Mumifikacja, strupieszenie (
łac.
mumificatio) – proces konserwacji zwłok zapobiegający rozkładowi.
Naturalnie do utrwalenia zwłok dochodzi w środowisku, suchym i przewiewnym, przy względnie wysokiej temperaturze powietrza, które pozwala na szybką utratę wody z powłok skórnych i narządów wewnętrznych[1].
Wyróżnia się mumifikację naturalną:
oraz mumifikację celową, wykonywaną przez człowieka:
Każda kultura, która stosowała mumifikację, miała własny, niepowtarzalny sposób wykonywania jej.
Oprócz mumii ludzkich na całym świecie znajdowane są mumie zwierzęce (głównie w Egipcie). Były one robione tak samo jak ludzkie. Cel ich powstania to oddawanie czci bogom.
Balsamowanie
Zaraz po śmierci Egipcjanina rozpoczynała się żałoba. Mężczyźni nie golili się, a kobiety smarowały twarz błotem[]. Bogate rodziny opłacały płaczki, które z krzykiem i głośnym lamentowaniem biegały przez ulicę i ogłaszały tę nowinę. Zwłoki ubogich ludzi były owijane w trzcinowe maty i grzebane w piasku[]. Natomiast faraonowie i wysocy urzędnicy mieli bardzo bogaty pogrzeb[].
Egipcjanie wierzyli, że jeśli ciało zabalsamuje się, to człowiek dalej będzie żył w świecie umarłych. Przygotowania do balsamowania trwały w zależności czy zmarły był biedniejszy czy bogatszy, balsamowanie najdłużej mogło trwać do 70 dni[]. Oto kolejne czynności[]:
- Wyciągano mózg długim hakiem przez nos.
- Pojedyncze organy były balsamowane.
- Wyciągano wszystkie organy (pozostawiając serce) człowieka i wkładano je do glinianych dzbanów zwanych kanopsami.
- Wnętrze człowieka nacierano sodą. W ten sposób odciągano wodę z ciała.
- Napełniano pachnącą żywicą wnętrze ciała zmarłego.
- Po 40 dniach, kiedy zwłoki zupełnie wyschły, wpychano do wnętrza bandaże. W ten sposób zwłoki nabierały znowu ludzkich kształtów.
- Owijano je ciasno długim, lnianym bandażem
Wkładano do sarkofagu. Następnie sarkofag (jeżeli był to ktoś z rodziny królewskiej) ze zwłokami był niesiony na łódź, która płynęła wzdłuż Nilu do krainy, która wiozła go do miejsca spoczynku, czyli do (najczęściej) "Doliny Królów". Zanim dostał się do krainy umarłych, musiał stanąć przed sądem. Obowiązywało to też faraona. Zmarły był prowadzony przez boga Anubisa przed oblicze najważniejszego boga podziemi Ozyrysa. Serce zmarłego kładziono na wagę, gdzie ważono jego dobre i złe uczynki. Zapisywano je na specjalnej tablicy. Jeśli szale wagi nie były wyrównane, to zmarły nie mógł od razu iść do krainy umarłych.Do grobu wkładano żywność i przedmioty codziennego użytku, aby służyły zmarłemu w życiu pozagrobowym[].
Egipcjanie początkowo zakopywali zmarłych na pustyni. Potem czynili tak tylko ci, których nie było stać na pełną ceremonię. Bogatsi ludzie i
faraonowie
byli mumifikowani w inny sposób[]:
- Rozcinano klatkę piersiową i wyjmowano organy wewnętrzne, pozostawiając jedynie
serce
, aby można było je zważyć w czasie
sądu Ozyrysa
.
Wątrobę
,
jelita
,
płuca
i
żołądek
umieszczano w
urnach kanopskich
, resztę palono. Potem wyjmowano
mózg
przez nos, przy pomocy odpowiednich haków.
- Myto ciało winem palmowym z dodatkiem korzeni. Ciało umieszczano w
natronie
(naturalna soda występująca w słonych jeziorach w pobliżu Kairu) na 70 dni, by usunąć całą wodę z organizmu. Regularnie zmieniano natron.
