Reprezentacja Związku Radzieckiego w piłce nożnej funkcjonowała w czasie istnienia
ZSRR
, w latach 1922-1991. W barwach reprezentacji ZSRR grali głównie, obok
Rosjan
,
Ukraińcy
,
Białorusini
,
Gruzini
czy
Ormianie
, w mniejszym stopniu zawodnicy pochodzący z pozostałych republik radzieckich.
Na
Euro 1992
dawna reprezentacja Związku Radzieckiego, prowadzona przez
Anatolija Byszowca
, zagrała pod nazwą
Wspólnota Niepodległych Państw
.
W okresie
stalinowskim
futbol radziecki istniał w warunkach częściowej izolacji międzynarodowej. Radziecka federacja piłkarska nie była członkiem
FIFA
, a reprezentacja ZSRR – Sborna – nie mogła rozgrywać oficjalnych meczów międzynarodowych. Przez długi czas jej jedynymi przeciwnikami były:
Turcja
oraz drużyny robotnicze z
Niemiec
i
Austrii
. Od 1936 roku w towarzyskich meczach z drużynami zagranicznymi występowały jedynie kluby. Rzeczywistym debiutem międzynarodowym radzieckiego futbolu był występ na
Igrzyskach Olimpijskich
w
Helsinkach
w 1952 roku.
Reprezentacja Związku Radzieckiego grała w siedmiu turniejach o
Puchar Świata FIFA
. Najlepszy wynik zanotowała w roku 1966, kiedy, po porażce z
RFN
1:2 w półfinale i z
Portugalią
1:2 w meczu o trzecie miejsce, została ostatecznie czwartą drużyną świata.
Znacznie lepsze wyniki osiągała w
mistrzostwach Europy
. W turnieju inauguracyjnym, w 1960 roku, po zwycięstwie nad
Jugosławią
zdobyła Puchar Henri Delaunaya. Później trzykrotnie przegrywała w finale (1964, 1972 i 1988), a w 1968 roku zajęła czwarte miejsce.
Reprezentacja ZSRR odnosiła również sukcesy w piłce olimpijskiej, młodzieżowej i juniorskiej – dwukrotnie zdobywała złoty medal na Igrzyskach Olimpijskich (w 1956 i 1988 roku), trzykrotnie brązowy (w 1972, 1976 i 1980 roku), ponadto wygrała pierwsze mistrzostwa świata U-21 w 1977 roku i mistrzostwa świata U-16 w 1987 roku.
Lata 1922-1952
Lata 1922-1925
Reprezentacja z roku 1924
Życie piłkarskie na terenie
Rosji
zamarło w okresie
rewolucji październikowej
w 1917 roku i wojny domowej w latach 1917-1922. Po zakończeniu działań wojennych i po przejęciu pełni władzy przez
komunistów
kontrolę nad rozgrywkami piłkarskimi sprawowała Wszechzwiązkowa Rada Kultury Fizycznej (
ros.
Всесоюзный совет физической культуры, Wsiesojuznyj sowiet fiziczeskoj kultury)[1]. 21 sierpnia 1923 roku swój pierwszy mecz rozegrała reprezentacja
Rosyjskiej FSRR
, składająca się z zawodników z
Moskwy
i
Leningradu
. W rozegranym w
Sztokholmie
meczu ze
Szwecją
wygrała 2:1[2]. W następnych tygodniach reprezentanci Rosyjskiej FSRR rozegrali jeszcze dwa zwycięskie mecze: 30 sierpnia z
Norwegią
i 18 września z
Estonią
[2]. Rozegrane w
Tallinnie
spotkanie z Estonią uznawane jest przez statystyków za pierwszy mecz międzypaństwowy drużyny radzieckiej. Pierwsze oficjalne spotkanie międzypaństwowe kadra ZSRR rozegrała 16 listopada 1924 roku w Moskwie. Jej rywalem była
drużyna Turcji
. Sborna wygrała 3:0[4][5].
Na górę strony | Początek wątku
Lata 1925-1952
W latach 1925-1935 mecze międzynarodowe reprezentacja ZSRR rozgrywała jedynie z Turkami. Poza tym jej rywalami były różnego rodzaju drużyny klubowe i amatorskie (przede wszystkim robotnicze) z
Niemiec
czy
Austrii
. W tym czasie radziecka federacja nie była członkiem
FIFA
, w związku z czym Sborna nie rozgrywała meczów międzypaństwowych z innymi drużynami narodowymi, zaś ich stali sparing-partnerzy Turcy nie występowali jako oficjalna reprezentacja. Mecze ZSRR-Turcja rozegrane w latach 1931-1935 nie są uznawane przez FIFA za oficjalne mecze międzynarodowe[4]. W 1934 roku przy Wszechzwiązkowej Radzie Kultury Fizycznej utworzono Sekcję Piłki Nożnej (
ros.
Секция футбола СССР, Sekcija futboła SSSR)[1]. Dwa lata później ruszyły rozgrywki o Mistrzostwo ZSRR, do których dopuszczono drużyny klubowe. W drugiej połowie
lat trzydziestych
i w
latach czterdziestych
to właśnie kluby reprezentowały radziecki futbol na arenie międzynarodowej, rozgrywając towarzyskie spotkania z drużynami zagranicznymi. Na czas
wielkiej wojny ojczyźnianej
z Niemcami (1941-1945) ponownie zawieszone zostały wszelkie rozgrywki.
Na górę strony | Początek wątku
Lata 1952-1960
Lata 1952-1956
1952 rok – debiut na Igrzyskach Olimpijskich
Sekcja Piłki Nożnej ZSRR (w 1959 roku przekształcona w Federację -
ros.
