Bystrzyca Dusznicka w centrum miasta
Polanica-Zdrój (
niem.
nazwa urzędowa Altheide-Bad, zwyczajowa Bad Altheide,
czes.
Starý Bor) –
miasto uzdrowiskowe i gmina
w
województwie dolnośląskim
, w
powiecie kłodzkim
. Położona jest w dolinie
Bystrzycy Dusznickiej
u podnóża masywu Piekielnej Góry (południowo-wschodni kraniec
Gór Stołowych
), a południowa część miasta (dzielnica Sokołówka) na zboczach
Gór Bystrzyckich
w pobliżu
Kamiennej Góry
. W latach 1945–54 siedziba
wiejskiej gminy Polanica Zdrój
.
W latach 1975–1998
miasto administracyjnie należało do
województwa wałbrzyskiego
.
Geografia
Położenie
Polanica-Zdrój jest położona u wylotu przełomowej
Piekielnej Doliny
, przez którą przepływa
Bystrzyca Dusznicka
, wpływająca do
Kotliny Kłodzkiej
. Północna i środkowa cześć miasta leży u wschodniego podnóża stoliwa
Szczytnika
w
Górach Stołowych
, zaś południowa na zboczu
Kamiennej Góry
, Stogu w
Górach Bystrzyckich
oraz
Zagajnika
[2].
Granice miasta
Rozciągnięta południkowo zabudowa Polanicy-Zdroju wznosi się na wysokości ok. 370–560 m n.p.m. Najniższy punkt znajduje się nad Bystrzycą Dusznicką w centrum miasta, z kolei najwyższy w Sokołówce i
Pokrzywnie
. Granicę miasta sięgają po
drogę krajową
nr
8
E67
na północy poprzez
Lipnik
, Piekielną Górę,
Wysoki Kamień
,
Piekielną Dolinę
,
Wolarza
, który jest najwyższym wzniesieniem w granicach miasta,
Kamienną Górę
, po czym przez
Zagajnik
, na wschód od Sokołówki i Nowego Wielisławia,
grzbietem
Wzgórza Marii
i przez Bystrzyce Dusznicką w kierunku drogi krajowej nr
8
E67
[3].
Struktura powierzchni (2002)[4]Rodzaj | Powierzchnia (
ha
) | % |
---|
użytki rolne | 495 | 28,8% |
tereny zamieszkane | 348 | 20,2% |
lasy | 879 | 51,0% |
Powierzchnia miasta (Σ) | 1722 | 100% |
---|
Według danych z roku 2002[4] Polanica-Zdrój ma obszar 17,22 km². Miasto stanowi 1,05% powierzchni powiatu.
Miasto graniczy z następującymi miejscowościami:
Wolanami
na północy,
Szczytną
na zachodzie,
Paszkowem
i
Starkówkiem
na południu,
Starkowem
oraz
Starym Wielisławiem
i
Szalejowem Górnym
na wschodzie[5].
Geologia
Miasto leży na granicy
Gór Stołowych
,
Gór Bystrzyckich
i
Kotliny Kłodzkiej
. Do tego obszaru dotarł w
lądolód
skandynawski
w okresie
zlodowacenia
staropolskiego, czemu dowodzą licznie występujące
osady
czwartorzędowe
pokrywające
doliny
rzeczne
. Okoliczne
wzniesienia
ukształtowane są głownie z górnokredowych
piaskowców
[6].
Flora
Zachodnią część miasta pokrywają
lasy
sosnowo
-
świerkowe
z domieszką
buka
,
modrzewia
,
brzozy
i
jarząbu
, należące do regla wschodniego.
Toponimia nazwy
Nazwa Heyde (niem. "wrzosowisko" bądź "puszcza" albo "pustać", "polana") pojawiła się po raz pierwszy w źródłach pisanych w
1347
r. przy okazji wymienienia z nazwy dóbr należących do rodu von Glaubitzów (von Glubosów). Funkcjonuje ona w późniejszym okresie w różnych odmianach – najczęściej: Heide i Heyde. W
XVI
w. po założeniu osady Neu Heyde (dziś Polanica Górna) określano ją dla odróżnienia jako Alt Heyde.
Kontrowersje w sprawie nazwy
- Nazwa niemiecka
Od lat 70. XIX wieku miejscowość zaczęto nazywać Bad Altheide, akcentując w ten sposób funkcję uzdrowiska. Formalnej zmiany nazwy z Altheide na Altheide-Bad dokonano w
1925
r. Należy przy tym zauważyć, że w urzędowej niemieckiej nazwie miejscowości, jako jedynego uzdrowiska na niemieckim obszarze językowym, słowo Bad (Zdrój) występowało na końcu nazwy, zawsze były to nazwy typu Bad Kudowa, Bad Ems itp., stąd potocznie często używano nazwy Bad Altheide[7].
- Nazwa polska
Po
II wojnie światowej
i przejęciu
ziemi kłodzkiej
przez
polską
administrację w maju 1945 r. przemianowano miasto na Puszczyków Zdrój (od znaczenia "puszcza", a znajdującej się ówcześnie poza miastem
stacji kolejowej
nadano nazwę Wrześniów (od "wrzosowiska"). W maju 1946 r.
Komisja Ustalania Nazw Miejscowości
ustaliła nazwę Polanica Zdrój (od kolejnego znaczenia słowa Heide)[8].
