Nokturn (
wł.
notturno,
franc.
nocturne,
niem.
Nachtstück) - bardzo spokojna i zrównoważona oraz równie nastrojowa instrumentalna
forma muzyczna
inspirowana poetyckim nastrojem ciemnej nocy.
- W okresie
klasycyzmu
- utwór wieloczęściowy o nieustalonej budowie, zbliżony do
divertimenta
,
serenady
,
cassation
.
- W okresie
romantyzmu
- utwór o charakterze miniatury instrumentalnej, głównie
fortepianowej
, najczęściej w
formie ABA
, czasem w formie
ronda
(np. Nokturn g-moll op.37 F. Chopina).
Twórcą pierwszych nokturnów fortepianowych był kompozytor irlandzki
John Field
. Typ nokturnu, którego istotą jest kontrast
agogiczny
, stworzył
Fryderyk Chopin
, ustalając następujący porządek części: wolna, szybka, wolna (np. Nokturn F-dur op. 15). Jedynie tych dwóch uważa się za "czystych" nokturnowych kompozytorów, aczkolwiek incydentalnie próby podejmowali również następni twórcy.
Robert Schumann
pisał nokturny o charakterze programowym (cykl Nachtstücke op. 23).
Franciszek Liszt
stworzył typ nokturnu związanego z tekstem poetyckim o charakterze
motta
; są to Marzenia miłosne, stanowiące cykl 3 nokturnów: Notturno I (motto Hohe Liebe L. Uhlanda), Notturno II (Seliger Tod Uhlanda), Notturno III (O Lieb F. Freiligratha). Nokturn wchodził niekiedy w skład form cyklicznych (np. G. Mahler VII Symfonia; charakter nokturnu wykazuje też wolna część Sonaty h-moll Chopina), czasem pojawiał się w muzyce scenicznej (np. duet Hero i Urszuli z opery Beatrice i Benedykt
H. Berlioza
, Sen nocy letniej
F. Mendelssohna
, Daphnis i Chloe
M. Ravela
).
W
XX wieku
powstały nokturny będące utworami programowymi o charakterze
suitowym
(np.
C. Debussy
, 3 Nokturny na orkiestrę: Nuages, Fêtes, Sirènes) lub utworami kameralnymi (np.
Karol Szymanowski
Nokturn i Tarantella na skrzypce i fortepian;
B. Britten
Nocturn na tenor i małą orkiestrę).
Znane nokturny