Tychy (
niem.
Tichau[3]) – to miasto przemysłowe położone na południu
Polski
, w
województwie śląskim
, w południowej części
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP)
. Od 20 września 2007 jest częścią
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
(jest jednym z miast założycielskich). Tychy zajmują 26. pozycję pod względem liczby ludności w Polsce i 46. pod względem powierzchni.
Położenie
Podział administracyjny
Dzielnice
Poniżej znajduje się lista dzielnic miasta wraz z podanym w nawiasie ulokowanie na terenie miasta:
Podział Śródmieścia
Śródmieście podzielone jest na 23 osiedla:
-
osiedle "Anna"
- osiedle "Barbara" – również "podosiedla": "Balbina" B–1, B–2
- osiedle "Celina" – również "podosiedla": C–1, C–2, C–3
- osiedle "Cztery Pory Roku"
- osiedle "Dorota" – również "podosiedla": D–1, D–2, D-3
- osiedle "Ewa"
- osiedle "Felicja" – również "podosiedle": F–1, F–2, F–6
- osiedle "Genowefa"
- osiedle "Honorata" – również "podosiedla": H–1, H–2, H–4, H–5, H–6, H–7
- osiedle "Karolina"
- osiedle "Lucyna"
- osiedle "Łucja"
- osiedle "Magdalena"
- osiedle "Natalia"
- osiedle "Olga" – również "podosiedla": O–1
- osiedle "Paulina" – również "podosiedle": P–1
- osiedle "Regina" – również "podosiedle": R–1
- osiedle "Stella" – również "podosiedle": S–1 (Osiedle Sosnowe)
- osiedle "Teresa" – również "podosiedle": T–1
- osiedle "Urszula" – również "podosiedle": U–1
- osiedle "Weronika"
- osiedle "Zuzanna" – również "podosiedle": Z–1
Środowisko naturalne
|
Tychy, panorama miasta od strony zachodniej. |
Tychy, panorama miasta od strony zachodniej.
Geografia
Tychy należą do większych miast
województwa śląskiego
(129 449 mieszkańców w dniu 30 XII 2009)[4]. Położone są w jego południowej części na wysokości poniżej 300 m
n.p.m.
, na pograniczu
Kotliny Oświęcimskiej
i
Wyżyny Śląskiej
. Miasto leży w obrębie megaregionu Karpackiego, prowincji
Karpaty Zachodnie
z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym, obejmując m.in. fragment
Kotliny Oświęcimskiej
.
Usytuowane są przy skrzyżowaniu tras międzynarodowych
Warszawa
–
Wiedeń
(w Tychach jest to ul. Beskidzka / DK 1) i krajowej
Opole
-
Kraków
(ul. Mikołowska i Oświęcimska / DK 44). Miasto położone jest w odległości 58 km w linii prostej na południe od
portu lotniczego w Pyrzowicach
i 65 km na zachód od
portu lotniczego Kraków-Balice
, ok. 30 km na północny wschód od granicy
czeskiej
oraz ok. 55 km na północ od granicy
słowackiej
. W odległości 12 km od Tychów przechodzi
autostrada A4
.
W odległości około 25 km od Tychów znajdują się następujące
pasma górskie
:
Beskid Śląski
i
Beskid Żywiecki
. Odległość ok. 30-45 km od niektórych beskidzkich kurortów jak np.
Szczyrk
,
Żywiec
czy
Wisła
oraz 38 km od największego beskidzkiego miasta
Bielska-Białej
sprawia, że Tychy są dobrym miejscem wypadowym w
góry
, choć oczywiście nie tak dobrym jak samo
Bielsko-Biała
. W pogodne dni z obszaru miasta widać panoramę
Beskidu Śląskiego
,
Małego
i
Żywieckiego
– z największą górą całego pasma
Beskidów
–
Babią Górą
(1725 m n.p.m.) oraz na samym wschodzie horyzontu
Beskidu Makowskiego
.
Od południa, wschodu i zachodu miasto otaczają
Lasy Pszczyńskie
będące pozostałością dawnej
Puszczy Pszczyńskiej
, a na północ od miasta znajdują się Lasy Katowicko-Murckowskie, będące fragmentem południowej części
Leśnego Pasa Ochronnego GOP
.