Nazwa miejscowości Polanica-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
po zasięgnięciu opinii
Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych
i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 roku
Rada Języka Polskiego
uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych[9][10][11]. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. "Polanica Zdrój" jest obecnie formą potoczną.
Historia
Wieś (do 1945 r.)
Początki Polanicy
Pierwsze wzmianki z
1347
dotyczyły osady otoczonej gęstymi lasami zwanej Heyde. Osada ta była własnością znanego
śląskiego
rodu
rycerskiego
von Glaubitz (Glubos), którzy rezydowali na zamku
Szczerba
. Jako posiadacz wymieniany był Nicolaus von Glubos, a w
1353
r. bracia Otto i Otto Schramm von Glubosowie. W
1417
r. osada tworzyła wspólne dobra ze
Szczytną
, a ich właścicielem był Michel von Glubos[12].
W drugiej połowie XV w. wieś stała w połowie własnością rodziny von Lazan. W
1494
r. zmarł ostatni potomek tego rodu Sigmund Seidlitz von Lazan (Lasan) i ta część wsi stała się własnością
Henryka Starszego Podiebradowicza
,
księcia ziębickiego
, pierwszego
hrabiego kłodzkiego
, który podarował ją
klasztorowi
augustianów
z
Kłodzka
. Druga połowa wsi, obejmująca również 2 łany, należała do kolejnych rodów rycerskich. Wreszcie i ta część stała się
królewszczyzną
. W
1538
r. obejmując 6 gospodarstw i młyn, została zakupiona od ostatniego właściciela von Ullersdorfa przez miasto
Kłodzko
, jako uposażenie dla szpitala. Około
1556
na północnym krańcu wsi powstało nowe osiedle Nowa Polanica (zw. Neuheide, obecnie Polanica Górna), w związku z czym Polanicę zaczęto nazywać Starą[13] (Alte Heide, potem Alt-Heide, Alt-Haide, ok.
1900
Altheide).
Okres nowożytny (XVI – XVIII w.)
W
1595
r. kłodzki konwent augustianów rozpadł się, a jego dobra przejęło kłodzkie seminarium
jezuickie
. Jezuici przystąpili energicznie do zagospodarowywania wsi, osadzając nowych gospodarzy. Dwa lata później Aelurius podaje w swojej Glaciographii (opisie ziemi kłodzkiej) wiadomość o istnieniu w okolicy wsi źródeł mineralnych. O Polanicy pisze: Tak też i z kwaśnego źródła w Polanicy obcy ludzie z odległych miejscowości (jako że jego siłę i użyteczność dobrze rozumieją i uznają) gromadnie czerpią i używają. Częstokroć zdarza się, gdy wytworne szlacheckie zaślubiny w sąsiednich krainach się szykuje, że owa woda z polanickiego kwaśnego źródła w sporych ilościach jest odbierana, a następnie wyśmienitemu winu przedkładana, czeladzi nie dając jej ani łyka, wino każąc im pić. Źródła te były nazywane źródłami ropuch, ponieważ często znajdowano w nich martwe żaby. Wskakiwały one do wody nic nie przeczuwając i na skutek wysokiej w niej zawartości kwasu węglowego, rozstawały się z życiem. Ale nadal nie były one wykorzystywane leczniczo[14].
W
1630
r. założono tu
folwark
, a w
1631
w Polanicy odnotowano już 16 gospodarzy płacących podatki kościelne. Zagospodarowaną przez jezuitów Polanicę zniszczyli i spalili (m.in. dwór) w
1645
(
wojna 30-letnia
)
Szwedzi
z oddziału płk.
Roberta Douglasa
(jako generał był później jednym z dowódców szwedzkich w czasie
Potopu
). W
1650
zakonnicy wznieśli na zboczu dol. Bystrzycy pałacyk w rodzaju pensjonatu, który znacznie rozbudowali po pożarze w
1699
. W latach
1706
–
1707
zakon jezuitów wybudował okazały dwór z kaplicą, który zaczął służyć pierwszym kuracjuszom, docierającym do Polanicy od połowy
XVIII
w.[15]
Widok na Górę Klasztorną w centrum Polanicy-Zdroju
W granicach Prus
W
1747
roku wieś stanowiła nadal współwłasność jezuitów i szpitala w Kłodzku, od roku
1765
miała ona już trzech właścicieli: zakon jezuitów, szpital i radcę handlowego Genedla.
W roku
1773
został rozwiązany zakon jezuicki, a jego dobra przeszły na własność
państwa pruskiego
. W
1778
znaczna część majątku wraz ze źródłami znalazła się w rękach
Fryderyka von Redena
, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we
Wrocławiu
, później ministra górnictwa i hutnictwa w rządzie pruskim, pioniera industrializacji na
Górnym Śląsku
.
Wyraźniejszy rozwój datuje się dopiero od
XIX
wieku, kiedy to nowy właściciel Polanicy kupiec kłodzki Joseph Grolms ocembrował jedno z pięciu tryskających wówczas źródeł (Józef), wzniósł dom zdrojowy (drewniane łazienki), i zamienił okoliczne pola na ogród. Wówczas też w Polanicy istniała już szlifiernia szkła, młyny wodne, tartak, browar, wytwórnia sadzy i leśniczówka. Kolejni właściciele uzdrowiska Storch i Rathmann wznieśli nowe, murowane łazienki. Przeprowadzili też badania wód mineralnych, a następnie zaadaptowali dwór pojezuicki na dom dla kuracjuszy.
