Mikołaj I Pawłowicz Romanow Pałkin Николай I Павлович Z bożej łaski cesarz i samodzierżawca wszechrosyjski, moskiewski, kijowski, włodzimierski, nowogrodzki, car kazański, car astrachański, król polski, car syberyjski, car Chersonezu Taurydzkiego, pan Pskowa i wielki książę smoleński, litewski, wołyński, podolski i fiński, książę estoński, inflancki, kurlandzki i semigalski, żmudzki, białostocki, karelski, twerski, jugorski, permski, wiacki, bułgarski i innych; pan i wielki książę Niżnego Nowogrodu, czernihowski, riazański, połocki, rostowski, jarosławski, biełozierski, udorski, obdorski, kondyjski, witebski, mścisławski, całej Północy zwycięzca, pan Jeveru, kartalińskiej i kabardyńskiej ziemi oraz obwodu Armenii, czerkaskich i górskich książąt i innych pan i zdobywca, następca tronu Norwegii, książę Szlezwiku-Holsztyna, Stormarn, Dithmarschen i Oldenburga, etc. etc. |
Portret cara Mikołaja, mal.
Horacy Vernet
,
1852
|
Cesarz Rosji
|
Okres panowania | od
1 grudnia
1825
do
2 marca
1855
|
Poprzednik |
Aleksander I Pawłowicz
|
Następca |
Aleksander II Nikołajewicz
|
Wielki książę Finlandii
|
Okres panowania | od
1 grudnia
1825
do
2 marca
1855
|
Poprzednik |
Aleksander I Pawłowicz
|
Następca |
Aleksander II Nikołajewicz
|
Król Królestwa Polskiego
|
Okres panowania | od
1 grudnia
1825
do
25 stycznia
1831
|
Poprzednik |
Aleksander I Pawłowicz
|
Następca | brak[1] |
Dane biograficzne |
Dynastia |
Romanowowie
|
Urodzony |
6 lipca
1796
w
Carskim Siole
|
Zmarł |
2 marca
1855
w
Sankt Petersburgu
|
Ojciec |
Paweł I Romanow
|
Matka |
Maria Fiodorowna
|
Żona |
Aleksandra Fiodorowna
|
Dzieci |
Aleksander II
,
Konstanty
,
Nikołaj
,
Olga Wirtemberska
,
Maria Leuchtenberska
|
|
Cesarz Mikołaj I powiadamia swoją gwardię o wybuchu powstania w Polsce w 1830 roku
Mikołaj I Pawłowicz (
ros.
Николай I Павлович) (ur.
6 lipca
1796
w
Carskim Siole
, zm.
2 marca
1855
w
Sankt Petersburgu
) –
cesarz
Rosji
od
26 grudnia
1825
(koronowany na cesarza
22 sierpnia
1826
roku),
król Polski
od
1825
(koronowany na króla Polski
24 maja
1829
roku, zdetronizowany przez polski Sejm w
1831
), brat
Aleksandra I
(
1777
-
1825
), trzeci syn
Pawła I
(
1754
-
1801
), z dynastii
Romanowów
. Nazywany Mikołajem I Pałkinem.
Sukcesja tronu
Wobec bezpotomności zmarłego Aleksandra I, jego dziedzicznym następcą powinien być drugi co do wieku brat
Konstanty
, będący wówczas naczelnym wodzem w
Królestwie Polskim
. Po jego odmowie został nim kolejny brat Mikołaj I. Wcześniej Aleksander I wydał tajny manifest, w którym wyrażał wolę, aby tron po nim objął nie Konstanty, a właśnie Mikołaj. Nie był on szykowany do sprawowania władzy, otrzymał wychowanie wojskowo-inżynieryjne. Miał charakter gwałtowny i despotyczny, nie lubił żadnych teorii i gardził wszelką wiedzą naukową.