- Po 70 dniach ciało było gotowe do zabandażowania, lecz najpierw kapłani polewali je
żywicą
, która je konserwowała. By skóra nie pękała, nacierano ją mieszaniną
oliwy
,
wosku
, natronu i
gumy
. Jamę brzuszną wypychano tamponami z
lnu
, piaskiem lub trocinami. Potem ciało
bandażowano
.
- Pierwszą warstwę okrycia mumii stanowił zazwyczaj
całun
. Potem bandażowano palce rąk i nóg, każdy oddzielnie. Następnie owijano ciało długim pasem bandaży, poczynając od prawego ramienia, a kończąc na głowie, którą bandażowano na krzyż. Podbródek, by nie opadł, podwiązywano lnianą taśmą, związując ją na czubku głowy. Ciało bandażowano bardzo ściśle, by nadać mu pożądany kształt. Między zwojami bandaży umieszczano
amulet
. Bandaże smarowano gęstą żywicą. W czasie trwania całego procesu kapłan
Anubisa
czytał zaklęcia.
Mumie w innych krajach
- Mieszkańcy Andów stosowali inną metodę. Najpierw suszyli swoich zmarłych królów na słońcu, czasami usuwając wnętrzności. Następnie kładli na oczy zmarłego złote blaszki i zawijali go w wiele warstw delikatnej tkaniny:
wełnianej
i
bawełnianej
. Każda mumia
króla inkaskiego
była czczona jako bóg i obnoszona w czasie świąt po ulicach
Cuzco
. Na co dzień miejscem spoczynku ciał inkaskich królów była
Coricancha
– wielka
świątynia
słońca
w Cuzco[].
- Na
Wyspach Kanaryjskich
pierwotna ludność –
Guanczowie
— stosowała mumifikację zwłok różnymi sposobami: od najprostszych, polegających na zawinięciu zmarłego w skóry
kóz
lub
owiec
i umieszczeniu go w wysoko położonej jaskini, gdzie dzięki suchemu klimatowi ulegał naturalnemu procesowi wysuszenia, do bardziej skomplikowanych, polegających na pokrywaniu zwłok specjalną substancją
żywiczną
. Takich mumii, ważących od 3 do 4 kg, znaleziono wiele w niedostępnych jaskiniach wysp. Praktykowanie mumifikacji zanikło w
XV wieku
w wyniku podboju wysp przez
Europejczyków
[].
- Na Sycylii, w
katakumbach
pod kościołem
Kapucynów
, w
Palermo
, znajduje się 6000 mumii. Najstarsze mają 400 lat i są mumiami mnichów. Mnisi sami mumifikowali swych zmarłych w tajnym procesie trwającym rok. Wkrótce dołączyły do mumii mnichów mumie najbogatszych ludzi Sycylii, władze Sycylii w końcu zakazały mumifikowania. Najmłodsza mumia powstała na początku
XX wieku
– jest to mumia dwuletniej dziewczynki, Rosalii Lombardo (dziecko wygląda jakby spało)[].
Mumie przywódców komunistycznych
W
totalitarnych
państwach
komunistycznych często dokonywano mumifikacji ciał zmarłych przywódców w celu wystawienia ich na widok publiczny jako pewnego rodzaju symbolu nieprzemijających komunistycznych idei i wartości[]. Zabiegowi temu poddawano zazwyczaj tylko uznanego za największego i najbardziej zasłużonego dla
partii
wodza-rewolucjonistę, zwykle twórcę ustroju w danym
kraju
. Pierwszym poddanym mumifikacji przywódcą komunistycznym był zmarły w
1924
roku
Włodzimierz Iljicz Lenin
, zabalsamowany na polecenie
Stalina
, wbrew jednoznacznie wyrażonej woli samego zmarłego (który życzył sobie by jego ciało po
śmierci
zostało spalone i pochowane w
Petersburgu
), sprzeciwu rodziny oraz
Nadieżdy Krupskiej
, żony
Lenina
. Zabiegu, polegającemu na usunięciu z
organizmu
płynów
fizjologicznych
i wprowadzeniu do
układu krwionośnego
roztworu
gliceryny
i
octanu potasu
dokonał
anatom
,
prof.
Władimir Iwanowicz Worobiow
i
biochemik
,
prof.