W
1840
Polanica zasłynęła tym, że ma wodę skuteczną przeciwko "słabościom podbrzusza". Właściwości wód polanickich zbadano ponownie i dokładnie w roku
1846
.
Równocześnie ze zdrojem istniała m.in. kuźnica, walcownia i fryszerka, zaś nad potokiem Lipnickim rozwijała się tzw. Nowa Polanica z cegielnią, szlifiernią szkła, topnią żelaza i innymi zakładami[16].
W granicach zjednoczonych Niemiec
W
1873
r. zdrój wraz z przyległymi terenami nabył
wrocławski
przemysłowiec Wenzel Hoffmann i w następnym roku postawił dom inspektora zdroju i inne urządzenia. Od tego momentu datuje się ożywiony rozwój Polanicy jako renomowanego uzdrowiska. W wyniku starań nowego właściciela powstał rozległy park, zbudowano nową pijalnię wód, dom zdrojowy i teatr. W
1875
r. było już około 131 kuracjuszy. Od
1879
r. zaczęto wykorzystywać miejscowe złoże borowiny. Już w
1880
r. było około 300 kuracjuszy, a w
1890
– 726. Rozpoczęto butelkowanie
wody mineralnej
ze źródła Jerzy i jej wysyłkę[16].
W roku
1890
doprowadzono linię kolejową z Kłodzka, co przyczyniło się do rozwoju uzdrowiska. W latach
1903
–
1904
roku następny właściciel, baron Wolfgang von der Goltz przeprowadził odwierty pozyskując nowe, bardzo wydajne źródła Wielka Pieniawa (niem. Grosser Sprudel) oraz Goplana (Charlottensprudel). Odwiercenie tych źródeł (34 i 88 m głębokości) spowodowało zanik starych źródeł z wyjątkiem Józefa. W
1904
roku miejscowość nabyła spółka pod przewodnictwem radcy handlowego
Georga Haasego
(właściciela browaru we Wrocławiu), która w bardzo krótkim czasie doprowadziła uzdrowisko do rozkwitu, zajmując się także szeroko jego reklamą. Spowodowało to gwałtowny napływ kuracjuszy i ruch budowlany w Polanicy, która zatraciła wiejski charakter, stając się modnym
kurortem
o charakterystycznej willowo-pensjonatowej zabudowie.
W latach
1905
–
1910
powstała nowoczesna rozlewnia wód mineralnych. W
1906
r. otwarto luksusowy dom kuracyjny o 130 pokojach – dzisiejsze sanatorium Wielka Pieniawa. Był on uważany za najnowocześniejszy na
Śląsku
, ponieważ posiadał własny zakład przyrodoleczniczy z pełnym wyposażeniem. Zarówno Wielką Pieniawę jak i park zdrojowy oświetlano już światłem elektrycznym. Wybudowano nową kolumnadę z pijalnią (
1906
), powstał kompleks mieszczący pijalnię, salę spacerowo-koncertową i kawiarnię zdrojową, były tu także pokoje dla kuracjuszy. W
1909
ukończono budowę sanatorium kardiologicznego (dzisiaj szpital uzdrowiskowy "Zdroje"). Długoletnim dyrektorem (w l. 1907-1945) i twórcą uzdrowiska (obok G. Haasego) był
Georg Berlit
.
W roku
1900
w Polanicy było 1313 kuracjuszy, w
1907
– 4828, w
1910
– 6404, a w
1913
– 9024. W tych też latach powstała znaczna część zabudowy pensjonatowej i mieszkaniowej. Zakwaterowanie w uzdrowisku zapewniało około 10 hoteli i 120 pensjonatów, a leczeniem zajmowało się 12 lekarzy.
Zbudowano dwa kościoły: katolicki pw. Wniebowzięcia NMP w
1912
i ewangelicki kościół pamiątkowy im. cesarza
Fryderyka III
w
1916
, ufundowany częściowo przez rodzinę cesarską[17].
Lata 1914-1945
Na początku
I wojny światowej
uzdrowisko zamknięto, a w domu zdrojowym urządzono szpital, ale już w
1915
r. wznowiono działalność zdroju. Specjalnie dla polskich kuracjuszy, w
1915
r. wydano przewodnik w jęz. polskim i do 1933 r. prowadzono takiż pensjonat.
Wysoki poziom miała orkiestra zdrojowa, wykonująca również utwory symfoniczne, pod długoletnim kierownictwem
Albina Eschricha
. Starannie dobrana muzyka uzdrowiskowa była dla gości rozkwitającego kurortu nie tylko czystą rozrywką, ale i wsparciem duchowym.
Koncerty symfoniczne
i koncerty znanych
solistów
organizowane przez Eschricha w Polanicy znajdowały najwyższe uznanie śląskich krytyków muzyki i uważano je za wzorowe na
Śląsku
. Szeroko znana była huta szkła kryształowego Franza Wittwera, a serwis kieliszków Wenecja, projektu R.K. Koppela do dziś jest poszukiwany w antykwariatach.