Spisek dekabrystów
Swe rządy Mikołaj I rozpoczął od stłumienia
powstania „dekabrystów”
. Tak nazwano później rozgałęziony spisek oficerów szlacheckich, którzy zamierzali obalić despotyczną, policyjną władzę cara i wprowadzić rządy konstytucyjne, gwarantujące szersze swobody obywatelskie. Spisek został jednak zdradzony i skończyło się na nieudanej próbie przewrotu wojskowego w Petersburgu w grudniu (stąd nazwa ruchu)
1825
r. Aresztowano kilkuset przywódców i działaczy spisku, pięciu z nich powieszono, większość zesłana została na katorgę na Sybir. Dekabryści byli pierwszymi rewolucjonistami, którzy wystąpili w sposób zorganizowany i zbrojnie przeciwko panowaniu feudalno-pańszczyźnianego caratu w Rosji.
Reformy państwa
Car Mikołaj I przerażony szlacheckim spiskiem dekabrystów rozbudował administrację państwową, której celem miało być utrzymanie społeczeństwa w ryzach wiernopoddaństwa. Powstały nowe ministerstwa i komitety opiniodawcze, rozbudowano system policyjny, m.in. utworzono III Oddział Kancelarii Osobistej - tajną policję, zajmującą się inwigilacją działaczy społecznych, uczonych i artystów. Wprowadzony został podział szlachty na grupy o określonych kompetencjach i przywilejach, uregulowano w szczegółach stosunki między szlachtą ziemiańską a poddanymi chłopami itp. Mikołaj I był przeciwnikiem emancypacji warstw niższych, wydał zakaz przyjmowania do szkół średnich i wyższych młodzieży nieszlacheckiej. Był też przeciwnikiem zniesienia ustroju pańszczyźnianego w Rosji, co stawało się już powszechne w zachodniej Europie. Wprowadził jednak pewne reformy, ograniczające wszechwładzę obszarników nad służbą dworską i poddanymi chłopami, umożliwiając im uwolnienie się od poddaństwa przez wykup lub w drodze umowy.
Sukcesem zakończyła się kodyfikacja praw w całym państwie i reforma finansowa. Natomiast bardzo rygorystyczna cenzura ograniczała możliwości rozwoju piśmiennictwa i nauki, negatywnie oddziaływała też na rozwój oświaty i szkolnictwa. Przy czym głównym celem cenzury było uniemożliwienie publikacji wszelkich myśli republikańskich oraz krytyki władzy, lub
Cerkwi prawosławnej
. Mimo to dochodziło w Rosji do licznych buntów i rozruchów, zwłaszcza ludności chłopskiej, związanych z klęskami przyrody, epidemiami, przesiedleniami itp.
Polityka zagraniczna
W polityce zagranicznej Mikołaj I skierował swe działania przede wszystkim na
Półwysep Bałkański
. W
1826
r. Rosja i
Wielka Brytania
podpisały w Petersburgu układ o wywarciu presji na
Turcję
celem przyznania
Grecji
autonomii. Do układu przyłączyła się także
Francja
. Turcja odrzuciła warunki układu, ale zobowiązała się do przestrzegania autonomii
Serbii
,
Mołdawii
i
Wołoszczyzny
oraz zgodziła na swobodny przepływ statków rosyjskich z
Morza Czarnego
na
Morze Śródziemne
i uprzywilejowanie kupców rosyjskich.
Wojny w Azji
Korzystając z zaangażowania się Rosji na Bałkanach, szach perski rozpoczął w 1826 r. podbój ziem zagarniętych przez Rosję na
Kaukazie
. Po początkowych sukcesach wojsk perskich, zostały one jednakże rozbite przez rosyjski korpus interwencyjny feldmarszałka
Iwana Paskiewicza
, który wkroczył następnie na terytorium
Persji
, zajmując cały
Azerbejdżan
i
Armenię
. W zawartym w 1826 r. układzie pokojowym przypadły one Rosji, a ponadto Persja zmuszona została do zapłacenia dużej kontrybucji, likwidacji swej floty wojennej na
Morzu Kaspijskim
i przyznania przywilejów handlowych Rosji.
