzie spotkał się z
Jakubem
i innymi starszymi z gminy jerozolimskiej oraz zdał szczegółową relację ze swojej działalności misyjnej.
Pojmany Paweł przemawia do tłumu.
Po kilku dniach pobytu, Paweł na terenie
świątyni jerozolimskiej
został rozpoznany przez wrogich mu Żydów z Azji. Jako, że widziano go wcześniej w mieście w towarzystwie Trofima z Efezu, sądzono, że wprowadził go (
nie-Żyda
) do świątyni. Żydzi próbowali dokonać samosądu, zostali jednak rozpędzeni przez rzymskich żołnierzy pod wodzą trybuna
Klaudiusza Lizjasza
. Ten kazał go skuć łańcuchami, biorąc Pawła za Egipcjanina, który niedawno wszczął rozruchy w
Judei
.
Po wyjaśnieniu kim jest Paweł, rzymski trybun kazał przesłuchać go
Sanhedrynowi
pod przewodnictwem arcykapłana
Ananiasza syna Nebedeusza
. Paweł stwierdził, że jedyną przyczyną dlaczego staje przed sądem jest fakt bycia faryzeuszem. W efekcie faryzeusze żądali uwolnienia Pawła, z kolei
saduceusze
zajęli stanowisko przeciwne.
Do kolejnego przesłuchania Pawła przez Sanhedryn nie doszło, ponieważ grupka Żydów planowała go zabić przy tej okazji. W takiej sytuacji Lizjasz pod eskortą odesłał Apostoła Narodów do Cezarei.
Kilka dni później arcykapłan Ananiasz wraz z kilkoma starszymi i retorem Tertullosem oskarżył Pawła przed rzymskim prokuratorem
Antoniuszem Feliksem
. Ten odroczył proces i przetrzymywał go przez dwa lata w więzieniu, licząc na łapówkę.
W
60
roku Feliks został odwołany i kolejnym prokuratorem Judei został
Porcjusz Festus
. Niemal natychmiast wyżsi kapłani oskarżyli Pawła przed nowym namiestnikiem. Paweł widząc, że Festus okazuje się ustępliwy wobec żydowskich przywódców i obawiając się kolejnego pobytu w Jerozolimie, jako obywatel rzymski odwołał się do cesarza.
Jeszcze przed wyjazdem Paweł miał okazję wygłosić mowę przed
Herodem Agryppą II
i jego siostrą
Bereniką
. Autor Pierwszego Listu do Koryntian wywarł spore wrażenie na słuchaczu. Agryppa II komentował przemowę: Niewiele brakuje, a przekonałbyś mnie i zrobił ze mnie chrześcijanina.
Jesienią
60
roku Paweł wraz z innymi więźniami wyruszył drogą morską w kierunku
Rzymu
. Z uczniów towarzyszyli mu Arystach i
Łukasz
. Statek, którym podróżowali, rozbił się w czasie burzy morskiej u wybrzeży
Malty
. Wszyscy rozbitkowie zdołali ocaleć; ze względu na martwy sezon w żegludze śródziemnomorskiej Paweł, jak i pozostali podróżujący, musiał pozostać na wyspie przez trzy miesiące. W czasie pobytu na Malcie uzdrowił ojca Publiusza, namiestnika wyspy.
Po przybyciu do Rzymu Paweł został osadzony w
areszcie domowym
, ale w łagodnych warunkach. Mógł swobodnie przyjmować gości i prowadzić korespondencje.
Ostatnie lata
Dzieje Apostolskie
, będące głównym źródłem do dziejów Pawła, urywają się na roku
63
. Przypuszcza się, że w tym roku Apostoł Narodów został uwolniony. Wskazują na to informacje z listów do Tymoteusza (
pierwszy
i
2. List do Tymoteusza
) i Tytusa (
List do Tytusa
; tzw. listów pasterskich), które wspominają o późniejszej działalności misyjnej Pawła, jednak ich autentyczność bywa kwestionowana. O takiej działalności donoszą jednak
Klemens Rzymski
w "Liście do Koryntian" oraz pochodzący z II wieku
Kanon Muratoriego
.
Po uwolnieniu, jak wskazują źródła, odwiedził Hiszpanię. Klemens podaje, że "dotarł do kresu Zachodu", co zwykle u rzymskich autorów oznaczało
Hiszpanię
lub
Luzytanię
; Kanon Muratoriego wprost podaje, że Paweł odwiedził Hiszpanię. Sam Apostoł Narodów w Liście do Rzymian wspominał o planie takiej podróży.