Tychy leżą w dorzeczu
Wisły
, w zlewni Wisła Mała.
Klimat
Obszar, na którym leżą Tychy występuje w regionie klimatycznym
małopolskim
. Charakteryzuje się on
mikroklimatem
wyżynnym z dużym wpływem pobliskich gór – dla miasta jest to pasmo Beskidu Śląskiego i Żywieckiego.
Średnioroczne temperatury powietrza, średnioroczne opady i średnie opady dla półrocza chłodnego (listopad-kwiecień), a także półrocza ciepłego (maj-październik) dla Tychów i dla porównania
Warszawy
prezentuje poniższe zestawienie:
Średnia temperatura i opady dla Tychów |
---|
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|
Średnie najwyższe temperatury [°C] | -1 | -1 | 4 | 11 | 17 | 22 | 23 | 23 | 19 | 13 | 5 | 2 | 12 |
---|
Średnie najniższe temperatury [°C] | -6 | -8 | -3 | 2 | 7 | 11 | 12 | 12 | 8 | 3 | -1 | -2 | 3 |
---|
Opady
[mm] | 20.3 | 15.2 | 22.9 | 40.6 | 66 | 71.1 | 86.4 | 38.1 | 38.1 | 43.2 | 22.9 | 40.6 | 508 |
---|
Źródło: |
Charakterystycznym zjawiskiem występującym w Tychach są wiatry wiejące niemal codziennie, stąd Tychy są określane często mianem miasta przeciągów. Wpływa na to m.in. położenie Tychów tzn. "u podnóża gór" oraz
Brama Morawska
. Charakterystycznym zjawiskiem są też liczne burze oraz duża i nierzadko nagła zmienność pogody na tym obszarze. Do Tychów docierają również silne
wiatry halne
z pobliskich Beskidów, które wieją najczęściej w okresach
jesiennym
i
wiosennym
. Oczywiście nie są one tak silne jak w Beskidach, czy chociaż w Bielsku-Białej ale mogą osiągać nawet 30-32 m/s tj. ok. 120 km/h, jednak takie prędkości w Tychach osiąga stosunkowo rzadko[].
Śnieg
i śnieg z deszczem w Tychach pada czasami już pod koniec września jak np. w 1995 r. kiedy to miejscami śnieg pokrył zieleń. Utrzymywanie się pokrywy śnieżnej w kwietniu to nic dziwnego. Może ona sięgać nawet do 50 cm jak to miało miejsce 1996 r. Także zimowa sceneria podczas
Świąt Wielkanocy
zdarza się dosyć często. Zdarzały się lata jak np. w roku 1985 kiedy śnieg spadł 1 maja oraz całkiem niedawno bo 23 i 24 maja 2004 roku kiedy to wystąpiły opady krupy śnieżnej i śniegu z deszczem przy temperaturze +3 i +4 stopnia w dzień i ok. +2 °C w nocy[].
Wody
Park Północny Tychy – ptactwo wodne
- Jeziora i stawy
- Rzeki i cieki wodne
Przyroda
W granicach miasta znajduje się około 150 ha zorganizowanej zieleni (oprócz zieleni na terenach administrowanych przez spółdzielnie mieszkaniowe i MZBM). Parki zajmują 42,2 ha a skwery 32,5 ha[5]. Pozostałe tereny to tereny przyuliczne.
Park Browarniany z muszlą koncertową i pijalnią piwa z 1899 roku
Parki i skwery na terenie miasta miasta[5]:
- Park zabytkowy przy ulicy Katowickiej (tzw. Park Browarniany)
- Park Górniczy na osiedlu „A”
- Park Północny przy ulicy Edukacji
- Park Miejski przy Urzędzie Miejskim
- Park Łabędzi w sąsiedztwie Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego
- Park Suble I i II
- Park Jaworek
- Park św. Franciszka z Asyżu
- Tereny zielone nad
Potokiem Tyskim
- Skwer przy ulicy Darwina
- Skwer Niedźwiadków
- Skwer przy placu M. Skłodowskiej-Curie
- Skwer przy ulicy Czarnieckiego
- Skwer Starego Alojza
- Skwer przy ul. Dębowej
- Ośrodek Wypoczynkowy „Paprocany”
Obszary leśne na terenie miasta zajmują 2252 ha[5]. Ważnym elementem pasm ekologicznych są również ogrody działkowe. Tychy otoczone są też dużymi kompleksami lasów, głównie
Leśnym pasem ochronnym GOP-u
i pozostałościami po
Puszczy Pszczyńskiej
.