We wczesnych latach międzywojennych liczba kuracjuszy dochodziła do 10 000. Z ważniejszych inwestycji okresu międzywojennego wymienić należy teatr zdrojowy na 700 miejsc, otwarty w
1925
r. i nowe łazienki z
1930
r. Dawny teatr zamieniono na kasyno, zmodernizowano i rozbudowano urządzenia lecznicze oraz rozległy park. W tym też okresie zbudowano tor saneczkowy i skocznię narciarską.
Od lat 70. XIX wieku miejscowość nazywano Bad Altheide, akcentując w ten sposób funkcję uzdrowiska (formalnej zmiany nazwy z Altheide na Altheide-Bad dokonano w
1925
r.)
W czasie
drugiej wojny światowej
rozbudowa uzdrowiska została zahamowana, ponownie sanatoria zamieniono na szpitale wojskowe. W miejsce kuracjuszy pojawili się ranni żołnierze[17].
Miasto (od 1945 r.)
Park Zdrojowy w Polanicy-Zdroju
W maju
1945
r. miejscowość została zajęta przez wojska radzieckie. Antycypując wcielenie Dolnego Śląska do Polski, już
16 czerwca
1945
roku przybyli tu pierwsi polscy urzędnicy, nadając miejscowości nazwę Puszczyków Zdrój. Stacja kolejowa nosiła natomiast nazwę Wrześniów. Obie nazwy przetłumaczono z wieloznacznej niemieckiej nazwy Heide (puszcza, step, wrzosowisko) i stosowano je do maja
1946
roku, kiedy to polska
Komisja Ustalania Nazw Miejscowości
zmieniła je na Polanica-Zdrój[18]. Polanica otrzymała prawa miejskie, pierwszym burmistrzem został Kazimierz Dąbrowski. Niemal wszystkich dotychczasowych mieszkańców uzdrowiska wysiedlono do Niemiec, pozostali nieliczni specjaliści potrzebni do utrzymania uzdrowiska. Jednym z nich był wybitny lekarz zajmujący sie leczeniem chorób serca, prof. Henryk Schlecht, nauczyciel wcześniej niemieckich, później polskich lekarzy.
Ponieważ miejscowość nie doznała zniszczeń wojennych, uzdrowisko wkrótce zaczęło przyjmować polskich kuracjuszy. Gośćmi kurortu byli m.in.
Maria Dąbrowska
,
Mieczysław Fogg
,
Janusz Gniatkowski
, a później znani arcymistrzowie szachowi, uczestnicy
Memoriału Akiby Rubinsteina
. W Polanicy osiedlił się też działacz
narodowy
Stanisław Kozicki
. W Gimnazjum Zdobienia Szkła, a potem w technikum szklarskim uczyła się
Irena Santor
.
Lecznicza sława Polanicy zwiększa się znacznie po
1950
roku dzięki
chirurgii plastycznej
zastosowanej po raz pierwszy w Polsce przez dr S. Michałka-Grodzkiego. Później dyrektorem Szpitala Chirurgii Plastycznej był prof.
Michał Krauss
, a w latach
1976
-
2005
był nim prof. Kazimierz Kobus. Szpital jest kuźnią kadr chirurgów plastycznych nie tylko dla kraju ale i zagranicy. Po wielu latach budowy,
15 września
2005
uruchomiono Specjalistyczne Centrum Medyczne znajdujące się w w nowoczesnym obiekcie.
W
1974
powstał Zespół Uzdrowisk Kłodzkich z siedzibą w Polanicy, grupujący pod jednym zarządem obiekty sanatoryjno-uzdrowiskowe i rozlewnie wody mineralnej w Polanicy, Dusznikach i Kudowie. Kolejną znaną placówką medyczną jest otwarty w
1992
Ośrodek Litotrypsji zajmujący się bezoperacyjnym kruszeniem kamieni nerkowych metodą
litotrypsji
.
Łagodny, podgórski klimat oraz obfite źródła wód mineralnych stwarzają doskonałe warunki do wypoczynku, leczenia chorób układu krążenia i przewodu pokarmowego, a także zwalczania nałogu palenia tytoniu. Część uzdrowiskową otacza piękny park, pełen starych drzew i egzotycznych krzewów: różnokolorowych azalii, rododendronów i magnolii. Polanica-Zdrój dysponuje dobrą bazą leczniczą, turystyczną, rekreacyjną i sportową. Corocznie organizowane są ciekawe imprezy o zasięgu międzynarodowym i krajowym, np.
Międzynarodowy Turniej Szachowy pamięci Akiby Rubinsteina
, Międzynarodowy Festiwal Filmów Amatorskich POL-8 oraz Koncerty Muzyki Kameralnej i Organowej w wykonaniu artystów o światowej sławie. Polanica-Zdrój oprócz wspaniałej bazy leczniczo-wypoczynkowej posiada takie urządzenia rekreacyjne i kulturalne jak: 3 baseny kąpielowe (2 kryte i kąpielisko), letni tor saneczkowy, korty tenisowe, stajnię wierzchowców, teatr zdrojowy, bibliotekę miejską, kluby bilardowe oraz bardzo duże zaplecze gastronomiczne. Uzdrowisko jest ulubionym miejscem wypraw weekendowych dla mieszkańców Dolnego Śląska.