Z tzw. listów pasterskich wynika, że później odwiedził
Efez
,
Kretę
i
Macedonię
.
Męczeńska śmierć
Gdy latem
64
roku
Rzym
nawiedził pożar, winą za jego spowodowanie opinia publiczna obarczyła
Nerona
. Ten, chcąc uwolnić się od oskarżeń, jako winnych wskazał chrześcijan. Wprawdzie prześladowania dotknęły wiernych z gminy rzymskiej, jednak Paweł został także aresztowany (przypuszczalnie w
Azji Mniejszej
).
Według
Klemensa Rzymskiego
Paweł został "wskutek zazdrości" uwięziony i skazany na śmierć, co koresponduje z Drugim Listem do Tymoteusza, w którym Paweł wspomina brązownika Aleksandra (wyrządził mi wiele zła: odda mu Pan według jego uczynków).
W pierwszej rozprawie Paweł zdołał tak poprowadzić obronę, że udało mu się uniknąć skazania. W oczekiwaniu na drugą Apostoł Narodów miał napisać
Drugi List do Tymoteusza
- choć jego autentyczność bywa kwestionowana, nawet krytyczni badacze są zgodni, że zawiera reminescencję prawdziwych wydarzeń. Z listu wynika, że - oprócz
Łukasza
- opuścili go wszyscy uczniowie. W więzieniu odwiedził go także Onezyfor.
W wyniku drugiej rozprawy Paweł został skazany na śmierć i ścięty (taki rodzaj egzekucji przysługiwał mu ze względu na rzymskie obywatelstwo). Data i miejsce śmierci Pawła nie są pewne.
Co do daty, to wiadomo, że nastąpiła już po wybuchu prześladowań jesienią 64 roku, a jeszcze za panowania cesarza Nerona (zmarł w
68
roku). Zwykle kładzie się ją na rok
66
lub
67
. Data przekazana przez
apokryficzne
Dzieje Piotra i Pawła -
29 czerwca
67 - nie ma historycznej wartości.
Według tradycji kościelnej Paweł został stracony za Bramą Ostyjską. Pod ołtarzem znajdującej się tam
Bazyliki świętego Pawła Za Murami
odnaleziono inskrypcję z IV wieku (PAVLO APOSTOLO MART.). Oprócz tego taką lokalizację ma potwierdzać brak jakiejkolwiek tradycji konkurencyjnej.
Współpracownicy apostoła Pawła
W Księdze Dziejów Apostolskich oraz w listach Pawła wymieniono prawie 100 osób z wspólnoty chrześcijańskiej w I wieku, które miały osobisty kontakt z tym „apostołem pogan” (Rzymian 11,13)[12]. O niektórych z nich wiemy dość dużo, np.: o
Apollosie
, Barnabasie i
Sylasie
. Natomiast bardziej skromne informacje są o Archipie, Klaudii, Damaris, Linusie, Persydzie, Pudensie czy Sopaterze.
Dużo osób w najrozmaitszych sytuacjach i w różnych okresach gorliwie wspierało Pawła. Niektórzy, na przykład Arystarch, Łukasz i Tymoteusz, pełnili służbę u jego boku przez wiele lat. Byli z nim w więzieniu lub w podróży albo podejmowali go jako gościa w swoim domu. Inni - tacy jak Aleksander, Demas, Hermogenes i Figelus - nie wytrwali w wierze chrześcijańskiej.
Jeszcze innych przyjaciół Pawła — na przykład Asynkryta, Hermasa, Julię czy Filologa — znamy tylko z imienia. A o niektórych jak chociażby siostrze Nereusza, matce Rufusa lub domownikach Chloe nie wiemy nic (Rzymian 16,13-15[13]; 1 Koryntian 1,11)[14],.
Pisma Pawła z Tarsu
Paweł z Tarsu uważany jest za autora trzynastu listów[15], wchodzących w skład
Nowego Testamentu
- są to:
-
List do Rzymian
(Rz),
-
1. List do Koryntian
(1Kor),
-
2. List do Koryntian
(2Kor),
-
List do Galatów
(Ga),
-
List do Efezjan
(Ef),
-
List do Filipian
(Fil),
-
List do Kolosan
(Kol),
-
1. List do Tesaloniczan
(1Tes),
-
2. List do Tesaloniczan
(2Tes),
-
1. List do Tymoteusza
(1Tym),
-
2. List do Tymoteusza
(2Tym),
-
List do Tytusa
(Tt),
-
List do Filemona
(Flm).