Tychy należą do miast o największej liczbie i powierzchni parków w Polsce – 9. miejsce.
Również powierzchnia parków i zieleńców na mieszkańca stawia Tychy w czołówce krajowej. Tak dobre wyniki – 2. miejsce w Polsce – Tychy zawdzięczają posiadaniu kilku parków miejskich.
Powierzchnia parków spacerowo-wypoczynkowych, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej na 1 mieszkańca (m²) |
1. |
Chorzów
| 70,9 |
2. | Tychy | 38,0 |
3. |
Bydgoszcz
| 36,5 |
4. |
Gorzów Wielkopolski
| 33,7 |
5. |
Katowice
| 32,6 |
6. |
Sosnowiec
| 32,1 |
7. |
Dąbrowa Górnicza
| 31,9 |
8. |
Grudziądz
| 29,1 |
9. |
Olsztyn
| 26,6 |
10. |
Gliwice
| 26,4 |
Demografia
Rozwój demograficzny
Ludność Tychów
i jej rozwój
demograficzny
ma ścisły związek z wcielaniem okolicznych miejscowości oraz rozbudową miasta. W 1975 r. liczba ludności miasta przekroczyła 135 tys. W tym dniu włączono do Tychów:
Bieruń
,
Imielin
,
Lędziny
, gminę
Kobiór
i gminę
Wyry
. Dwa lata później włączono gminę
Bojszowy
, odłączono
Imielin
. W 1991 r. odłączono
Bieruń
,
Lędziny
, gminę
Bojszowy
, gminę
Kobiór
i gminę
Wyry
. Największą populację Tychy odnotowały w 1990 r. – 191 723 mieszkańców.
Tychy w liczbach
- Położenie Tychów – szerokość geograficzna: 50.08°N, długość geograficzna: 19.00°E
- Powierzchnia gminy – 81,72 km²
- Powierzchnia lasów – 21,64 km²
- Powierzchnia zieleni miejskiej – 1,27 km²
- Powierzchnia zieleni miejskiej na jednego mieszkańca – ok. 8 m²
- Gęstość zaludnienia na 1 km² – ok. 1606
- Liczba mieszkańców – 131 854 (dane z 2004 r.) w tym:
- kobiet: 67 681
- mężczyzn: 64 173
Etymologia
Najstarsza wzmianka źródłowa o Tychach pochodzi z 1467 r. - Tichi, w 1527 r. w kontekście
polskim
- w Tyssech = w Tyszech, w 1845 r. Tychów jak
Kraków
(gdyż
niemieckie
Tichau). Nazwa dzierżawcza od imienia Tych (zdrobnienie od
Tymoteusz
, podobnie jak Zych od
Zygmunt
) stąd nazwa rodowa Tychy. Mniej prawdopodobną byłaby etymologia od niemieckiego Teich=staw, z późniejszym spolszczeniem na Tych(y)[6].
Historia
Pierwsza wzmianka o Tychach pochodzi z 1467 roku. Znajduje się ona w tzw. protokolarzu
miasta
Pszczyna
, w którym zapisywano między innymi informację o wydatkach pszczyńskiej
rady miejskiej
. Pod datą 1467 zapisano w
języku łacińskim
zdanie: "Dominikowi z Tychów daliśmy 5 groszy za gonty".
Najstarsze znane ślady pobytu
człowieka
na terenie obecnych Tychów pochodzę jednak już ze
starszej epoki kamienia
(na
ziemiach polskich
jest to okres od ok. 310 000 do 40 000 lat temu). Dowodem średniowiecznego
osadnictwa
na tym obszarze jest odkryty w
okresie międzywojennym
, badany przez
archeologów
w latach sześćdziesiątych XX wieku,
cmentarz
na terenie
Cielmic
, obecnie dzielnicy Tychów.