W latach
1966
-
1974
(do
1970
wspólnie z Kłodzkiem) Polanica była miejscem spotkań poetów i krytyków literackich o nazwie Kłodzka Wiosna Poetycka (na których bywali
Mieczysław Jastrun
,
Julian Przyboś
,
Miron Białoszewski
,
Jacek Łukasiewicz
), zapoczątkowanych w
1961
r. w Kłodzku przez kłodzką grupę poetycką, w której skład wchodzili
Jan Kulka
,
Anna Zelenay
,
Bogusław Michnik
.
Od
1973
roku w Polanicy działa
Towarzystwo Miłośników Polanicy
, towarzystwo regionalne zajmujące się zachowaniem dziedzictwa narodowego i kulturowego i promocją miasta poprzez badanie i przybliżanie jego historii, wydawnictwo książek i okolicznościowych publikacji oraz wydawanie pisma "Nieregularnik Polanicki"[19]. Jego twórcami było 20 osób, w tym: dr Józef Matuszewski i
Włodzimierz Młotkowski
.
Demografia
- Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 6891 mieszkańców.
- Dane z
30 czerwca
2007
[20]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 6955 | 100 | 3811 | 54,8 | 3144 | 45,2 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 403,9 | 221,3 | 182,6 |
- Wykres liczby ludności Polanicy-Zdroju na przestrzeni wieków[21]:
- Według danych z roku 2002[4] średni dochód na mieszkańca wynosił 1942,49 zł.
Urbanistyka i architektura
Układ urbanistyczny
Polanicy-Zdroju zachował w sobie do dnia dzisiejszego pozostałości wsi wielodrożnicowej, który został zniekształcony poprzez późniejsze regulacje i parcelacje. Zachowało się sporo obiektów, charakterystycznych dla tzw. stylu kurortowego z początku
XX
w.[22], jednak w latach 70.
XX
w. wybudowano duże osiedle mieszkaniowe pomiędzy centrum miasta a stacją kolejową. Powstało także wiele pensjonatów i domów jednorodzinnych, które zagęściły nadmiernie zabudowę w strefie uzdrowiskowej.
Zabytki
-
Kościół Wniebowzięcia NMP
– wybudowany w
1910
r. w stylu
neobarokowym
. Stoi obok dawnego dworu
jezuickiego
. Powstał na miejscu dawnej drewnianej kaplicy z
XVII
w. Jest świątynią jednonawową, z jedną wieżą i bogato dekorowanymi
elewacjami
.
- Dawny dwór jezuitów – wzniesiony w latach
1706
-
1707
, wielokrotnie przebudowywany, obecnie siedziba zakładu wychowawczego ss.
józefitek
-
Dworzec kolejowy
– murowany z
1890
r.
- Zespół uzdrowiskowy:
- Sanatorium Wielka Pieniawa – dawny dom zdrojowy, powstały w
1906
r. jako luksusowy obiekt o 130 pokojach, o bryle charakterystycznej dla obiektów kurortowych z początku
XX
w.
- Pijalnia Wód Mineralnych – z
1911
r., w stylu
secesyjno
-
klasycystycznym
z halą spacerową
- Stary Dom Zdrojowy – zbudowany w
1892
r.
- Teatr Zdrojowy – z
1925
r., połączony z budynkiem pijalni, sala mieści 700 osób.
- Szpital Kardiologiczny – z początku
XX
w., przy ul. Zdrojowej.
- Szpital Gastrologiczny – z lat
1914
-
1920
, przy ul. Konopnickiej.
- Sanatorium Dziecięce Leśny Domek – z
1910
r., przy ul. Piastowskiej.
Pomniki
- pomnik
Mickiewicza
– odsłonięty w latach 60.
XX
w.
- obelisk powrotu do – upamiętnia przyłączenie Polanicy-Zdroju i
Dolnego Śląska
do państwa
polskiego
w
1945
r., znajduje się przy ul. Warszawskiej koło komisariatu policji.
- kamienny krzyż z figurą Chrystusa – stoi w centrum miasta przy
Bystrzycy Dusznickiej
, neobarokowy z początku
XIX
w.
- rzeźba niedźwiedzia i głaz – znajdują się w Parku Leśnym, pierwsza upamiętnia hipotetyczną granicę lądolodu w okresie
zlodowacenia
, drugi
przewodników
sudeckich
i ratowników
GOPR
, którzy zginęli w latach
1948
-
1978
.
Polityka i administracja
Władze miasta
Polanica-Zdrój ma status
gminy miejskiej
. W latach
1945
-
1954
w mieście siedzibę miała też
gmina wiejska
Gmina Polanica Zdrój
.
Władzę ustawodawczą
sprawuje wybierana na 4-letnią
kadencję
rada miejska
, licząca 15
radnych
[23]. Organem
władzy wykonawczej
jest
burmistrz
, wybierany od
2002
r. w wyborach bezpośrednich. Obecnie funkcję tę pełni
Jerzy Terlecki
. Siedziba władz znajduje się w centrum miasta przy ul. Jarosława Dąbrowskiego 3.
Mieszkańcy Polanicy wybierają parlamentarzystów z
okręgu wyborczego Wałbrzych
, a posłów do
Parlamentu Europejskiego
z
okręgu wyborczego Wrocław
.
