Kodeks Efrema
Kodeks EfremaKodeks Efrema (nazwa łacińska: Codex Ephraemi Syri rescriptus) – rękopis Starego i Nowego Testamentu, pisany grecką majuskułą na pergaminie, w klasyfikacji Gregory-Aland oznaczany przez
sigla
C albo 04, w sytemie von Sodena oznaczany jest przez δ 3. Obok Kodeksów
Synajskiego
,
Watykańskiego
i
Aleksandryjskiego
jest jednym z czterech wielkich kodeksów biblijnych[1]. Znaczna część kart kodeksu została utracona. Pochodzi z początku V wieku i jest
palimpsestem
(παλιν ψαω – znów piszę), którego górny tekst dodany został w XII wieku, stanowią go traktaty
Efrema Syryjczyka
. Obecnie przechowywany jest we
Francuskiej Bibliotece Narodowej
(Gr. 9)[1]. Luki-
Ewangelia Mateusza
: 1,1-2; 5,15-7,5; 17,26-18,28; 22,21-23,17; 24,10-45; 25,30-26,22; 27,11-46; 28,15-fin.;
-
Ewangelia Marka
: 1,1-17; 6,32-8,5; 12,30-13,19;
-
Ewangelia Łukasza
: 1,1-2; 2:5-42; 3,21-4,25; 6,4-36; 7,17-8,28; 12,4-19,42; 20,28-21,20; 22,19-23,25; 24,7-45
-
Ewangelia Jana
: 1,1-3; 1,41-3,33; 5,17-6,38; 7,3-8,34; 9,11-11,7; 11,47-13,7; 14,8-16,21; 18,36-20,25;
-
Dzieje Apostolskie
: 1,1-2; 4,3-5,34; 6,8; 10,43-13,1; 16,37-20,10; 21,31-22,20; 3,18-24,15; 26,19-27,16; 28,5-fin.;
-
List do Rzymian
: 1,1-3; 2,5-3,21; 9,6-10,15; 11,31-13,10;
-
1. List do Koryntian
: 1,1-2; 7,18-9,6; 13,8-15,40;
-
2. List do Koryntian
: 1,1-2; 10,8-fin.
-
List do Galatów
: 1,1-20
-
List do Efezjan
: 1,1-2,18; 4,17-fin.
-
List do Filipian
: 1,1-22; 3,5-fin.
-
List do Kolosan
: 1,1-2;
-
1. List do Tesaloniczan
: 1,1; 2,9-fin.;
-
2. List do Tesaloniczan
zaginął
-
1. List do Tymoteusza
: 1,1-3,9; 5,20-fin.;
-
2. List do Tymoteusza
: 1,1-2;
-
List do Tytusa
: 1,1-2
-
List do Filemona
: 1-2
-
List do Hebrajczyków
: 1,1-2:4; 7,26-9:15; 10,24-12:15;
-
List Jakuba
: 1,1-2; 4:2-fin.
-
1. List Piotra
: 1,1-2; 4,5-fin.;
-
2. List Piotra
: 1,1
-
1. List Jana
: 1,1-2; 4,3-fin.
-
2. List Jana
zaginął;
-
3. List Jana
: 1-2
-
List Judy
: 1-2
-
Apokalipsa świętego Jana
: 1:1-2; 3:20-5:14; 7:14-17; 8:5-9:16; 10:10-11:3; 16:13-18:2; 19:5-fin[2].