Федерация Футбола СССР, Fiedieracija Futboła SSSR[1]). uzyskała członkostwo w FIFA dopiero w 1946 roku, a w UEFA w 1954 roku[6]. W 1952 roku radziecka reprezentacja przystąpiła po raz pierwszy do rozgrywek międzynarodowych. Zawodnicy ZSRR pojechali do
Helsinek
na turniej piłki nożnej
Igrzysk Olimpijskich
. Po wygraniu w rundzie eliminacyjnej z
Bułgarią
piłkarze Sbornej trafili w I rundzie na
Jugosławię
. Po remisie w pierwszym spotkaniu rozegrano dodatkowy mecz, który reprezentanci ZSRR przegrali i odpadli z turnieju. Porażka z Jugosławią miała również bardzo poważne znaczenie z politycznego punktu widzenia – był to bowiem okres silnych napięć na tle ideologicznym pomiędzy władzami ZSRR z
Józefem Stalinem
na czele a przywódcą
Jugosławii
Josipem Tito
[7]. Na helsińskim turnieju po raz pierwszy szerokiej publiczności międzynarodowej pokazali się tacy zawodnicy jak rozgrywający
Igor Netto
(22,
Spartak Moskwa
) czy obrońca
Anatolij Baszaszkin
(28,
CSKA Moskwa
) oraz późniejszy selekcjoner
Konstantin Bieskow
(32,
Dynamo Moskwa
).
Na górę strony | Początek wątku
1956 rok – złoty medal na Igrzyskach Olimpijskich
Zdecydowanie lepiej radziecka kadra zaprezentowała się na kolejnym
turnieju olimpijskim
w
Melbourne
, zdobywając złoty medal. W rundzie eliminacyjnej Sborna pokonała
Izrael
, a w kolejnych rundach wyeliminowała kolejno
RFN
,
Indonezję
i
Bułgarię
. W meczu finałowym drużyna radziecka zrewanżowała się zespołowi Jugosławii za porażkę sprzed 4 lat, wygrywając 1:0. Strzelcem jedynego gola był Anatolij Iljin (25,
Spartak Moskwa
). Liderem i kapitanem drużyny był uczestnik poprzednich Igrzysk – Netto. W ekipie Sbornej pojawili się jednak także inni gracze wysokiej klasy, zwłaszcza para młodych napastników
Torpeda Moskwa
: 22-letni
Walentin Iwanow
i 19-letni
Eduard Strielcow
. Jednak na największą gwiazdę zespołu wyrastał bramkarz
Lew Jaszyn
(27,
Dynamo Moskwa
), który przez długie lata miał być pewnym punktem radzieckiej kadry. Głównym trenerem zespołu podczas Igrzysk był
Gawrił Kaczalin
.
Na górę strony | Początek wątku
1958 rok – debiut na mistrzostwach świata
W 1957 roku prowadzona przez Kaczalina drużyna Związku Radzieckiego po raz pierwszy w historii przystąpiła do eliminacji
mistrzostw świata
w
Szwecji
. W grupie eliminacyjnej rywalizowała z
Finlandią
oraz
Polską
.
Trudniejszym rywalem okazali się biało-czerwoni. W inauguracyjnym meczu eliminacji drużyna radziecka wygrała co prawda 3:0, jednak rewanżowe spotkanie, po dwóch golach
Gerarda Cieślika
, wygrali Polacy. Ponieważ obie drużyny zakończyły rundę grupową z taką samą liczbą punktów o awansie decydował baraż na neutralnym terenie. 24 listopada 1957 w
Lipsku
(
NRD
) Sborna wygrała z reprezentacją Polski 2:0 i wywalczyła pierwszy w historii radzieckiego futbolu awans na mistrzostwa świata.
Drużyna ZSRR rozpoczęła udział w turnieju finałowym od remisu 2:2 z
Anglią
. Następnie wygrała z
Austrią
2:0 i przegrała z
Brazylią
0:2. W meczu barażowym decydującym o awansie z grupy pokonała Anglię 1:0. W ćwierćfinale Sborna musiała uznać wyższość
Szwedów
, którzy pokonali ZSRR 2:0.
O obliczu zespołu radzieckiego w mistrzostwach świata w dużej mierze decydowali złoci medaliści z Melbourne: Jaszyn w bramce, Borys Kuzniecow (30,
Dynamo Moskwa
) w obronie oraz czwórka napastników: W. Iwanow, Iljin, Siergiej Salnikow (33,
Spartak Moskwa
) oraz Nikita Simonian (32,
Spartak Moskwa
), zastępujący w roli kapitana Igora Nettę, który na szwedzkim turnieju wystąpił jedynie w meczu z Brazylią. Olimpijczyków wspierali obrońcy
Dynama Moskwa
: 28-letni Władimir Kiesariew i 32-letni Konstantin Kriżewski oraz pomocnicy:
Jurij Wojnow
(27,
Dynamo Kijów
),
Wiktor Cariow
(27,
Dynamo Moskwa
) i
Aleksander Iwanow
(30,
Zenit Leningrad
). Znaczącym osłabieniem drużyny był brak
Eduarda Strielcowa
, który po odmowie przejścia z Torpeda do Dynama lub CSKA Moskwa został usunięty z kadry, a następnie skazany w pokazowym procesie pod zarzutem gwałtu i osadzony w obozie pracy.
Na górę strony | Początek wątku
1960 rok – zwycięstwo w mistrzostwach Europy
Po mistrzostwach świata pracę z reprezentacją kontynuował Kaczalin. We wrześniu 1958 roku drużyna Związku Radzieckiego przystąpiła do eliminacji rozgrywanych po raz pierwszy
mistrzostw Europy
. Rozgrywany 28 września mecz 1/8 finału mistrzostw z
Węgrami
był zarazem inauguracyjnym spotkaniem całych rozgrywek. Zawodnikowi radzieckiemu – Anatolijowi Iljinowi przypadł zaszczyt strzelenia pierwszej bramki w historii
mistrzostw Europy
(w czwartej minucie meczu z Węgrami).
Po zwycięstwie w dwumeczu z Madziarami w ćwierćfinale drużyna ZSRR miała spotkać się z
Hiszpanią
(która wcześniej wyeliminowała
Polskę
). Do dwumeczu jednak nie doszło. Znany z
antykomunistycznych
przekonań przywódca Hiszpanii
Francisco Franco
nie wyraził zgody na podróż podopiecznych trenera
Helenio Herrery
do Moskwy ani na pobyt na hiszpańskim terenie zawodników radzieckich.
UEFA
zweryfikowała wyniki obu niedoszłych meczów jako walkowery 3:0 dla ZSRR. Tym samym Sborna awansowała do turnieju finałowego[8].