Równocześnie nastąpiła poprawa w stosunkach Turcji z mocarstwami zachodnimi, które były zainteresowane w utrzymaniu silnego państwa tureckiego, jako przeciwwagi dla Rosji we wschodniej części basenu
Morza Śródziemnego
. Zaangażowały się one jedynie w sprawę niepodległości Grecji, której południowa część zajęta została przez francuski desant morski. Turcy wycofali się wówczas bez walk z
Peloponezu
. Natomiast stawili twardy opór w swych twierdzach wojskom rosyjskim, które po szybkim opanowaniu naddunajskich księstw
Mołdawii
i
Wołoszczyzny
, parły wzdłuż wschodnich wybrzeży Bułgarii w kierunku tureckiej stolicy,
Stambułu
.
Rosjanie z dużym powodzeniem uderzyli wówczas na Turcję na Zakaukaziu, rozpoczynając
wojnę rosyjsko-turecką
. Wojna zakończyła się w sierpniu
1829
r. po zajęciu
Adrianopola
i dotarciu Rosjan na odległość kilkudziesięciu kilometrów od
Stambułu
. Mogli go zająć i w ten sposób doprowadzić do upadku Turcji. Jednakże, wobec dezaprobaty mocarstw zachodnich, Mikołaj I zaproponował Turkom pokój, jaki skwapliwie przyjęli. Zgodnie z zawartym w Adrianopolu traktatem, Rosja powiększyła się o terytorium na północ od delty
Dunaju
oraz o tereny
Abchazji
na wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego; Księstwa Mołdawii i Wołoskie przeszły pod protektorat carski i powstało niepodległe
Królestwo Grecji
.
Niezależnie od wojen w rejonie Kaukazu z Turcją i Persją, Rosjanie mieli też spore problemy z podporządkowaniem sobie niektórych górskich plemion kaukaskich, w szczególności
Osetyjczyków
,
Czeczenów
oraz ludów
Dagestanu
. Najdłużej, bo aż 30 lat, swoją wojnę z Rosją prowadzili islamscy Czeczeni.
Imam Szamil
, charyzmatyczny przywódca powstańców, opanował w latach czterdziestych prawie całą
Czeczenię
i północny
Dagestan
. Tak zwany
Imamat Kaukaski
upadł dopiero dopiero w
1859
roku, po tym, jak Imam Szamil zraził do siebie górali kaukaskich i został zamknięty przez oblegające
wojska rosyjskie
w zagrożonych głodem kryjówkach górskich.
Polityka europejska
W
1830
r. uwagę Mikołaja I zaabsorbowały rewolucje społeczno-republikańskie we Francji i Belgii. Zaplanował nawet wysłanie korpusu wojskowego przeciwko „buntownikom”, zgodnie zresztą z postanowieniami
Świętego Przymierza
z
1815
r. Do interwencji tej jednak nie doszło wobec wybuchu
powstania listopadowego
w
Królestwie Polskim
.
Sejm Królestwa Polskiego
specjalną uchwałą
z
25 stycznia
1831
formalnie pozbawił Mikołaja I tronu polskiego. Do stłumienia powstania skierowana została z Zakaukazia 115-tys. armia feldmarszałka
Iwana Dybicza
. Gdy umarł on w trakcie wojny na
cholerę
, zastąpił go feldmarszałek
Iwan Paskiewicz
, który potem został
namiestnikiem Królestwa
. Po początkowych niepowodzeniach, Rosjanie dzięki swej przewadze, odnieśli duże zwycięstwo pod
Ostrołęką
, po czym przy pomocy pruskiej przeszli przez
Wisłę
w rejonie
Torunia
i okrążyli
Warszawę
od zachodu. Warszawa skapitulowała, a po niej także pozostałe jeszcze, rozproszone punkty oporu w Królestwie. Nastąpiły wtedy represje wobec uczestników powstania, konfiskaty ich majątków, zaś w
1832
wprowadzony został
Statut Organiczny
, włączający ziemie Królestwa Polskiego do Rosji. W
1839
Skasowana została
unia kościelna
w
prowincjach zabranych
, a
unitów
siłą nawracano na
prawosławie
. Zamknięte zostały uniwersytety Warszawski i Wileński.