W Starym Testamencie zachowały się jedynie partie księgi
Hioba
,
Przypowieści
,
Kohelet
,
Pieśń nad pieśniami
,
Mądrości
i
Syracha
[3]. OpisMateusz 1,2-18 (Tischendorf facsimile) Zawiera 1/9
Starego Testamentu
(tylko 64 kart) i 2/3
Nowego Testamentu
(145 kart), razem 209 kart. Liczba luk w NT przekracza 80, a dwóch ksiąg –
2 Tes
i
2 J
– brakuje w całości,
Hbr
umieszczony został za 2 Tes. Karty rękopisu mają rozmiary 33 na 27 cm, na każdej stronie mieści się tylko 1 kolumna tekstu i jest to najstarszy przykład tekstu jednokolumnowego. Kolumna tekstu stanowiona jest przez 40-46 linijek. Pisany jest brunatnym atramentem[1]. Litery
iota
oraz
ipsylon
, które w Kodeksie Aleksandryjskim i wielu innych rękopisach mają dwukropek – tzw.
diereza
– ponad nimi (Ϊ, Ϋ), gdy rozpoczynają sylabę, w niektórych rękopisach dwukropek zastępowany jest przez pojedynczą kropkę, tutaj mają niespotykaną w innych rękopisach poziomą kreskę u góry (I, Y)[4]. Oryginalny skryba nie stosował przydechów ani akcentów (dodane zostały przez późniejszą rękę)[5]. Stosuje podział tekstu według κεφαλαια (rozdziały), ale w górnym marginesie nie ma ich tytułów (τιλοι) jak w Kodeksie Aleksandryjskim, jednak listy rozdziałów poprzedzają Ewangelie[4]. Tekst dzielony jest również według krótszych Sekcji Ammoniusza, któych numery zostały umieszczone na lewym marginesie tekstu. Pierwotnie zawierały prawdopodobnie odniesienia do
Kanonów Euzebiusza
(w czerwonym kolorze). Jednak czerwony kolor odniesień do Kanonów Euzebiusza zaginął i dopiero XX-wieczni badacze stwierdzili, że istniał pierwotnie. W Dziejach, Listach oraz Apokalipsie tekst nie ma podziału na rodziały. Podobnie jak w kodeksach Aleksandryjskim i Bazylejskim wielkie inicjały na marginesie służą do podziału na sekcje[4].
Nomina sacra
skracane są zawsze do formy trzyliterowej: IHΣ IHY XPΣ ΧPY ΠΑP ΣTH[6]. Tekst
Mt
16,2b-3 oznakowany został jako wątpliwy.
dłuższe zakończenie Mk (16, 9-20)
oraz
Łk
22,43-44 przypadają na utracone karty i nie ma możliwości by ustalić ich obecność w oryginalnym kodeksie. Wielu krytyków przypuszcza, że ich nie było. Tekst J 5,4 został pominięty przez skrybę,
pericope de adultera (J 7,53 – 8,11)
przypada na dwie utracone karty, jednak porównanie objętości tekstu z objętością kart wskazuje, że perykopy nie było w oryginalnym tekście rękopisu (podobna sytuacja w Kodeksie Aleksandryjskim)[7]. Brak Mk 15,28. Tischendorf wyróżniał trzech, których oznaczał symbolami A, B, C. Dzisiaj przyjmuje się, że kodeks sporządzony został przez co najmniej dwóch skrybów. Wyróżniono też trzech korektorów pracujących nad tekstem kodeksu: C1 (albo Ca), C² (albo Cb) oraz C³ (albo Cc). Korektor C1 pracował nad kodeksem zanim ten opuścił skryptorium, dokonał jednak bardzo niewielu zmian w tekście, 27 wydanie Nestle-Alanda nie cytuje go ani razu[8]. Korektor C2 żył w VI wieku, jego korekty mają znaczenie dla poznania historii tekstu NT. Korektor C3 żył w IX wieku, dokonał zmian w tekście by przybliżyć tekst do używanego w Konstantynopolu, wprowadził akcenty i przydechy, ponadto na marginesie dodał noty liturgiczne[4][9]. TekstMateusz 26,52-69 Tischendorf facsimile (1843) Grecki tekst kodeksu zasadniczo reprezentuje
Tekst aleksandryjski
, jednak w Ewangeliach element
bizantyjski
przeważa nad aleksandryjskim.