Kaczalin przebudował skład reprezentacji wprowadzając do niej zawodników, którzy nie grali na mistrzostwach świata w Szwecji. Do Jaszyna, Wojnowa, W. Iwanowa i powracającego w roli kapitana Netty dołączyli obrońcy:
Giwi Czocheli
(23,
Dinamo Tbilisi
), Anatolij Maslionkin (30,
Spartak Moskwa
) i Anatolij Krutikow (27, Spartak Moskwa) oraz napastnicy:
Sława Metreweli
(24,
Torpedo Moskwa
),
Wiktor Poniedielnik
(23,
SKA Rostów
),
Walentin Bubukin
(27,
Lokomotiw Moskwa
) i
Michaił Meschi
(23,
Dinamo Tbilisi
). Spośród nowicjuszy istotną rolę odegrali zwłaszcza Poniedielnik oraz gracze pochodzący z
Gruzji
: Czocheli, Metreweli i Meschi.
Po zwycięstwie 3:0 w półfinale z
Czechosłowacją
podopieczni Kaczalina przystąpili 10 lipca 1960 roku do finałowej gry z
Jugosławią
. Podobnie jak finale Igrzysk Olimpijskich w Melbourne i tym razem górą była drużyna radziecka. Na początku drugiej połowy Metreweli wyrównał do stanu 1:1, a w dogrywce Poniedielnik uderzeniem głową rozstrzygnął losy meczu. Tym samym Sborna stała się pierwszym triumfatorem w historii piłkarskich mistrzostw Europy.
Na górę strony | Początek wątku
Lata 1960-1972
1962 rok – ćwierćfinał mistrzostw świata
Mająca za sobą europejski sukces drużyna Kaczalina zawiodła oczekiwania kibiców przegrywając w ćwierćfinale
turnieju o Mistrzostwo Świata
w 1962 roku z drużyną gospodarzy –
reprezentacją Chile
. Grą drużyny nadal kierował Netto, a w bramce stał niezastąpiony Jaszyn (wystąpił we wszystkich czterech meczach). W. Iwanow z 4 bramkami został jednym z królów strzelców turnieju. Wsparcia w ataku udzielali mu Poniedielnik i Meschi oraz
Igor Czislenko
(23,
Dynamo Moskwa
). Tylko w jednym meczu zagrał Metreweli. W obronie obok doświadczonych Czochelego i Maslionkina grał
Leonid Ostrowski
(26,
Torpedo Moskwa
), zaś partnerem Netty w środku pola był
Walerij Woronin
(23, Torpedo).
Na górę strony | Początek wątku
1964 rok – wicemistrzostwo Europy
Po uznanych za nieudane mistrzostwach świata w Chile Kaczalina na stanowisku głównego trenera zastąpił były reprezentant
Konstantin Bieskow
. Celem reprezentacji była obrona wywalczonego 4 lata wcześniej tytułu Mistrzów Europy. W przebudowanym składzie Sborna przystąpiła do gier eliminacyjnych. W 1/8 finału pokonała
drużynę Włoch
, a w ćwierćfinale wygrała ze
Szwedami
. Na rozgrywanym w
Hiszpanii
turnieju finałowym
mistrzostw Europy
drużyna radziecka zdeklasowała
Duńczyków
wygrywając 3:0[9] i w finale spotkała się z gospodarzami. Tym razem władze Hiszpanii nie sprzeciwiły się rozegraniu meczu z reprezentacją ZSRR. W rozgrywanym 21 czerwca 1964 roku finale wygrali Hiszpanie, strzelając decydującą bramkę na 2:1 dopiero w 84. minucie.
W zespole radzieckim wystąpiło jedynie trzech zawodników, którzy triumfowali w poprzednich mistrzostwach: W. Iwanow, pełniący funkcję kapitana pod nieobecność kończącego karierę reprezentacyjną Netty, Poniedielnik – najlepszy strzelec drużyny (3 bramki w eliminacjach i 1 w finałach) oraz Jaszyn, który w poprzednim roku został uhonorowany
Złotą Piłką
tygodnika
France Football
dla najlepszego zawodnika Europy. Oprócz nich w zespole było tylko dwóch zawodników, którzy wystąpili 2 lata wcześniej w
Chile
– Woronin i Czislenko. Blok obrony stanowili Eduard Mudrik (25,
Dynamo Moskwa
),
Wiktor Aniczkin
(23, Dynamo), Albert Szesterniow (23,
CSKA Moskwa
) i Wiktor Szustikow (25,
Torpedo Moskwa
). W ataku obok Czislenki, Iwanowa i Poniedielnika grał
Galimzian Chusainow
(27,
Spartak Moskwa
).
Na górę strony | Początek wątku
1966 rok – IV miejsce na mistrzostwach świata
Choć w prasie fachowej chwalono wysoki poziom, jaki zaprezentowała radziecka reprezentacja na mistrzostwach Europy, władze federacji chłodno przyjęły porażkę z Hiszpanami i postanowiły odsunąć Bieskowa od pracy z drużyną[10]. Jego następcą został Nikołaj Morozow. Postawiono przed nim zadanie awansu do
mistrzostw świata
w
Anglii
.
W eliminacjach Sborna pokonała
Walijczyków
,
Greków
oraz
Duńczyków
, przegrywając jedynie ostatni mecz z Walią. W czasie eliminacji pewnym punktem drużyny przestał być Jaszyn, który przegrywał rywalizację z
Anzorem Kawazaszwilim
(
Torpedo Moskwa
) i
Wiktorem Bannikowem
(
Dynamo Kijów
).
Do zawodów o Mistrzostwo Świata drużyna radziecka przystąpiła bez dwóch doświadczonych zawodników: 16 maja 1965 roku towarzyskim meczem z
Austrią
z reprezentacją pożegnał się wieloletni kapitan Sbornej Igor Netto, zaś w lipcu reprezentacyjną karierę zakończył Walentin Iwanow. Na turnieju finałowym mistrzostw świata w Anglii drużyna radziecka wygrała wszystkie mecze grupowe: z
Koreą Północną
(3:0),
Włochami
(1:0) oraz
Chile
(2:1) i z pierwszego miejsca awansowała do ćwierćfinału, w którym z kolei wygrała z
Węgrami
2:1. W grze o wejście do finału piłkarze radzieccy ulegli 1:2
drużynie RFN
, a w 44. minucie czerwoną kartką został ukarany Czislenko. W meczu o III miejsce Sborna przegrała 1:2 z rewelacją turnieju –
Portugalią
, chociaż decydującą bramkę Portugalczycy strzelili dopiero w 88. minucie.