Jeszcze raz
wojska rosyjskie
wystąpiły przeciwko polskiemu powstaniu w
Rzeczypospolitej Krakowskiej
w
1846
r. Miasto przekazane zostało następnie we władanie Austrii. Na dużo większą skalę żandarm Europy Mikołaj I pomógł w
1849
r. cesarzowi austriackiemu, posyłając mu 100-tys. armię dla stłumienia
powstania węgierskiego
w okresie
Wiosny Ludów
. W
1848
r. po wybuchu
rewolucji czerwcowej
we Francji zerwał stosunki dyplomatyczne z
Paryżem
.
Car Mikołaj I chciał do reszty wykorzystać słabość Turcji chcąc całkowicie opanować Morze Czarne i rozciągnąć swe wpływy na
Bałkanach
. Mocarstwa zachodnie sprzeciwiały się temu. Rosja wysłała do Turcji poselstwo: Turcja miała uznać protektorat Rosji nad ludnością prawosławną w imperium ottomańskim. Mikołaj czynił z siebie orędownika prawosławia. Rosja chciała również objąć opieką kościoła prawosławnego miejsca święte w
Palestynie
(kościół z
Grotą Narodzenia
w
Betlejem
,
Grób Chrystusa
). Turcja nie zgodziła się jednak na przyjęcie protektoratu. Poselstwo wróciło do Rosji zrywając wszelkie stosunki dyplomatyczne z Turcją. Po innych zatargach Turcja wypowiedziała Rosji wojnę. Wojna ta została nazwana
wojną krymską
lub wojną wschodnią. W
bitwie pod Synopą
rozbito flotę turecką.
"Masakra” wzburzyła opinię publiczną i wymagała reakcji.
Przebieg
W lutym 1854 r. Wlk. Brytania i Francja zażądały od Rosjan wycofania się z księstw rumuńskich, a następnie wypowiedziały wojnę, zwaną krymską. Trwała ona 2 lata, walki toczyły się cyklami kilkumiesięcznymi i koncentrowały się na oblężeniu Sewastopola. Pochłonęła prawie pół miliona żołnierzy, a 2/3 z tego to wynik chorób i brak opieki lekarskiej. Pod względem taktycznym była podobna do wojen napoleońskich.
Znaczenie
Cel Wielkiej Brytanii: osłabienie potęgi Rosji, zniszczenie Sewastopola i floty rosyjskiej. Finlandia zwrócona Szwecji, odbudowanie królestwa polskiego, księstwa rumuńskie oddane Austrii, która miała zrezygnować z Lombardii i Wenecji, Krym i Gruzja odstąpione Turcji. Austria i Prusy zawarły krótkotrwały sojusz. W kwietniu 1854 r. na spotkaniu franc.-bryt.-austr.-pruskim w Wiedniu zaczęto ustalać warunki do rokowań pokojowych z Rosją – tzw. Cztery Punkty:
- potrzeba zastąpienia protektoratu rosyjskiego w Serbii i księstwach rumuńskich kolektywną gwarancją wielkich mocarstw,
- swobodna i bezpieczna żegluga na Dunaju i jego ujściu,
- rewizja traktatu z 1841 r. dotyczącego cieśnin tureckich – w interesie równowagi sił w Europie,
- zastąpienie protektoratu rosyjskiego nad bałkańskimi chrześcijanami przez system gwarancji mocarstw zaakceptowany przez Turcję.
Rosja ostatecznie je przyjęła.