Iwan Iljicz Zbarski. Usunięto również
organy
wewnętrzne i osobno zakonserwowano je w zbiornikach
formaliny
. Ciało wodza rewolucji spoczęło w przeszklonym, pancernym
sarkofagu
wg projektu
Konstantina Stiepanowicza Mielnikowa
, w monumentalnym
mauzoleum
na
Placu Czerwonym
wzniesionym przez Aleksieja Wiktorowicza Szczusiewa. W podobny sposób zabalsamowano w
1953
roku
Józefa Stalina
, jednakże w
1961
roku
na podstawie
uchwały
XXII Zjazdu
KPZR
usunięto je z
Mauzoleum Lenina
i pogrzebano na
cmentarzu
pod murem
Kremla
[]. Wzorem
dyktatorów
sowieckich
zabalsamowano również niektórych spośród przywódców innych
państw
komunistycznych, m.in.
Mao Zedonga
,
Georgi Dymitrowa
,
Ho Chi Minha
,
Agostinha Neto
,
Kim Ir Sena
, często korzystając z doświadczeń sowieckich anatomów. Ostatnim zabalsamowanym przywódcą komunistycznym[] był
Kim Ir Sen
(zm.
1994
r.)
Mumifikacja w Polsce
Sarkofag księcia Jeremiego Wiśniowieckiego
W
krakowskim
kościele św. Kazimierza,
Braci Mniejszych
(dawniej Reformatów), w
krypcie
pod posadzką kościoła znajduje się kilkadziesiąt trumien, a w nich doskonale zachowane, zmumifikowane zwłoki. Kilka z owych trumien jest otwartych, ukazując postacie zmarłych, ich oblicza i ubiory, wprost w stanie nienaruszonym. W jednej z komnat katakumb znajdują się mumie braci zakonnych, położonych bez trumien, wprost na piasku z kamieniami pod głową. Najstarsi spośród zmarłych zakończyli swoje życie pod koniec
XVII wieku
. Katakumby dostępne były do niedawna dla wszystkich, pragnących pomodlić się, tylko dwa dni w roku: w dniu
Wszystkich Świętych
i dniu
Zadusznym
. Obecnie ze względu na zmiany mikroklimatu, podziemia są zamknięte dla zwiedzających[].
W kryptach
klasztoru
na
Łysej Górze
znajdują się wystawione na widok publiczny domniemane szczątki
księcia
Jeremiego Wiśniowieckiego
, ojca
króla
Michała Korybuta Wiśniowieckiego
, pogromcy
Kozaków
,
bohatera
powieści
Henryka Sienkiewicza
pt.
Ogniem i mieczem
. Współczesne badania
medyczne
skonfrontowane z przekazami
historycznymi
dotyczącymi wyglądu, wieku i przyczyn śmierci księcia nie potwierdzają jednak tożsamości zmumifikowanego ciała[].
Ciało
marszałka
Józefa Piłsudskiego
, zabalsamowane po śmierci w
1935
r. przez
dr.
Wiktora Kalicińskiego i anatoma,
dr.
Józefa Laskowskiego wtłoczonym
dożylnie
roztworem
gliceryny
i
formaliny
, zewnętrznie zaś mieszaniną gliceryny i
octu
oraz namaszczone wonnościami spoczywa obecnie w
stalowym
sarkofagu w krypcie pod
Wieżą
Srebrnych
Dzwonów
Katedry Wawelskiej
w
Krakowie
(pierwotnie planowano wystawienie ciała na widok publiczny w
kryształowym
sarkofagu na przeszkodzie stanęła jednak
II wojna światowa
, a następnie rządy komunistyczne; w dodatku ciało Marszałka zaczęło, mimo zabalsamowania, dość szybko ulegać rozkładowi)[].
Podczas remontu, pod kościołem
Wniebowzięcia NMP
w
Szprotawie
znaleziono 59 trumien sióstr magdalenek pochowanych w latach 1699-1808, z czego jedna została złożona do trumny żywcem i zmarła w męczarniach. Do dzisiaj ciała zachowały się w doskonałym stanie: pończochy, buty, krucyfiksy, zmumifikowane przez panującą tam temperaturę[].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Stefan Raszeja: Medycyna sądowa : podręcznik dla studentów. Warszawa: Państ. Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1993, s. 57. .
Linki zewnętrzne