W całym turnieju w drużynie ZSRR wystąpiło aż 21 zawodników. Ani jednego meczu nie zaliczył tylko trzeci bramkarz Bannikow. W dwóch meczach grupowych (z KRLD i Chile) bronił Kawazaszwili, w pozostałych wystąpił Jaszyn. W obronie nowemu kapitanowi Sbornej Albertowi Szesterniowowi towarzyszyli najczęściej Władimir Ponomariow (26,
CSKA Moskwa
) i Wasilij Daniłow (25,
Zenit Leningrad
). Do pomocy Morozow delegował zwykle Walerija Woronina oraz
Jożefa Sabo
(26,
Dynamo Kijów
). Najlepszym strzelcem drużyny został z 4 bramkami 22-letni debiutant
Walerij Porkujan
(
Dynamo Kijów
), choć zagrał tylko w 3 meczach. Częściej w ataku pojawiali się doświadczeni Czislenko i Chusainow oraz 24-letni
Eduard Małofiejew
(
Dynamo Mińsk
) i 20-letni
Anatolij Baniszewski
(
Neftczi Baku
). Nikołaj Morozow prowadził reprezentację do końca 1966 roku.
Na górę strony | Początek wątku
1968 rok – IV miejsce na mistrzostwach Europy
Z początkiem 1967 roku funkcję głównego trenera reprezentacji powierzono Michaiłowi Jakuszynowi. W eliminacjach
mistrzostw Europy
piłkarze Sbornej w pokonanym polu pozostawili
Greków
,
Austriaków
oraz
Finów
. Do turnieju finałowego drużyna radziecka awansowała po pokonaniu w ćwierćfinale
Węgier
. 5 maja 1968 roku Sborna zagrała o awans do finału z gospodarzami imprezy –
drużyną Włoch
. Do końca meczu utrzymał się wynik 0:0, ale także dogrywka nie przyniosła rozstrzygnięcia. O awansie zdecydował rzut monetą – los okazał się korzystny dla gospodarzy. Drużyna radziecka w meczu o III miejsce przegrała z mistrzami świata
Anglikami
0:2.
Jakuszyn dokonał wielu zmian w porównaniu ze składem, który zajął IV miejsce na mistrzostwach świata w 1966 roku. Jaszyna, który pożegnał się z reprezentacją zastępowali Kawazaszwili i
Jurij Pszenicznikow
(28,
CSKA Moskwa
), ale w finałach grał tylko ten drugi. Pewnym punktem obrony był w dalszym ciągu kapitan Albert Szesterniow, tym razem jednak wspomagany przez trzech zawodników
CSKA Moskwa
:
Jurija Istomina
(24),
Władimira Kaplicznego
(24) i mającego za sobą udział w mistrzostwach świata w Anglii
Walentina Afonina
(29). Do przednich formacji obok Baniszewskiego i Małofiejewa Jakuszyn delegował pomocników: Aleksandra Leniowa (24,
Torpedo Moskwa
) i Giennadija Łogofieta (26,
Spartak Moskwa
) oraz napastników:
Anatolija Byszowca
(22,
Dynamo Kijów
) i Giennadija Jewrużychina (24,
Dynamo Moskwa
). Mimo udziału w większości meczów eliminacyjnych w finałach nie zagrali Wiktor Aniczkin,
Murtaz Churciława
, Igor Czislenko, Jożef Sabo i Walerij Woronin, a także Eduard Strielcow, który powrócił do futbolu po kilkuletnim pobycie w kolonii karnej.
Na górę strony | Początek wątku
1970 rok – ćwierćfinał mistrzostw świata
W meczach towarzyskich rozegranych jesienią 1968 roku drużynę prowadził Jakuszyn, ale z początkiem następnego roku zastąpił go wracający do pracy z kadrą Gawrił Kaczalin. Kilka miesięcy później poprowadził on zespół do awansu do
mistrzostw świata
w
Meksyku
, po wyprzedzeniu w grupie
Irlandii Północnej
i
Turcji
.
W turnieju finałowym Sborna znalazła się w jednej grupie z
gospodarzami
,
Belgią
i
Salwadorem
. Po bezbramkowym remisie z Meksykiem pokonała 4:1 Belgię i 2:0 Salwador, awansując z pierwszego miejsca do ćwierćfinału. Tam przegrała jednak 0:1 po dogrywce z zespołem
Urugwaju
.
Silną pozycję w zespole zachował Szesterniow, wciąż pełniący funkcję kapitana. Ważną rolę w drużynie odegrali, podobnie jak na Mistrzostwach Europy 10 lat wcześniej zawodnicy z
Gruzji
– byli to: bramkarz Anzor Kawazaszwili (30,
Spartak Moskwa
), obrońcy Murtaz Churciława (27) i
Rewaz Dzodzuaszwili
(25) oraz pomocnik
Kachi Asatiani
(23, wszyscy
Dinamo Tbilisi
). Linię obrony uzupełniali Kaplicznyj i Afonin. W pomocy obok Asatianiego grał zwykle
Władimir Muntian
(24,
Dynamo Kijów
), zaś o sile ataku decydowali Jewrużychin, Byszowiec (z 4 bramkami najlepszy strzelec zespołu) i
Witalij Chmielnicki
(27,
Dynamo Kijów
). W roli trzeciego bramkarza na mistrzostwa pojechał także zmierzający do końca kariery zawodniczej Lew Jaszyn.
Na górę strony | Początek wątku
1972 rok – wicemistrzostwo Europy
Po mistrzostwach w
Meksyku
Kaczalina u steru reprezentacji zastąpił Walentin Nikołajew (jednocześnie pracujący w
CSKA Moskwa
). Drużyna ZSRR prowadzona przez Nikołajewa w rozegranych w latach 1970-1971 13 meczach ani razu nie przegrała. Awansowała również do ćwierćfinałów
mistrzostw Europy
, wygrywając grupę z
Hiszpanią
,
Irlandią Północną
i
Cyprem
. Jednak decyzją ministra obrony ZSRR
Andrieja Grieczki
Nikołajew wiosną 1972 roku zmuszony był skupić się na pracy z drużyną CSKA[11]. Nowym selekcjonerem został
Aleksandr Ponomariow
, jednak wkrótce został zastąpiony przez Nikołaja Guliajewa, który poprowadził zespół do zwycięstwa w ćwierćfinałowym dwumeczu z
Jugosławią
. Jednak po przegranym 26 maja aż 1:4 towarzyskim spotkaniu z
RFN
na otwarcie Stadionu Olimpijskiego w
Monachium
Guliajewa odsunięto, a głównym trenerem ponownie mianowano Ponomariowa.