Pierwszy drewniany
kościół
w Tychach wybudowano około 1500 roku. W
źródłach pisanych
informacja o nim pojawia się dopiero pod datą 1529. Obecnie jest to
kościół pw. św. Marii Magdaleny
. Z kolei z roku 1629 pochodzi pierwsza wzmianka na temat
Browaru Książęcego w Tychach
. Był on własnością rodów panujących na
ziemi pszczyńskiej
. Do nich należała również między innymi
Huta Paprocka
założona na początku XVIII wieku w sąsiedztwie gminy
Paprocany
.
W listopadzie 1868 do Tychów dotarła
kolej żelazna
– uruchomiono
linię kolejową
łączącą
Czechowice-Dziedzice
, Tychy i
Murcki
z
Szopienicami
. W 1887 roku uruchomiono fabrykę celulozy w Tychach-Czułowie. W 1897 roku w Tychach założono drugi browar –
Browar Obywatelski
.
Po zakończeniu
I wojny światowej
wielu mieszkańców Tychów i sąsiednich gmin brało udział w
powstaniach śląskich
1919-1921. Według wielu historyków wybuch
I powstania śląskiego
nastąpił w
Paprocanach
(wówczas samodzielna gmina), w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku. W 1922 roku po
plebiscycie
i
III powstaniu śląskim
Tychy weszły w skład
państwa polskiego
( 83,5% głosów za przyłączeniem do
Polski
). Naczelnikiem gminy Tychy został wybrany Jan Wieczorek. W 1934 roku Tychy uchwałą
Śląskiej Rady Wojewódzkiej
z dnia 20 listopada 1933 roku stały się
gminą wiejską
na
prawach miejskich
.
W latach
II wojny światowej
Tychy wraz z polską częścią
Górnego Sląska
przyłączono do
Rzeszy Niemieckiej
. Dnia 28 stycznia 1945 roku
Armia Czerwona
wkroczyła do Tychów.
W latach 1945-54 siedziba
wiejskiej gminy Tychy
. 4 października 1950 roku
Prezydium Rządu
przyjęło uchwałę o rozbudowie Tychów. Miesiąc później, dnia 8 listopada,
Prezes Rady Ministrów
wydał rozporządzenie w sprawie nadania gminie Tychy ustroju miejskiego z dniem 1 stycznia 1951 roku. W granice miasta włączono
Paprocany
i
Wilkowyje
. Rozpoczęła się budowa miasta Nowe Tychy, które spełniać miało rolę
miasta-sypialni
dla
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego
. Pierwsze wybudowane
osiedle mieszkaniowe
zostało oznaczone literą A. Następne
osiedla mieszkaniowe
nazywane były według kolejnych liter alfabetu. Autorem projektu osiedla A był Tadeusz Teodorowicz-Todorowski. Generalnymi projektantami miasta Nowe Tychy byli architekci
Hanna Adamczewska-Wejchert
i Kazimierz Wejchert.
W 1973 roku do Tychów przyłączono gromady
Cielmice
,
Jaroszowice
,
Urbanowice
, część
Bierunia Starego
. W 1975 roku w granice miasta włączono
Bieruń
,
Lędziny
,
Imielin
,
Wyry
,
Gostyń
,
Chełm Śląski
. W 1977 roku wyłączono z Tychów gminy
Imielin
,
Chełm Śląski
i część
Kopciowic
. W 1991 roku doszło do podziału wielkich Tychów, z granic miasta wyłączono pięć gmin:
Bieruń
,
Bojszowy
,
Kobiór
,
Lędziny
i
Wyry
.
W 1997 roku w Tychach utworzono
Podstrefę Tyską Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
. W tym samym roku otwarto w Tychach
Wyższą Szkołę Zarządzania i Nauk Społecznych
. W listopadzie 2004 roku zostało otwarte
Tyskie Muzeum Piwowarstwa
, w kwietniu 2005 roku –
Muzeum Miejskie w Tychach
[7][8].
Polityka
Miasta partnerskie
Miasta współpracujące
Architektura
Tychy, panorama miasta od strony południowej.