Obecnie większość badaczy zgadza się co do Pawłowego autorstwa siedmiu listów: 1 Listu do Tesaloniczan, 1 i 2 Listu do Koryntian, Listu do Galatów, Listu do Filipian, Listu do Filemona oraz Listu do Rzymian[16].
Trzy listy zwane "deuterpaulina" (2 List do Tesaloniczan, List do Kolosan, List do Efezjan) część badaczy[] uznaje za Pawłowe, część przypisuje je jego uczniom.
Jeśli chodzi o listy zwane "pasterskimi (1 i 2 List do Tymoteusza, List do Tytusa), część teologów zwraca uwagę na niejednoznaczne w tej kwestii stanowisko najstarszych pisarzy chrześcijańskich. Nie wspomina o nich Ignacy Antiocheński. Tacjan - według Hieronima - miał odrzucić Pawłowe autorstwo 1 i 2 Listu do Tymoteusza. Również język, styl i terminologia odbiega od dotychczasowych listów Pawła. W konsekwencji Pawłowe autorstwo wspomnianych listów jest kwestionowane. Większość świadectw wczesnochrześcijańskich przypisuje "listy pasterskie" Pawłowi, a zwolennicy jego autorstwa tłumaczą odrębności stylistyczno-terminologiczne odrębną problematyką listów, ich zdecydowanie duszpastersko-praktycznym charakterem oraz podeszłym wiekiem autora[17].
Wątpliwości co do Pawłowego autorstwa
Listu do Hebrajczyków
występowały już w starożytności. Współcześnie poza krytyką ściśle tradycjonalistyczną nie uznaje się go za napisany przez Pawła, a współczesne wydania Biblii umieszczają go anonimowo.
Część listów Pawła nie zachowała się. Są to:
- tzw. przedkanoniczny list do Koryntian, wspomniany w: 1 Kor 5,9.11.
- list do Koryntian, tzw. list we łzach, wysłany między pismami znanymi jako Pierwszy i Drugi List do Koryntian, Wspomniany w: 2 Kor 2,3; 7,8.,
-
list do Laodycejczyków
, wspomniany w Kol 4,16.; część uczonych identyfikuje go z Listem do Efezjan.
Poza tymi listami przypisywano Pawłowi także i inne pisma apokryficzne:
Kult
Bardzo szybko obchodzono wspólnie wspomnienia św. Piotra i św. Pawła. W
285
roku oficjalnie ustanowiono ich wspólne święto w dniu
29 czerwca
, które ma rangę
uroczystości liturgicznej
. Z czasem jako dzień wspomnienia Pawła z Tarsu pojawił się także
30 czerwca
- wynikała to z faktu, że papież odprawiał uroczystą mszę na Watykanie w dniu 29 czerwca, z kolei następnego dnia udawał się do
Bazyliki św. Pawła za Murami
.
- Dzień obchodów
W Martyrologium Hieronimiańskim jako dzień wspomnienia Pawła początkowo występował
25 stycznia
, określany jako pamiątka
translacji
. Jednak translacja ta nigdy nie miała miejsca, z czasem więc przyjęto '25 stycznia', jako pamiątkę nawrócenia Pawła. W
Kościele katolickim
ma rangę
święta liturgicznego
.
W
1908
roku ten dzień ogłoszono dniem modlitw o zjednoczenie Kościołów chrześcijańskich, który to od
1964
kończy
Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan
[18].
Na drugie millenium narodzin św. Pawła
rok 2008
został ogłoszony
Rokiem Jubileuszowym
.
Od
XI wieku
Paweł z Tarsu jest wspominany także
16 listopada
- tego dnia poświęcono dawne bazyliki rzymskie Piotra i Pawła[1][19],.
Cerkiew prawosławna
wspomina apostoła Pawła (pierwszy wśród zwierzchnich) 29 czerwca/12 lipca[20], tj.
12 lipca
wg
kalendarza gregoriańskiego
.
- Ikonografia
W
ikonografii
Paweł jest przedstawiany z mieczem ponieważ został nim ścięty (wykonanie wyroku śmierci przez ścięcie mieczem było przywilejem obywatela rzymskiego). Często występuje wraz z apostołem Piotrem. Wspólne przedstawienia św. Piotra i św. Pawła symbolizują
Kościół powszechny
. Chętnie przedstawiano także scenę Nawrócenia św. Pawła (Oślepienia) oraz Pożegnania Apostoła Piotra z Apostołem Pawłem.