W turnieju mistrzostw Europy odbywającym się w
Belgii
, Sborna zwyciężyła 1:0 z
Węgrami
i w finale rozgrywanym 18 czerwca w
Brukseli
spotkała się z zespołem zachodnich Niemiec. Już majowe towarzyskie spotkanie obu drużyn pokazało wyższość drużyny RFN nad ekipą radziecką[12]. Niemcy wygrali ponownie różnicą trzech bramek, jednak tym razem zawodnicy Sbornej nie byli w stanie zdobyć nawet honorowego trafienia. W kadrze prowadzonej przez Ponomariowa zabrakło Alberta Szesterniowa, po którym opaskę kapitana przejął Murtaz Churciława. W bramce występował wracający do formy po długiej kontuzji
Jewgienij Rudakow
(30,
Dynamo Kijów
). Obok Churciławy w obronie grali Dzodzuaszwili, Kaplicznyj i Istomin, w pomocy
Wiktor Kołotow
(23),
Władimir Troszkin
(25, obaj
Dynamo Kijów
) i
Anatolij Bajdaczny
(20,
Dynamo Moskwa
), zaś w ataku Baniszewski,
Anatolij Końkow
(23,
Szachtior Donieck
) i
Władimir Oniszczenko
(23,
Zaria Woroszyłowgrad
). We wrześniu 1972 roku grająca w dość podobnym zestawieniu ekipa olimpijska zdobyła brązowy medal
Igrzysk Olimpijskich
w Monachium.
Na górę strony | Początek wątku
Lata 1972-1986
Lata 1972-1980
Stadion na Łużnikach w Moskwie
W 1973 roku z powodów politycznych Sborna nie zakwalifikowała się do
mistrzostw świata
w
RFN
gdyż władze radzieckie nie zgodziły się na rozegranie meczu barażowego z
Chile
, gdzie w wojskowym zamachu stanu generał
Augusto Pinochet
obalił wspieranego przez Związek Radziecki lewicowego prezydenta
Salvadora Allende
[13].
W 1975 roku drużyna Związku Radzieckiego wygrała co prawda grupę eliminacyjną do
mistrzostw Europy
ale w następnym roku przegrała decydujący o awansie do turnieju finałowego mecz ćwierćfinałowy z późniejszymi triumfatorami –
Czechosłowacją
. W tym samym roku drużyna olimpijska zdobyła brązowy medal na
Igrzyskach
w
Montrealu
. Rok później w eliminacjach do
mistrzostw świata
w
Argentynie
zespół radziecki został wyprzedzony przez
Węgry
.
Międzynarodowe kariery zakończyli m.in. Churciława, Dzodzuaszwili, Jewrużychin czy Kaplicznyj. Jednocześnie w tym okresie pojawił się w kadrze ZSRR inny wybitny zawodnik – napastnik
Dynama Kijów
Oleg Błochin
powszechnie uważany za jednego z najlepszych radzieckich piłkarzy[14]. Dowodem międzynarodowego uznania było przyznanie mu w 1975 roku
Złotej Piłki
dla najlepszego piłkarza Europy przez tygodnik
France Football
. W latach siedemdziesiątych jego osobę kojarzono raczej z sukcesami klubowymi niż reprezentacyjnymi (w 1975 roku przyczynił się do zwycięstwa Dynama Kijów w
Pucharze Zdobywców Pucharów
)[14].
Nieudanie dla Sbornej zakończył się występ w eliminacjach do
mistrzostw Europy
w 1980 roku. Drużyna radziecka zajęła w swej grupie eliminacyjnej ostatnie miejsce, a wyprzedzona została przez
Grecję
,
Węgry
i
Finlandię
.
Mimo nienajlepszych występów międzynarodowych, w drużynie radzieckiej grało w tym czasie kilku interesujących zawodników, reprezentujących przede wszystkim
Dynamo Kijów
. Byli to wspomniani Błochin, Rudakow, Kołotow, Muntian i Troszkin oraz Końkow i Oniszczenko, którzy w międzyczasie wzmocnili kijowski zespół, a także: obrońcy
Michaił Fomienko
i
Wiktor Matwijenko
oraz pomocnicy
Leonid Buriak
i
Władimir Wieriemiejew
. Pozostałe kluby reprezentowali: obrońcy
Dynama Moskwa
Aleksandr Bubnow
i Aleksandr Machowikow, obrońca
Spartaka Moskwa
Jewgienij Łowczew, zaś barw obu moskiewskich klubów bronił wówczas pomocnik Aleksandr Minajew. Wówczas debiutowały również późniejsze gwiazdy:
Władimir Biessonow
,
Wagiz Chidijatullin
,
Witalij Daraselia
,
Rinat Dasajew
,
Jurij Gawriłow
czy
Choren Oganesian
.
Na górę strony | Początek wątku
1982 rok – druga runda mistrzostw świata
Latem 1979 roku nastąpiła zmiana na stanowisku głównego trenera reprezentacji ZSRR, kiepsko spisującej się w eliminacjach
mistrzostw Europy
. Nikitę Simoniana zastąpił
Konstantin Bieskow
, który po raz trzeci w karierze objął to stanowisko. Mimo że nie udało mu się wywalczyć awansu, a drużyna ostatecznie zajęła ostatnie miejsce w grupie eliminacyjnej, Bieskow kontynuował pracę z kadrą. Rok później na
Igrzyskach
w
Moskwie
doprowadził drużynę olimpijską do brązowego medalu. Kilku zawodników tej ekipy wkrótce miało odegrać wiodącą rolę w pierwszej reprezentacji.