Administracja
Na terenie Polanicy-Zdroju nie występują jednostki pomocnicze w postaci
osiedli
czy
dzielnic
. Mimo to tradycyjnie miasto dzieli się na kilka części, które wynikają z podziału na dawne wsie[24][6]:
- Polanica – najstarsza część miasta, powstała na początku
XIV
w. najprawdopodobniej jako śródleśna osada, która w
XX w.
uległa znacznej rozbudowie, przyłączając okoliczne wsie,
- Zdrój – jego budowa związana była z wykorzystywaniem tutejszych wód dla celów leczniczych od początku
XIX
w., od samego początku znajdował się w granicach Polanicy,
- Polanica Górna – została założona w
1556
r. jako Nowa Polanica (Neu Heide) na północ od "właściwej" Polanicy, połączona z Polanicą w
1925
r.
-
Siemków
– założony w końcu
XIX w.
jako
kolonia
Wolan
. Połączony z Polanicą w
1925
r.
- Nowa Sokołówka – (Neu Falkenhain) powstała w końcu XIX w. jako kolonia Sokołówki lub
Starego Wielisławia
, w granicach miasta od
1973
r.
- Sokołówka (Falkenhain) – dawna wieś, przyłączona do Polanicy w
1973
r.,
- Nowy Wielisław (Neu Wilmsdorf) – dawna wieś, założona w
XVI
lub
XVII
w., w granicach Polanicy od
1973
r.
- Piekielna – przyłączona w
1973
r.
- Pokrzywno – osada położona w południowej części miasta, którego częścią jest od
1973
r.
-
Osiedle na Stoku
– osiedle domów jednorodzinnych położone na
Wzgórzu Marii
, we wschodniej części miasta.
Edukacja
Na terenie Polanicy-Zdroju znajdują się
przedszkole
, dwie
szkoły podstawowe
,
gimnazjum
i
szkoła średnia
[25]:
- Przedszkole Publiczne nr 2 – ul. Wojska Polskiego 10
- Szkoła Podstawowa nr 2 – ul. Wojska Polskiego 23
- Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia Edukator – ul. Kościuszki 13
- Gimnazjum – ul. Zdrojowa 34
- Gimnazjum Stowarzyszenia Edukator – ul. Kościuszki 15
- Regionalna Szkoła Turystyczna Technikum Jana Pawła II – ul. Wojska Polskiego 23
Kultura
Miasto ma kilka instytucji kulturalnych. Najważniejszą z nich i głównym
animatorem
imprez kulturalnych jest Miejskie Centrum Kultury, który organizuje występy, festyny, przeglądy zespołów, a ponadto prowadzi grupy i pracownie artystyczne. Mieści się w nim Polanicka Galeria Sztuki, w której można oglądać m.in. prace lokalnych artystów[26].
W Polanicy-Zdroju znajduje się
kino
Światowid, przy ul. Zdrojowej oraz Teatr Zdrojowy im. M. Ćwiklińskiej, w którym od
1994
r. mieści się Międzynarodowe Centrum Konferencyjno-Kulturalne, gdzie organizowane są różnorodne imprezy cykliczne oraz występy artystyczne[27].
W
klasztorze
sercanów
mieści się Muzeum Etnograficzno-Misyjne, uruchomione w
1977
r., w którym znajdują się eksponaty z zakresu
kultury materialnej
i sztuki ludów
Afryki
,
Oceanii
i
Ameryki Południowej
. Są tu m.in.: ozdobne stroje, przedmioty codziennego użytku, instrumenty ludowe, rzeźby gromadzone przez
misjonarzy
.[28]
Media lokalne
Jedynym pismem wydawanym na terenie Polanicy jest „
Nieregularnik Polanicki
”. Ukazuje się on dwa razy w ciągu roku, nakładem Towarzystwa Miłośników Polanicy od
2001
r w liczbie ok. 250-500 egzemplarzy. Kolportaż odbywa się poprzez miejscowe kioski „
Ruchu
” oraz sklepy i sprzedaż przy kościele. Pismo promuje historię miasta i regionu, przedstawiając losy i dokonania jego mieszkańców. Przybliża również działalność samego Towarzystwa[29]. Do najchętniej czytanych lokalnych tytułów prasowych należą: „
Euroregio Glacensis
”, „
Gazeta Kłodzka
”, „
Nowa Gazeta Gmin
” „
Gazeta Wrocławska
” oraz „
Brama - Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej
”.
Lokalnym radiem jest
Radio Wrocław
, które posiada swoje studio na terenie
ziemi kłodzkiej
. Informacje z Polanicy można też obejrzeć w dwóch lokalnych stacjach
telewizji kablowej
:
Telewizji Kłodzkiej
i TV Sudeckiej[30][31].
Religia
Na terenie Polanicy działają trzy
parafie
katolickie
, wchodzące w skład
diecezji świdnickiej
. Najważniejszą z nich jest
Parafia Wniebowzięcia NMP
, położona w centrum miasta, erygowana w
1923
r. i od
1972
r. stanowiąca siedzibę
polanickiego dekanatu
[32].
Ewangelicy
wyznania
ewangelicko-augsburskiego
należą do
parafii w Kłodzku
[33], podobnie jak
zielonoświątkowcy
[34].
Świadkowie Jehowy
mają w Polanicy własną
Salę Królestwa
.