Teorie pseudonaukowe
Zdaniem niektórych historyków, takich jak Douglas J. Del Tondo, Paweł z Tarsu był członkiem
dynastii herodiańskiej
, a tym samym krewnym
Heroda Wielkiego
. Piętrowa hipoteza, jak określił tę koncepcję Michael Morys-Twarowski, nie ma oparcia w źródłach i opiera się na błędnej, wewnętrzne sprzecznej analizie. Mimo to zyskała ona sporą popularność[21].
Źródła wiedzy o Pawle
Podstawowym źródłem do poznania dziejów Pawła z Tarsu są
Dzieje Apostolskie
oraz trzynaście listów przez niego napisanych bądź mu przypisywanych. Dzieje i listy momentami pozostają w sprzeczności; przykładem może być liczba wizyt Pawła w Jerozolimie - inna w Dziejach Apostolskich i
Liście do Galatów
[16].. W tych przypadkach za bardziej zbliżone do prawdy historycznej uznawane są listy, które powstały wcześniej (większość z nich powstała między
50
a
63
rokiem) niż Dzieje (spisane po roku 63)[16].
Wiadomości o Pawle czerpie też się z najstarszej tradycji chrześcijańskiej i pism takich jak: List do Koryntian
Klemensa Rzymskiego
czy
Canon Muratori
z II wieku.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 H. Fros, F. Sowa, Księga imion i świętych, t. 4, szp. 550-553
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 P. Cz. Bosak, Postacie Nowego Testamentu, s. 527-531
- ↑
Dz 7,58
- ↑
Flm 1,9
- ↑ por. Waldemar Rakocy: Paweł Apostoł. Chronologia życia i pism. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2003, ss. 15-24. . .
- ↑
Dz 9,3-9
(BT).
- ↑
Chuck Smith, Study Guide for Acts
oraz
Jamieson, Fausset & Brown, The Acts of the Apostles
- ↑ Dzieje Apostolskie 9,23-24, 2 List do Koryntian 11,32
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Życie i działalność św. Pawła, artykuł redakcyjny w: Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. 2, Poznań - Warszawa 1971, s. 1273
- ↑ Ze źródeł pozabiblijnych wiadomo, że Juniusz Gallio został prokonsulem Achai wiosną 52 roku, co znacznie ułatwia ustalenie dat z poszczególnych wydarzeń z życia Pawła z Tarsu.
- ↑ W prowincjach Azji Mniejszej sekretarz zajmował się przygotowywanie porządku obrad dla rady związkowej.
- ↑
Rz 11,13
w przekładach Biblii.
- ↑
Rz 16,13-15
w przekładach Biblii.
- ↑
1Co 1,11
w przekładach Biblii.
- ↑ Przy założeniu nie liczenia Listu do Hebrajczyków uznanego powszechnie za niepawłowy
- ↑ 16,0 16,1 16,2 por. np. Waldemar Rakocy. Paweł Apostoł - Chronologia życia i pism, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2003
- ↑ W. Gnutek, Wstęp do Pierwszego Listu do Tymoteusza, (w:) Bibilia Tysiąclecia, Poznań - Warszawa 1971, s. 1346.
- ↑
Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan
. na brewiarz.katolik.pl [Ostatnia aktualizacja: 03.02.2010]
- ↑
16 listopada: Rzymskie bazyliki świętych Apostołów Piotra i Pawła
. - materiały na brewiarz.katolik.pl [Ostatnia aktualizacja: 16.10.2009]
- ↑
podwójne datowanie
- ↑ Michael Morys-Twarowski,
Chrześcijanie w rodzinie Heroda?
, "Histmag.org", 23 kwietnia 2009, dostęp 10 maja 2009.
Bibliografia
- Bosak P. Cz., Postacie Nowego Testamentu. Słownik-konkordancja, Poznań - Pelplin 1996, , s. 527-589.
- Buscemi A. M., San Paolo: vita opera messaggio (
Analecta
Studium Biblicum Franciscanum
43), Jerusalem 1996.
- Decaux A., Święty Paweł, Warszawa 2006, .
-
Fros H.
, Sowa F., Księga imion i świętych, t. 4, Kraków 2000, , szp. 549-553.
- Galbiati E., La Chiesa delle origini negli Atti degli Apostoli e nei loro scritti, Vicenza 1979.
- Zaleski W., Święci na każdy dzień, red. nowego wydania i autor ponad 100 nowych biogramów
Paweł Janowski
, Warszawa 2008, , s. 535-539.
- Życie i działalność św. Pawła, artykuł redakcyjny w: Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. 2, Poznań - Warszawa 1971, s. 1273-1274.
- Źródła internetowe
Linki zewnętrzne