Ordowik (
ang.
Ordovician)
← mln lat temu Ordowik |
← 4,6 mld | 542 | Ordowik 488 | 444 | 416 | 359 | 299 | 251 | 200 | 145 | 65 | 23 | 2 |
System
ordowicki wydzielił Charles Lapworth w
1879
roku, kończąc spór między
Adamem Sedgwickiem
a
Roderickiem Murchisonem
o warstwy graniczne kambru i syluru. Nazwa pochodzi od dawnego
celtyckiego
plemienia Ordowików zamieszkującego północną
Walię
.
Geologia
Stratygrafia
ordowiku bazuje na
konodontach
,
graptolitach
(zwłaszcza w osadach głębokomorskich) i na
trylobitach
(w osadach płytkomorskich). Wśród graptolitów dendroidy są istotne stratygraficznie w dolnym ordowiku, a graptolity właściwe w środkowym i górnym ordowiku. Pomocniczo używa się w datowaniach skał także
ramienionogów
. Przez większość okresu trwała
transgresja
oceanów i poziom oceanów był jednym z najwyższych (wg niektórych danych – najwyższy) w historii Ziemi. Pod koniec ordowiku nastąpiło globalne zlodowacenie części
Gondwany
, zwłaszcza obecnej północnej Afryki i półwyspu Arabskiego. Spowodowane to było przesunięciem się części Gondwany nad biegun południowy. Zlodowacenia doprowadziły do obniżenia się poziomu mórz. W tym okresie miało miejsce nasilenie
orogenezy kaledońskiej
.
Flora
Oprócz morskich
glonów
pojawiają się glony słodkowodne. Prawdopodobnie w tym okresie powstają pierwsze
grzyby
lądowe i rośliny lądowe, określane nieformalną nazwą
psylofity
. Najstarszą znaną
rośliną telomową
jest
ryniofit
kuksonia
(Cooksonia) z
ludlowu
Anglii i Walii.
Fauna
Wśród bezkręgowców najliczniejsze były trylobity, które zwłaszcza we wczesnym ordowiku kontynuowały swój szczyt rozwoju. Z ordowiku znany jest największy trylobit w historii –
Isotelus rex
o długości około 72 cm – jednak większość gatunków ma typowe rozmiary kilku – kilkunastu centymetrów. W tym okresie dochodzi do wielkiego rozwoju graptolitów, zarówno
bentonicznych
dendroidów jak i nowo powstałych we wczesnym ordowiku planktonicznych graptolitów właściwych. Te ostatnie w środkowym i późnym ordowiku są dominującą grupą wśród graptolitów. Równie duży rozwój przechodzą w ordowiku
zwierzęta konodontonośne
, które stają się powszechne we wszystkich środowiskach morskich. Bardzo liczne były także
ramienionogi
, zarówno bezzawiasowe, jak i zawiasowe ze skorupkami zbudowanymi z węglanu wapnia. Ramienionogi zawiasowe zaczynają zdecydowanie przeważać nad bezzawiasowymi od późnego ordowiku. Bardzo szybką radiację oraz wielki wzrost liczebności odnotowuje się u
łodzikowatych
, które w tym okresie przeszły szczyt swego rozwoju. Szczególnie ważna była wtedy podgromada Endoceratoidea i rząd Orthocerida. Największe ówczesne łodzikowate miały muszle dochodzące do 9 metrów długości. Większość łodzikowatych z ordowiku miała muszle o kształcie lekko zwężającej się prostej rurki. Wielki rozwój nastąpił u
cystoidów
, które były wówczas głównymi przedstawicielami
szkarłupni
. Dość często spotykane są
gąbki
, zwłaszcza o szkielecie krzemionkowym oraz
ślimaki
i
małżoraczki
. Również
hiolity
i
jednotarczowce
były dość pospolite, choć obserwuje się spadek ich liczebności w porównaniu do kambru.
W ordowiku pojawiło się wiele nowych grup fauny bezkręgowej, choć nie osiągnęły one wówczas znaczącej liczebności:
mszywioły
,
liliowce
,
jeżowce
,
wężowidła
,
rozgwiazdy
i
wielkoraki
. Liliowce miały pewne znaczenie skałotwórcze, tworząc
wapienie
krynoidowe. W tym okresie powstały pierwsze niewątpliwe
koralowce
, w tym pierwsi przedstawiciele rzędów:
Rugosa
i
Tabulata
, bardzo istotnych w późniejszych okresach. Rugozy (zwane koralowcami czteropromiennymi), a zwłaszcza tabulaty szybko stały się pospolite już w ordowiku środkowym i zaczęły budować pierwsze
rafy koralowe
, choć niedużych rozmiarów. Inną nowo powstałą w ordowiku grupą zwierząt były
stromatoporoidy
, zazwyczaj zaliczane do gąbek wapiennych. Stały się one dość liczne już w tym okresie i razem z koralowcami budowały rafy.
Rozwijały się również grupy powstałe w kambrze, które nie osiągnęły znacznej różnorodności czy liczebności w ordowiku, przede wszystkim małże, ale także
pierwotniaki
reprezentowane przez
otwornice
aglutynujące oraz krzemionkowe
radiolarie
.
Kręgowce. W ordowiku rozwijały się różne grupy
bezżuchwowców
, zwłaszcza formy opancerzone określane jako
ostrakodermy
. Zasiedlały one zarówno przybrzeżne wody morskie, jak i akweny słodkowodne. Istnieją również doniesienia o bardzo niekompletnych szczątkach
ryb
, jednak jak dotychczas przynależność tych znalezisk do ryb nie została powszechnie zaakceptowana.
Pod koniec ordowiku nastąpiło
masowe wymieranie
zwierząt (tzw.
wymieranie ordowickie
), prawdopodobnie związane z gwałtownymi przemianami środowiskowymi.
Ordowik na ziemiach Polski
Zobacz też
Bibliografia
-
Włodzimierz Mizerski
, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów.
PWN
- Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.
Linki zewnętrzne