Aland
zaklasyfikował tekst rękopisu do
Kategorii II
[1]. Według Wisse'go w Łk 1; 10; 20 przekazuje tekst mieszany[10]. Pomimo, iż pochodzi z V wieku, jego tekst nie jest tak wartościowy jak wskazywałby na to jego wiek. Tekst eklektyczny czasem
aleksandryjski
, czasem
zachodni
. W Apokalipsie Kodeks Efrema jest świadkiem tego samego tekstu co Kodeks Aleksandryjski i jest wysoko ceniony przez krytyków tekstu[11]. - Interpolacje
Mateusz 8,13 (por. Łk 7,10) - Posiada dodatkowy tekst και υποστρεψας ο εκατονταρχος εις τον οικον αυτου εν αυτη τη ωρα ευρεν τον παιδα υγιαινοντα (a kiedy setnik powrócił do swego domu tej godziny, znalazł sługę zdrowym); występuje on również w kodeksach: א, (
N
), Θ, (0250), f1, (33, 1241), g1, syrh[12].
Mateusz 27,49 (por. J 19,34) - ἄλλος δὲ λαβὼν λόγχην ἒνυξεν αὐτοῦ τὴν πλευράν, καὶ ἐξῆλθεν ὖδορ καὶ αἳμα (inny wziął włócznię i przebił Jego bok, i natychmiast wyszła woda i krew), ten wariant pochodzi z Jan 19,34 – występuje w rękopisach א, B, L,
U
,
Γ
, 1010, 1293, syrpal, ethmss[13].
Obie interpolacje obecne są w Kodeksie Synajskim. Geneza pierwszej interpolacji nie została wyjaśniona, część rękopisów ją zawierających przekazuje
tekst cezarejski
. Interpolacja z Mt 27,49 jest charakterystyczna dla rękopisów aleksandryjskich, nie występuje jednak w późnych aleksandryjskich rękopisach[14]. - Niektóre warianty
Mateusz 11,2 - Przekazuje wariant δια tak jak rękopisy א, B, D, P, W, Z, Δ, Θ, 0233, f13, 33, ale korektor C3 zmienił na δυο — jak w kodeksach L, f1, Byz[15];
Mateusz 22,10 - Posiada unikalny wariant αγαμος zamiast γαμος (B1, D, W, Θ, 085, 0161, f1, f13 i rękopisy tekstu bizantyjskiego) albo νυμφων (kodeksy tekstu aleksandryjskiego)[16];
Marek 10,35 - οι δυο υιοι Ζεβεδαιου (dwaj synowie Zebedeusza) zamist οι υιοι Ζεβεδαιου (synowie Zebedeusza), wariant ten posiadają także Vaticanus oraz koptyjskie rękopisy[17];
Dzieje 20,28 - przekazuje wariant του κυριου (Pana) ale korektor dodał και του Θεου (i Boga) i uzyskał w ten sposób wariant występujący w większości ręjkopisów[18][uwaga 1].
Facsimile kodeksu z tekstem 1 Tm 3,15-16, wariant ὅς ἐφανερώθη; przykład dierezy - ostatnia litera dolnej linijki 1 Tymoteusz 3,16 - przekazuje ὅς ἐφανερώθη (który został objawiony), ale drugi korektor (C2) zamienił na θεός ἐφανερώθη (Bóg został objawiony)[19][uwaga 2];
Jakub 1,12 - Przekazuje unikalny wariant κυριος (Pan); rękopisy bizantyjskiej tradycji mają ο κυριος (Pan), niektóre rękopisy mają ο θεος (Bóg) (2816, 33vid, 323, 945, 1739, vg, syrp), inne mają w tym miejscu opuszczenie (א, A, B, Ψ, 81, ff, cop)[20].
Jakub 1,22 - wariant λογου (słowa) podobnie jak większość rękopisów, jednak drugi korektor (C2) zamienił na νομου (prawa), jak mają rękopisy: 88, 621, 1067, 1852[20].