W tym samym roku Sborna przystąpiła do eliminacji
mistrzostw świata
w
Hiszpanii
. Drużynie radzieckiej udało się wygrać grupę z
Czechosłowacją
,
Walią
,
Islandią
i
Turcją
nie przegrywając przy tym ani jednego meczu. Bieskow pracę w kadrze łączył z posadą szkoleniowca
Spartaka Moskwa
. Do roli jego współpracowników delegowano
Walerego Łobanowskiego
z
Dynama Kijów
i
Nodara Achalkaci
z
Dinamo Tbilisi
(zdobywcy
Pucharu Zdobywców Pucharów
z 1981 roku). W kadrze na mistrzostwa świata w 1982 roku dominowali zawodnicy właśnie tych trzech klubów.
Przez cały turniej Sborna występowała w dość stabilnym zestawieniu: w bramce Rinat Dasajew (25, Spartak Moskwa), w obronie
Tengiz Sułakwelidze
(26, Dinamo Tbilisi) lub
Siergiej Borowski
(26,
Dynamo Mińsk
), kapitan
Aleksandr Cziwadze
(27, Dinamo Tbilisi),
Siergiej Bałtacza
(24) i
Anatolij Demianienko
(23, obaj Dynamo Kijów), w pomocy Władimir Biessonow (24) i
Andriej Bal
(24, obaj Dynamo Kijów), w ataku Jurij Gawriłow (29, Spartak Moskwa),
Ramaz Szengelia
(25, Dinamo Tbilisi) i Oleg Błochin (30, Dynamo Kijów). Skład uzupełniali głównie grający w przednich formacjach Witalij Daraselia (25, Dynamo Tbilisi) lub Choren Oganesian (27,
Ararat Erywań
). Skład ten po porażce 1:2 z
Brazylią
, wygranej 3:0 z
Nową Zelandią
i remisie 2:2 ze
Szkocją
zdobył awans do drugiej rundy mistrzostw świata, gdzie z kolei wygrał z 1:0 z
Belgią
i bezbramkowo zremisował z
Polską
. Do półfinału awansowali jednak podopieczni
Antoniego Piechniczka
dzięki wcześniejszej wygranej 3:0 z Belgią. Po mistrzostwach Bieskow pożegnał się ze stanowiskiem głównego trenera, ustępując Waleremu Łobanowskiemu. W eliminacjach
mistrzostw Europy
Sborna wyprzedziła Polaków i
Finów
, musiała jednak uznać wyższość zespołu
Portugalii
, a Łobanowski stracił stanowisko selekcjonera.
Na górę strony | Początek wątku
Lata 1986-1992
Lata 1986-1990
1986 rok – druga runda mistrzostw świata
Od początku 1984 roku kadrę prowadził były reprezentant
Eduard Małofiejew
. Walkę o awans do kolejnych
mistrzostw świata
w
Meksyku
Sborna stoczyła z:
Danią
,
Szwajcarią
,
Irlandią
oraz
Norwegią
. Ostatecznie promocję do finałów uzyskała zajmując drugie miejsce w grupie eliminacyjnej, ustępując jedynie Danii.
Przed rozpoczęciem mistrzostw w 1986 roku drużyna radziecka rozegrała 5 meczów towarzyskich, 4 z nich przegrała, a 1 zremisowała. Władze federacji uznały te wyniki za dostateczny powód, aby tuż przed rozpoczęciem zmagań o Puchar Świata pozbawić Małofiejewa stanowiska selekcjonera i zastąpić go Walerym Łobanowskim, który kilkanaście dni wcześniej po raz drugi w historii zdobył z Dynamem Kijów Puchar Zdobywców Pucharów[15]. Zawodnicy Dynama znów dominowali w składzie reprezentacji. W 22-osobowej kadrze znalazło się aż 12 zawodników z
Kijowa
.
W pierwszym meczu na mistrzostwach Sborna rozbiła
Węgry
6:0, a w drugim zremisowała 1:1 z
Francją
. W ostatnim meczu z półamatorską
drużyną Kanady
pewny zwycięstwa Łobanowski wystawił rezerwowy skład[16]. Dublerzy wygrali 2:0. Wśród nich znalazł się m.in. weteran Oleg Błochin, ustępujący tym razem miejsca młodszym kolegom.
W 1/8 finału piłkarze radzieccy przegrali 3:4 z
Belgią
, a decydujące bramki padły dopiero w dogrywce. Spotkanie to zostało uznane za jedno z najlepszych i najciekawszych w całym turnieju. Chwalono wysoki poziom, jaki zaprezentowała drużyna radziecka[17]. Wschodząca gwiazda Sbornej – 26-letni
Igor Biełanow
(Dynamo Kijów) z 4 bramkami był jednym z najlepszych strzelców mistrzostw. O obliczu radzieckiej ekipy decydowali jego klubowi koledzy: Władimir Biessonow,
Oleg Kuzniecow
(23) oraz pełniący funkcję kapitana Anatolij Demianienko w obronie,
Iwan Jaremczuk
(24),
Paweł Jakowienko
(22) i
Wasilij Rac
(25) w pomocy oraz
Aleksandr Zawarow
(25) w ataku. Spośród dynamowców w turnieju wystąpili również rezerwowy bramkarz
Wiktor Czanow
(27),
Wadim Jewtuszenko
(28) oraz Andriej Bal i wspomniany Błochin. Jednocześnie jednak Łobanowski obdarzył zaufaniem zawodników spoza Kijowa: w bramce wciąż wysoką formę prezentował Rinat Dasajew (z wyjątkiem spotkania z Kanadą, w którym zastąpił go Czanow), a w pomocy grał
Siergiej Alejnikow
(25,
Dynamo Mińsk
). Rolę „pierwszego rezerwowego” odgrywał 24-letni napastnik
Spartaka Moskwa
Siergiej Rodionow
, a w dwóch pierwszych spotkaniach wystąpił 29-letni obrońca
Zenitu Leningrad
Nikołaj Łarionow
.
Na górę strony | Początek wątku
1988 rok – wicemistrzostwo Europy
Po 16 latach nieobecności reprezentacja Związku Radzieckiego znowu zagrała w finałach
mistrzostw Europy
. Na rozgrywany w
RFN
turniej pojechała po wygraniu grupy eliminacyjnej z
NRD
,
Francją
,
Islandią
i
Norwegią
. W kilku meczach eliminacji wystąpił także Oleg Błochin.