Osiedle Anna
Osiedle to jest modelowym przykładem architektury socrealistycznej w Polsce. Zaprojektowane przez Tadeusza Teodorowicza-Todorowskiego na początku lat 50 XX wieku jako pierwsze osiedle Nowych Tychów. Przez osiedle przechodzą dwie osie kompozycyjne: wschód-zachód, którą stanowi ul.Arkadowa oraz północ-południe. Krzyżują się one na placu św.Anny, który jest punktem centralnym osiedla, znajdują się tu: biblioteka, poczta, lokale handlowe i usługowe oraz budynek dawnego Domu Kultury "Górnik", gdzie karierę zaczynał legendarny wokalista grupy Dżem, Rysiek Riedel. Osiedle nie imponuje skalą wykonania, natomiast w wielu miejscach: na gzymsach, portalach, elewacjach czy kolumnadach można znaleźć ciekawe elementy architektury socrealistycznej, jak: posągi, płaskorzeźby, gmerki, sgraffito czy malowidła ścienne. Przedstawiają one przede wszystkim zwykłych ludzi pracy: górnika, budowlańca, matkę z dzieckiem (na żłobku), mężczyznę z kontrabasem (na domu kultury) oraz najsłynniejszą robotnicę z kielnią przy wejściu do centralnego placu. Obecnie osiedle jest zaniedbane, a planowana modernizacja ma być rozpoczęta w 2011[9]. Osiedle nie jest wpisane do zabytków, ale miasto samo uznało go za zespół podlegający ochronie[9].
Place w Tychach
- Rynek – przed II wojną światową Plac 3 Maja. Stanowi centrum Starych Tychów. Przy rynku znajduje się najstarszy tyski kościół, Teatr Mały oraz wybudowane w latach 60 dwupiętrowe bloki mieszkalne. z lokalami handlowo-usługowymi w podcieniach. Na środku Rynku znajduje się nowa fontanna z rzeźbami wydr.
- Plac Wolności – Stare Tychy. Znajduje się tu budynek przedwojennego ratusza miejskiego oraz pierwszej w mieście szkoły. Na placu stoi także zburzony przez hitlerowców i odrestaurowany w 2006 r. pomnik Powstańca Śląskiego.
- Plac św.Anny – osiedle A. Centralny punkt pierwszego osiedla Nowych Tychów. Dawniej nazywany placem Stalina, później W. Pstrowskiego.
- Plac Krzysztofa Kamila Baczyńskiego –
Śródmieście
os. B.
- Plac G. Bacewicz – osiedle Balbina.
- Plac S. Czarnieckiego – osiedle C–1.
- Plac M. Curie-Skłodowskiej – osiedle C–3.
- Plac Konstytucji 3 Maja –
Śródmieście
os. H.
- Plac W. Korfantego – osiedle K.
- Plac F. Nowary –
Paprocany
.
- Plac gen. J. Ziętka – osiedle Z.
- Plac Zbawiciela – osiedle Z–1.
Pomniki w Tychach
- Pomnik Walki i Pracy zwany "Żyrafą" jest wkomponowany w Park Miejski niedaleko Urzędu Miasta. Na placu pod "Żyrafą" odbywa się wiele imprez masowych, np. Dni Tyskie, Święto Czekolady czy Port Pieśni Pracy.
- Pomnik Powstańca Śląskiego na Placu Wolności. Zbudowana przed wojną postać z szablą, w czasie działań wojennych zniszczona przez hitlerowców. Został w roku 1958 odbudowany w nieco zmienionej, bardziej odpowiadającej socjalistycznym warunkom postaci przez Augusta Dyrdę. W 2006 r. ten sam autor zrekonstruował oryginalny wygląd pomnika.
- Pomnik gen. S.Grota-Roweckiego – popiersie z 2005 r. przy budynku WKU.
- Pomnik Starego Alojza – postać z kultury Ślązaków. Od 2007 r. stoi naprzeciw Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych na skwerze swojego imienia.
- Pomnik Zesłańców Sybiru przy rondzie tego samego imienia w dzielnicy
Paprocany
.
- Popiersie upamiętniające rzeźbiarza
Augusta Kissa
w dzielnicy Paprocany, skąd pochodzi.
Wszystkie powyższe pomniki (poza dwoma ostatnimi) są autorstwa związanego z Tychami śląskiego rzeźbiarza
Augusta Dyrdy
.
Znaczące budynki w Tychach
|
Al. Bielska – Tychy nowe budownictwo. |
Al. Bielska – Tychy nowe budownictwo.