Infrastruktura
Transport
Stacja kolejowa w Polanicy
Polanica-Zdrój leży na starym szlaku handlowym, uczęszczanym od
starożytności
, zwanym
szlakiem bursztynowym
, łączącym południową z północną
Europą
[35]. Przez miasto przebiega
droga wojewódzka
nr
388
z
Bystrzycy Kłodzkiej
do
Ratna Dolnego
. Przez północna granicę miasta przebiega
droga krajowa
i
trasa europejska
8
E67
[36].
W centrum miasta znajduje się dworzec autobusowy.
Dworzec kolejowy
znajduje się w południowej części Polanicy, przez który przechodzi niezelektryfikowana
linia kolejowa
nr 309 z
Kłodzka
do
Kudowy Zdroju
[37].
Najbliżej znajdującym się
lotniskiem
jest
port lotniczy Wrocław-Strachowice
im. Mikołaja Kopernika, oddalony o ok. 102 km, z którym miasto ma dogodne połączenie poprzez drogę krajową nr 8, kolejnymi lotniska czeskie w
Pradze-Ruzyně
199 km i
Brnie-Tuřanach
201 km oraz
Katowicach-Pyrzowicach
222 km.
Bezpieczeństwo
W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń – w Polanicy-Zdroju znajduje się
Ochotnicza Straż Pożarna
, której siedziba znajduje się przy ul. Warszawskiej 24[38]. W mieście znajduje się komisariat
policji
, na czele którego stoi nadkom. Tomasz Gawlikowski. Oprócz Polanicy podlega mu jeszcze terytorium gmin
Szczytna
i
Duszniki-Zdrój
. Służbę pełni dwóch dzielnicowych[39]. Z policją ściśle współpracuje
straż miejska
.
Opieka zdrowotna
Ratownictwo medyczne w Polanicy-Zdroju zapewnia Specjalistyczne Centrum Medyczne, położone na obrzeżach miasta. W jego skład wchodzą oddziały: Chemioterapii Dziennej, Szpitalny Oddział Ratunkowy, Chorób Wewnętrznych, Stacji Dializ, Intensywnej Terapii, Rehabilitacji, Otolaryngologiczny, Okulistyczny, Neonatologiczny, Neurologiczny, Położniczo-Ginekologiczny, Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej, Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej i Chirurgii Plastycznej[40].
Od roku 2008, w ramach Polsko-Amerykańskich Klinik Serca, funkcjonuje tu Sudeckie Centrum Kardiologiczno-Angiologiczne[41]
Ponadto na terenie uzdrowiska funkcjonują dwa szpitale uzdrowiskowe (sanatoryjne): Wielka Pieniawa i Zdrowie oraz Ośrodek Litotrypsji[42].
Turystyka
Polanica-Zdrój jest punktem wyjścia na następujące piesze szlaki turystyczne
Gór Stołowych
i
Gór Bystrzyckich
:
Znani polaniczanie
- Georg Amft (ur.
1873
r. w
Jaszkowej Górnej
, zm.
1937
r. w Polanicy-Zdroju) – z wykształcenia i zawodu
pedagog
, z zamiłowania kompozytor i badacz pieśni ludowych
hrabstwa kłodzkiego
, których zebrał blisko 1800, a sam skomponował wiele z nich o motywach regionalnych. Od
1916
r. nauczał
muzyki
w
Bydgoszczy
, a od
1919
r. uczył w
Bystrzycy Kłodzkiej
[43].
-
Georg Berlit
(ur.
1876
r. w
Kassel
, zm.
1945
r. w
Brunszwiku
) – od
1907
r. pełnił funkcję dyrektora uzdrowiska w Polanicy, przyczyniając się do jego rozbudowy, rozwoju i sławy.
-
Zbigniew Horbowy
(ur.
1935
r. w
Łanczynie
) – artysta,
plastyk
,
profesor
, absolwent, wykładowca i
rektor
ASP
we
Wrocławiu
. W latach
1959
-
1992
był projektantem w hucie szkła w Polanicy-Zdroju.
-
Stanisław Kozicki
(ur. 4 kwietnia
1876
w
Łępicach
na Mazowszu, zm.
28 września
1958
w Polanicy-Zdroju), orędownik interesów Polski w zakresie ustalenia granic odrodzonej Polski, uczestnik
konferencji paryskiej
zakończonej podpisaniem
traktatu wersalskiego
, mieszkał tu od 1947
- Józef Matuszewski (ur.
1900
r. w Załoźnie, zm.
1983
r. w Polanicy-Zdroju) – lekarz; w latach
1946
-
1974
lekarz naczelny uzdrowiska w Polanicy. Był prekursorem
apiterapii
[43].
-
Włodzimierz Młotkowski
(ur.
1902
r. w
Jaworowie
, zm.
1974
r. w Polanicy-Zdroju) – wybitny działacz turystyczny i krajoznawca zasłużony dla początków polskiej turystyki na
ziemi kłodzkiej
.
- Honorat Popiel (ur.
1912
, zm.
1967
r. w Polanicy-Zdroju) – jeden z pierwszych przewodników górskich, później instruktor w oddziale
PTTK
. Od
1949
r. był pierwszym zawodowym przewodnikiem w Polanicy-Zdroju. W latach
1964
-
1967
prezes Koła Przewodników, potem członek Komisji Szkoleniowej[43].
- Heinrich Schlecht (ur.
1880
, zm.