Zwycięstwo w tak trudnej grupie i konsekwentne budowanie składu przez Łobanowskiego w oparciu o doświadczonych zawodników, głównie Dynama Kijów, stawiało drużynę radziecką w roli jednego z faworytów mistrzostw Europy. Występ w rundzie grupowej potwierdził te oczekiwania. Sborna pokonała 1:0
Holandię
, zremisowała 1:1 z
Irlandią
, wygrała 3:1 z
Anglią
i z pierwszego miejsca w grupie awansowała do półfinałów. Spotkanie z
Włochami
również rozstrzygnęła na swoją korzyść, wygrywając 2:0. Na drodze do zdobycia drugiego w historii tytułu Mistrzów Europy stanęli rywale z rundy grupowej – Holendrzy. Tym razem grająca z meczu na mecz coraz lepiej ekipa
Rinusa Michelsa
nie pozwoliła strzelić sobie ani jednej bramki i ostatecznie wygrała 2:0. W 73. minucie bramkarz
Hans van Breukelen
obronił karnego wykonywanego przez Biełanowa.
Łobanowski w turnieju zaufał zawodnikom mającym za sobą występy w poprzednich wielkich imprezach – mistrzostwach świata w 1982 i 1986 roku oraz innym doświadczonym reprezentantom. Kapitanem drużyny był bramkarz Rinat Dasajew, wciąż uznawany za jednego z najlepszych na świecie. Filarami zespołu byli obrońcy Wagiz Chidijatullin (29,
Spartak Moskwa
) i Oleg Kuzniecow, choć ten drugi wykluczony za żółte kartki nie mógł wystąpić w finale. We wszystkich meczach wystąpili pomocnicy Siergiej Alejnikow, Aleksandr Zawarow, Wasilij Rac i
Aleksiej Michajliczenko
(25,
Dynamo Kijów
) oraz napastnik
Oleg Protasow
(24, Dynamo Kijów). Jego partnerem w ataku był mający za sobą zdobycie Złotej Piłki w 1986 roku Igor Biełanow (kontuzja wykluczyła go jedynie z meczu z Włochami). W pierwszej jedenastce pojawiali się również Biessonow, Demianienko oraz
Giennadij Litowczenko
(25, Dynamo Kijów). Na najważniejsze mecze turnieju do składu wprowadzony został napastnik
Siergiej Gocmanow
(29,
Dynamo Mińsk
). Dużym atutem drużyny radzieckiej była uniwersalność i zdolność zawodników do zmiany pozycji. Michajliczenko i Rac z powodzeniem mogli grać we wszystkich formacjach, pomocnik Alejnikow równie dobrze mógł występować w obronie, zaś Zawarow radził sobie i w pomocy, i w ataku.
Parę miesięcy później prowadzona przez
Anatolija Byszowca
drużyna olimpijska zdobył złoty medal
Igrzysk
w
Seulu
po zwycięstwie 2:1 nad
Brazylią
. Jedynym zawodnikiem zwycięskiego składu, który miał za sobą występ na mistrzostwach Europy był Michajliczenko, jednocześnie jedna z największych gwiazd Igrzysk. Obok niego znakomite występy w Seulu zaliczyli bramkarz
Dmitrij Charin
(20,
Dynamo Moskwa
), obrońca
Siergiej Gorłukowicz
(27,
Lokomotiw Moskwa
), pomocnicy
Igor Dobrowolski
(21, Dynamo Moskwa) i
Arminas Narbekovas
(23,
Žalgiris Wilno
) czy napastnik
Władimir Luty
(26,
Dniepr Dniepropietrowsk
).
Na górę strony | Początek wątku
1990 rok – runda grupowa mistrzostw świata
W eliminacjach do
mistrzostw świata
we
Włoszech
w 1990 roku drużyna radziecka wyprzedziła
Austrię
,
Turcję
,
NRD
oraz
Islandię
. Na turniej finałowy jechała w roli faworyta[18].
W pierwszym meczu przegrała jednak 0:2 z
Rumunią
, a w drugim również 0:2 uległa aktualnym jeszcze Mistrzom Świata –
Argentynie
tracąc szansę na awans. Na pożegnanie Sborna wygrała 4:0 z rewelacją turnieju –
drużyną Kamerunu
(prowadzoną przez radzieckiego trenera
Walerego Niepomniaszczego
), która jednak wcześniej zapewniła sobie awans do 1/8 finału i mecz z ZSRR potraktowała ulgowo.
Selekcjoner Łobanowski i tym razem zaufał sprawdzonym graczom, nie ryzykując wprowadzania do składu debiutantów. Trzon zespołu stanowili wicemistrzowie Europy z 1988 roku: Biessonow, Chidijatullin, Kuzniecow, Rac, Alejnikow, Litowczenko, Zawarow i Protasow. Wspierał ich równie doświadczony, choć nie mający za sobą występów w międzynarodowych turniejach
Andriej Zygmantowicz
(29,
Dynamo Mińsk
). Do wicemistrzów Europy dołączyli bohaterowie z Seulu: Dobrowolski, Gorłukowicz, Luty. Jedynym debiutantem był 21-letni
Igor Szalimow
z moskiewskiego
Spartaka
. Po meczu z Rumunią Rinata Dasajewa zastąpił w bramce
Aleksandr Uwarow
(30,
Dynamo Moskwa
).
Pod koniec
lat osiemdziesiątych
w ZSRR rozpoczął się etap
pieriestrojki
(przebudowy), która miała dostosować radziecki system komunistyczny do zmieniającej się międzynarodowej rzeczywistości politycznej. Przemiany polityczne miały wpływ także na piłkę nożną. Zawodnikom pozwolono legalnie przenosić się do zagranicznych klubów. Wielu zawodników chętnie korzystało z tej możliwości, choć na początku dotyczyło to głównie starszych graczy (np. Błochina). Najgłośniejsze były transfery Siergieja Alejnikowa i Aleksandra Zawarowa do
Juventusu
. Na mistrzostwach we Włoszech po raz pierwszy w historii w radzieckiej kadrze pojawili się reprezentanci klubów zagranicznych: obok Alejnikowa i Zawarowa byli to Dasajew (
Sevilla FC
), Chidijatullin (
Toulouse FC
), Gorłukowicz (
Borussia Dortmund
), Luty i
Aleksandr Borodiuk
(obaj
Schalke 04 Gelsenkirchen
).