Małżeństwo i potomstwo
W
Sankt Petersburgu
, w lipcu
1817
roku poślubił
Charlottę Hohenzollern
, księżniczkę
pruską
, której po przejściu na
prawosławie
nadano imię Aleksandra Fiodorowna. Z tego związku urodziło się dziesięcioro potomstwa, m.in.:
Bilans panowania
W pierwszej połowie
XIX wieku
miał miejsce dość znaczny wzrost gospodarczy Rosji. Spowodowany był powiększeniem i specjalizacją rynku krajowego, rozszerzeniem handlu zagranicznego i wykorzystaniem osiągnięć technicznych zaczynającej się epoki europejskiej rewolucji przemysłowej. Powstały pierwsze większe zakłady przemysłu włókienniczego w Białymstoku i Łodzi, maszynowego w Petersburgu, Moskwie, na Uralu i Ukrainie, górnictwa węglowego i hutnictwa w Zagłębiu Donieckim na Ukrainie, naftowego na Kaukazie, eksploatacji złóż miedzi, srebra i złota na Uralu. W całym państwie powstawały manufaktury i zakłady przemysłowe, przerabiające lokalne surowce: cukrownie, browary, gorzelnie, cegielnie, tartaki, huty szkła. Również w rolnictwie uzyskano znaczne postępy, w dużym stopniu dzięki regionalnej specjalizacji w produkcji buraków cukrowych, lnu, ziemniaków, chmielu, tytoniu, winorośli.
Szybko rozwijała się też nauka i wszystkie dziedziny kultury. Naukowcy rosyjscy przeprowadzili wiele ekspedycji odkrywczych w azjatyckiej części Rosji i w świecie, zorganizowali również wiele wypraw morskich dookoła świata, odkrywając m.in.
Antarktydę
. W tych wyprawach, zwłaszcza do północnej i środkowej Azji, duży udział mieli Polacy, m.in.
Benedykt Dybowski
,
Aleksander Jabłonowski
,
Józef Kowalewski
,
Bronisław Grąbczewski
,
Jan Prosper Witkiewicz "Batyr"
. W nauce działali: twórca geometrii nieeuklidesowej
Nikołaj Łobaczewski
, astronom
Wasilij Jakowlewicz Struwe
. W literaturze i sztuce czynni byli powieściopisarze
Nikołaj Karamzin
,
Nikołaj Gogol
, Iwan Niekrasow, bajkopisarz
Iwan Kryłow
, komediopisarz
Aleksandr Gribojedow
, poeci
Aleksander Puszkin
i
Michaił Lermontow
, kompozytor
Michaił Glinka
.
Stolica Petersburg wzbogaciła się o wiele reprezentacyjnych pałaców, soborów, teatrów, budynków administracyjnych. Moskwa z rozmachem odbudowana została po pożarze w czasie wojny z
Napoleonem I Bonaparte
. Rozbudowały się także znacznie miasta prowincjonalne, zwłaszcza siedziby guberni.
W
1818
został odznaczony
Orderem Orła Białego
. Jako koronowany na króla polskiego w 1829 był zwierzchnikiem Orderu Orła Białego[2].
Bibliografia
- W. Bruce Lincoln, Mikołaj I, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy,
1988
, .
- Wiktoria Śliwowska, Mikołaj I i jego czasy: 1825-1855, Warszawa, Wiedza Powszechna,
1965
.
- W. A. Serczyk, Poczet władców Rosji- Romanowowie, Londyn 1992
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Urząd wygasł z powodu detronizacji Mikołaja przez powstańczy
Rząd Tymczasowy
, który w imieniu Królestwa Polskiego objął regencję do czasu powołania na tron prawowitego władcy; sam Mikołaj nie uznał detronizacji i dalej (choć bezprawnie) używał tytułu króla Polski aż do śmierci
2 marca
1855
r.
- ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 285.
- ↑ Mikołaj został w czasie wojny w 1830 roku zdetronizowany przez Sejm. Prawomocność tej decyzji, jak i używanie przez jego i jego następców tytułu króla Polski po 1830, jest sporne