1952
r. w Polanicy-Zdroju) –
profesor
nauk
medycznych
, naczelny lekarz Polanicy-Zdroju przed
1945
r. Przyczynił się do rozwoju ośrodka kardiologicznego, posiadał poważny dodrobek naukowy. Po
1945
r. pozostał w Polanicy, kontynuując pracę w uzdrowisku.
Sąsiednie gminy
Bystrzyca Kłodzka
,
Kłodzko
,
Szczytna
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym
- ↑ Ziemia Kłodzka. Mapa turystyczna, 1:100 000, wyd. Eko-Graf, Wrocław 1997.
- ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, Wrocław 1994, s. 346.
- ↑ 4,0 4,1 4,2
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Ziemia Kłodzka. Mapa turystyczna, op.cit.
- ↑ 6,0 6,1 Słownik geografii… op.cit., s. 346.
- ↑
Henryk Grzybowski, "Zagadka nazwy Altheide/Polanica" w Polanica Zdrój wczoraj i dziś, tom I; Nowa Ruda-Polanica Zdrój 2006
- ↑
Henryk Grzybowski, op.cit.
- ↑
Uchwała ortograficzna nr 11 RJP w sprawie użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych
- ↑
Zasady pisowni i interpunkcji. 48. Pisownia (wieloczłonowych) nazw miejscowości
, Wielki słownik ortograficzny
PWN
, wyd. II, 2006
- ↑ Wykaz urzędowy nazw miejscowości w Polsce, t. 1–3. Warszawa 1980-1982
- ↑ Kazimierz Bartkiewicz, Dzieje Ziemi Kłodzkiej w wiekach średnich, wyd. Ossolineum, Wrocław 1977, s. 28.
- ↑ Joseph Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wyd. D. Pohl, t. 3, Modautaul 1998, s. 413.
- ↑ Słownik geografii… op.cit., s. 348.
- ↑ Słownik geografii… op.cit., s. 348-349.
- ↑ 16,0 16,1 Słownik geografii… op.cit., s. 349.
- ↑ 17,0 17,1 Słownik geografii… op.cit., s. 350.
- ↑
Henryk Grzybowski, op.cit.,
- ↑ Słownik geografii… op.cit., s. 350-351.
- ↑
Bank Danych Regionalnych – Strona główna
(
pol.
).
GUS
. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Dane na podstawie: F. W. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 1-13, Brieg 1783-1796; Roczniki statystyczne województwa wrocławskiego (1950-1975), roczniki statystyczne województwa wałbrzyskiego (1975-1998), powszechnych spisów ludności i urzędu gminy wiejskiej Kłodzko
- ↑ Słownik geografii… op.cit., s. 351-353.
- ↑
Dane z wyborów z 2006 na stronie PKW
.
- ↑ Ziemia Kłodzka. Mapa turystyczna op.cit.
- ↑
Lista szkół na terenie miasta
- ↑
Informacja na stronie MCK w Polanicy-Zdroju
- ↑
Informacja na stronie internetowej miasta
.
- ↑
Informator miejski Polanicy-Zdrój
- ↑
Kłodzka Prasa
- ↑
Internetowa strona TVK Kłodzkiej
- ↑
Internetowa strona TV Sudeckiej
- ↑ Acta Apostolicae Sedis Nr.10/72 pag. 657.
- ↑
Strona diecezji wrocławskiej Kościoła ewangelicko-augsburskiego
- ↑
Strona Kościoła zielonoświątkowego w Polsce
- ↑ Kazimierz Bartkiewicz, op.cit. s. 20.
- ↑ Polanica Zdrój. Plan miasta, wyd. Eko-Graf, Wrocław 1997.
- ↑ Kotlina Kłodzka. Mapa turystyczna, op.cit.
- ↑
Internetowa strona OSP
- ↑
Informacje za stroną internetową Dolnośląskiej Policji
- ↑
Internetowa strona szpitala
- ↑
Polsko-Amerykańske Kliniki Serca – Sudeckie Centrum Kardiologiczno-Angiologiczne w Polanicy-Zdroju
- ↑
Szpitale w Polanicy – wykaz w Informatorze Miejskim
- ↑ 43,0 43,1 43,2 Słownik geografii… op.cit., s. 354.
Bibliografia
- Polanica Zdrój wczoraj i dziś, tom I red. Henryk Grzybowski, Georg Wenzel, tom II red. Krystyna Jazienicka-Wytyczak; Nowa Ruda-Polanica Zdrój 2006.
Przedmowa, okładki, jedna z map i spis treści na portalu Nasze Sudety
O książce na portalu Ziemia kłodzka
- Heimatbuch. Altheide Bad, Kreis Glatz/Schlesien, Georg Wenzel, Lingen 1991.
- Leszek Barg, Polanica. Monografia wsi dolnośląskiej ze szczególnym uwzględnieniem życia prawnego chłopstwa w schyłkowym feudalizmie [praca doktorska], Uniw. Wroc., Wrocław 1964, maszynopis. Rozdziały tej pracy 1. Właściciele, 2. Rozwój demograficzny, 3. Uzdrowisko (wcześniej również publikowane w czasopismach), ponownie opracowane, zaktualizowane i uzupełnione zamieszczono w t. I książki „Polanica Zdrój wczoraj i dziś”
- Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffa, t. 15, Wrocław 1994.
- Joseph Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wyd. D. Pohl, Modautaul 1998.
Linki zewnętrzne