Na górę strony | Początek wątku
Lata 1990-1992
Udział w mistrzostwach świata
-
1930
–
1954
– Nie brała udziału
-
1958
– Ćwierćfinał
-
1962
– Ćwierćfinał
-
1966
– IV miejsce
-
1970
– Ćwierćfinał
-
1974
– Zdyskwalifikowana
-
1978
– Nie zakwalifikowała się
-
1982
– Druga runda
-
1986
– Druga runda
-
1990
– Runda grupowa
Udział w mistrzostwach Europy
Najwięcej występów w reprezentacji
Źródło:
RSSSF – archiwum zawodników z największą liczbą meczów
Najlepsi strzelcy
Źródło:
RSSSF – archiwum zawodników z największą liczbą goli
Trenerzy reprezentacji ZSRR
Uwzględniono tych trenerów, którzy prowadzili reprezentację w trzech lub więcej meczach.
Reprezentacje narodowe powstałe po rozpadzie ZSRR
Mecze z Polską
Piłkarze ZSRR grali z
Polską
czternaście razy – wygrali osiem razy, trzy razy zremisowali i trzy razy schodzili z boiska pokonani (bramki 27:11):
- 23 czerwca 1957, Moskwa: ZSRR-POLSKA 3:0 (Tatuszin, Simonjan, Iljin) - el.MŚ
- 20 października 1957, Chorzów: POLSKA-ZSRR 2:1 (Cieślik 2 – Iwanow) – el.MŚ
- 24 listopada 1957, Lipsk (NRD): POLSKA-ZSRR 0:2 (Strielcow, Fiedosow) – el.MŚ
- 19 maja 1960, Moskwa: ZSRR-POLSKA 7:1 (Iwanow 2, Bubukin, Poniedielnik 3, Metreweli – Pol k.)
- 21 maja 1961, Warszawa: POLSKA-ZSRR 1:0 (Pol)
- 28 lipca 1967, Wrocław: POLSKA-ZSRR 0:1 (Czislenko) - el.IO
- 4 sierpnia 1967, Moskwa: ZSRR-POLSKA 2:1 (Czislenko, Baniszewski – Lubański k.) - el.IO
- 5 września 1972, Augsburg (RFN): POLSKA-ZSRR 2:1 (Deyna k., Szołtysik – Błochin) - fin.IO
- 7 września 1977, Wołgograd: ZSRR-POLSKA 4:1 (Burjak k., Czesnokow, Błochin 2 – Lato)
- 4 lipca 1982, Barcelona (Hiszpania): POLSKA-ZSRR 0:0 – fin.MŚ
- 22 maja 1983, Chorzów: POLSKA-ZSRR 1:1 (Boniek – Wójcicki sam.) - el.ME
- 9 października 1983, Moskwa: ZSRR-POLSKA 2:0 (Demianienko, Błochin) - el.ME
- 1 czerwca 1988, Moskwa: ZSRR-POLSKA 2:1 (Litowczenko, Protasow k. – Dziekanowski)
- 23 sierpnia 1989, Lubin: POLSKA-ZSRR 1:1 (Wdowczyk – Kiriakow)
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2
Российский футбольный союз
, www.fifastat.ru
- ↑ 2,0 2,1
Сборная РСФСР'1923
, www.rusteam.permian.ru
- ↑ 4,0 4,1
Lista oficjalnych meczów reprezentacji ZSRR
, www.fifa.com
- ↑
Сборная СССР'1924
, www.rusteam.permian.ru
- ↑
Краткая история Российского футбольного союза
, www.rfs.ru
- ↑ Денис Бабиченко, Александр Чудодеев.
Кто с мячем к нам придет
.
„Itogi”
. 16 (254) (2001-04-24) (
ros.
). [dostęp 2009-04-19].
- ↑ Henryk Biliński (red.): Encyklopedia Piłkarska Fuji. T. 3: Euro. Historia Mistrzostw Europy. Katowice: Wydawnictwo GiA, 1992, s. 22. . (
pol.
)
- ↑ Henryk Biliński (red.): Encyklopedia Piłkarska Fuji. T. 3: Euro. Historia Mistrzostw Europy. Katowice: Wydawnictwo GiA, 1992, s. 39. . (
pol.
)
- ↑
Константин Бесков
, www.rusteam.permian.ru
- ↑
Валентин Николаев
, www.rusteam.permian.ru
- ↑ Henryk Biliński (red.): Encyklopedia Piłkarska Fuji. T. 3: Euro. Historia Mistrzostw Europy. Katowice: Wydawnictwo GiA, 1992, s. 77. . (
pol.
)
- ↑
Сборная СССР'1973: Чили - СССР
, www.rusteam.permian.ru
- ↑ 14,0 14,1
Sylwetka Ołeha Błochina
, www.ukrsoccerhistory.com
- ↑
Сборная СССР'1986
, www.rusteam.permian.ru
- ↑ Tomasz Trzciński et al.: Mexico 86. Piłkarskie Mistrzostwa Świata 1986. Cz. II. Warszawa: Polska Agencja Prasowa. Redakcja Dokumentacji Prasowej, 1986, s. 72.
- ↑ Tomasz Trzciński et al.: Mexico 86. Piłkarskie Mistrzostwa Świata 1986. Cz. II. Warszawa: Polska Agencja Prasowa. Redakcja Dokumentacji Prasowej, 1986, s. 99.
- ↑ Henryk Biliński (red.): Encyklopedia Piłkarska Fuji. T. 3: Euro. Historia Mistrzostw Europy. Katowice: Wydawnictwo GiA, 1992, s. 167. . (
pol.
)
Bibliografia
- Henryk Biliński (red.), Euro. Historia mistrzostw Europy, Katowice 1992 (Encyklopedia Piłkarska Fuji, t. 3)
- Zespół Sportowy Redakcji Krajowej i Redakcji Dokumentacji Prasowej PAP, Piłkarskie Mistrzostwa Świata 1986, cz. II, Warszawa 1986
Linki zewnętrzne