W Ap 13,18
Liczba Bestii
wynosi 616, a nie 666[21]. HistoriaPaleograficznie datowany jest na
V wiek
. Jako miejsce powstania wskazuje się zwykle Aleksandrię lub Palestynę[5]. Na początku VI wieku kodeks przechowywany był w Palestynie (prawdopodobnie w Cezarei), na co wskazuje korektor C². W końcu IX wieku kodeks znajdował się
Konstantynopolu
, na co wskazuje ostatni z korektorów - C³[22]. W
wieku XII
jego tekst został starty, a na jego miejsce zapisano 38 traktatów
Efrema
(306-373) w przekładzie na język grecki.
Frederic George Kenyon
sądził, że oryginalny rękopis zawierał całą grecką Biblię, ale tylko rozproszone jego karty zostały wykorzystane przez skrybę dzieła Efrema, pozostałe karty zostały zniszczone[23]. Po upadku
Konstantynopola
, w
1453
roku, kodeks został przewieziony do
Florencji
, skąd
Katarzyna Medycejska
sprowadziła go do Francji[24]. W końcu XVII wieku odkryto, że pod zapisanym tekstem znajduje się tekst biblijny. Najstarsza nota o palimpseście pochodzi od Pierre Alix. Już w roku 1710 niektóre warianty kodeksu zostały wykorzystane w zrewidowanym reprincie
Milla
Novum Testamentum, wydanym przez Ludolph Kuster. Wyciąg wariantów kodeksu dla tego wydania sporządził Boivin, oznakowane zostały prez siglum "Paris 9"[25]. Pierwszej próby odczytania pełnego tekstu Nowego Testamentu dokonał
Johann Jakob Wettstein
w 1716 roku dla wydania tekstu Nowego Testamentu przygotowywanego przez Richarda Bentleya. Z korespondencji pomiędzy Bentleyem a Wettsteinem wynika, że odczyt jednej strony kodeksu zabierał dwie godziny, a Bentley zapłacił za całość pracy 50£. Projekt Bentleya nie został zrealizowany, ale Wettstein wykorzystał skolacjonowany przez siebie tekst kodeksu w swoim wydaniu Nowego Testamentu (1750-1751)[25]. Odczyt nie był doskonały, a jedynie niektóre jego partie zostały odczytane poprawnie. W latach 1834-1835 poddano go chemicznej obróbce (
żelazicyjanek potasu
), by dolny tekst stał się bardziej widoczny, wyniki nie były zadowalające, ale widoczność dolnego tekstu tylko nieznacznie się poprawiła. Jako uboczny efekt chemicznej obróbki pergamin kodeksu się odbarwił i z koloru zielono-niebieskiego przybrał barwę ciemno-brunatną[26]. Ferdinand Florian Fleck usiłował odczytać tekst kodeksu, ale bezskutecznie. Od października 1840 do stycznia 1843 pracował nad nim
Tischendorf
i odczytał go w całości. Wkrótce po tym wydał jego tekst. - Tischendorf,
Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Novi Testamenti
, Lipsk 1843
- Tischendorf,
Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Veteris Testamenti
, Lipsk 1845
Przypuszczalnie Tischendorfowi pomogła chemiczna obróbka z 1834 roku. Po Tischendorfie nikt go już nie badał w sposób systematyczny. W roku 1956 kodeks został sfotografowany w ultrafiolecie i wtedy okazało się, że w dalszym ciągu nie wszystkie partie jego tekstu mogą być odczytane[1]. Robert W. Lyon sporządził listę korekt do tekstu Tischendorfa opublikowaną w New Testament Studies (1958-1959)[27]. Korekty te są uwzględniane w krytycznych wydaniach tekstu Nowego Testamentu Nestle-Alanda, w pozostałych miejscach podstawą w dalszym ciągu jest tekst Tischendorfa. Potrzebny jest nowy odczyt pełnego tekstu rękopisu w oparciu o ultrafioletowe zdjęcia kodeksu. Tekst Tischendorfa ma dziś opinię niedostatecznego[28]. Kodeks przechowywany jest dziś w Paryżu w
Bibliotece Narodowej
(Gr. 9)[1]. Linki wewnętrzneUwagiPrzypisy- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Kurt Aland, and Barbara Aland, The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism, transl. Erroll F. Rhodes, William B. Eerdmans Publishing Company, Grand Rapids, Michigan, 1995, s. 109.
- ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 689.
- ↑ Würthwein Ernst (1987). Der Text des Alten Testaments, Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, s. 85.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3
Frederick Henry Ambrose Scrivener
: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. Londyn: George Bell & Sons, 1894, s. 123.
- ↑ 5,0 5,1 Caspar René Gregory,
Textkritik des Neuen Testaments
, Leipzig 1900, t. 1, s. 41.
- ↑ Caspar René Gregory,
Textkritik des Neuen Testaments
, Leipzig 1900, t. 1, s. 43.
- ↑ Bruce M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 2001, s. 187.
- ↑ R. Waltz,
Codex Ephraemi
, w: Encyclopedia of Textual Criticism
- ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman, "The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration", Oxford University Press (New York - Oxford, 2005), s. 67.
- ↑ Frederik Wisse, The profile method for the classification and evaluation of manuscript evidence, as Applied to the Continuous Greek Text of the Gospel of Luke, William B. Eerdmans Publishing (Grand Rapids, 1982), s. 65.
- ↑ D. C. Parker, New Testament Manuscripts and Their Texts, Cambridge University Press 2008, s. 235.
- ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 18.
- ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 84.
- ↑ Bruce M. Metzger (2001). A Textual Commentary on the Greek New Testament, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart: United Bible Societies, s. 59; UBS3, s. 113.
- ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 27.
- ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 62.
- ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 124.
- ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 364.
- ↑ Bruce M. Metzger (2001). "A Textual Commentary on the Greek New Testament", Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart: United Bible Societies, s. 575-576 .
- ↑ 20,0 20,1 E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 589.
- ↑ Herman C. Hoskier, Concerning the Text of the Apocalypse, t. 2, s. 364.
- ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman, "The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration",
Oxford University Press
(New York - Oxford, 2005), ss. 69-70.
- ↑ Frederic Kenyon, Our Bible and the Ancient Manuscripts, 143
- ↑ Caspar René Gregory:
Textkritik des Neuen Testaments, t. 1
. Lipsk: 1900, s. 42.
- ↑ 25,0 25,1
Frederick Henry Ambrose Scrivener
: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. Londyn: George Bell & Sons, 1894, s. 122.
- ↑
Frederick Henry Ambrose Scrivener
: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. Londyn: George Bell & Sons, 1894, s. 121.
- ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman, "The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration", Oxford University Press (New York - Oxford, 2005), s. 69.
- ↑ Léon Vaganay, Christian-Bernard Amphoux, An introduction to New Testament textual criticism, Cambridge University Press 1991, s. 16
Literatura- Tekst kodeksu
- Opracowania kodeksu
- F. G. Kenyon, Our Bible and the Ancient Manuscripts (4th ed.), London 1939.
- B. M. Metzger, Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Palaeography, Oxford University Press, Oxford 1981.
- K. Aland B. Aland, Der Text des Neuen Testaments, Duetsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1989.
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Kodeks Efrema":
Diakon
...
Dezercja
...
Nowa Polityka Ekonomiczna
...
Akcja (prawo)
...
Szkoła Rycerska
...
Stanisław Małachowski
...
Narodowy socjalizm
...
Adolf Hitler
...
1969
...
Protonotariusz apostolski
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Kodeks Efrema":
230b Kryzysy ideologiczne, gospodarcze i społeczne w Polsce Ludowej (plansza 5)
...
03. Makrootoczenie przedsiębiorstwa (plansza 11)
...
27. Prawo i jego funkcje (plansza 18)
...
|