Osiedle Balbina ul. Barona 30
Brama słońca ul. Dmowskiego
- Urząd Miasta – budynek ma 9 pięter i składa się z trzech skrzydeł A,B,C. Znajduje się w nim większość wydziałów Urzędu Miasta. Wyjątkiem jest Wydział Komunikacji. Na parterze UM Tychy znajduje się Biuro Obsługi Klienta gdzie mieszkańcy mogą załatwić większość urzędowych spraw.
Budynki i placówki w liczbach
- Teatry – 1
- Muzea – 3
- Kina – 1 (multikino – 5 sal kinowych na 1221 miejsc)
- Stadiony – 3
- Lodowiska – 3 (w tym 2 okresowe)
- Biblioteki – 16
- Pływalnie, baseny, baseny szkolne – 3
- Apteki ogólnodostępne – 23
- Przychodnie – 27
- Szpitale – 2
- Liczba placówek pocztowych i telekomunikacyjnych – 14
- Liczba oczyszczalni ścieków – 2
- Liczba wysypisk zorganizowanych – 1
Kultura
Media
Prasa:
- Agora S.A.
Gazeta Wyborcza
-
Echo
– Górnośląski Tygodnik Regionalny (ukazuje się w środy)
- Nowe Echo, tygodnik (obecnie tyski dodatek piątkowy do Dziennika Zachodniego)
- Twoje Tychy, tygodnik (ukazuje się we wtorki)
- Twoje Miasto, tyski miesięcznik samorządowy. (obecnie dodatek do tygodnika Twoje Tychy)
- Gazeta Tyska, tygodnik (zlikwidowany)
- Tydzień w Tydzień – Śląski Tygodnik Regionalny – dawniej Tydzień w Tychach (zlikwidowany)
Radio:
-
Radio Express
, 92,3 FM (Rozgłośnia przeniesiona do Bielska)
- Radio "Karolina" Złote Przeboje, 91,2 FM (Grupa Radiowa Agory Sp. z o.o.)
- Radio Roxy Fm, 94,5 FM (Grupa Radiowa Agory Sp. z o.o.)
- Radio TOK Fm, 97,4 FM (Grupa Radiowa Agory Sp. z o.o.)
-
Rock Radio Śląsk
(zlikwidowane)
Telewizja:
- TV Silesia – (TVS) wiadomości z miasta w telewizji regionalnej
Opieka zdrowotna
- Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Nr 1 im. Prof. Józefa Gasińskiego – Tychy, ul. Edukacji 102
- Szpital Miejski – Tychy, ul. Cicha 27; od 30 czerwca 2010 roku stanie się prywatnym przedsiębiorstwem
Edukacja i nauka
Szkoły wyższe
Zabytki
Park Browarniany z muszlą koncertową
Obiekty zabytkowe
Według rejestru zabytków
KOBiDZ
[11] na listę zabytków wpisane są obiekty:
-
kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny
, 1744-82, 1906-07, nr rej.: 671/66 z 28.05.1966
-
zespół pałacowy
, ul. Katowicka, nr rej.: 1296/83 z 18.01.1983:
- pałac, XVIII-XIX
- pijalnia piwa, murowano-drewniana z 1899
- muszla koncertowa, murowano-drewniana z 1899
- park
- stajnia z początku XIX wieku
- willa z ogrodem, ul. Damrota 41, z początku XX wieku, nr rej.: A/1527/93 z 30.04.1993
- stodoła, ul. Mikołowska 177, drewniana z XIX wieku, nr rej.: 672/66 z 28.05.1966
- browar, ul. Mikołowska z XVIII-XX wieku, nr rej.: 670/66 z 28.05.1966
- piwnice składowe „Ameryka” i „Toszek”
-
zespół Browaru Obywatelskiego
, ul. Browarna 7, nr rej.: A/80/03 z 28.02.2003:
- słodownia z 1896-97 roku
- warzelnia z maszynownią i leżakownia (1896-97)
- bednarnia – (1896-97)
- młotownia z 1914 roku
- rozdzielnia z 1914 roku
- warsztat mechaniczny (1896-97)
- stajnie i garaże z 1930 roku
- portiernia (1896-97)
- studnia głębinowa (1896-97)
- budynek dyrekcji z kasynem z lat 1896-97
-
zespół huty paprockiej
, XVIII-XIX, nr rej.: A/1427/91 z 10.07.1991:
- budynek mieszkalno-administracyjny z 2 połowy XIX wieku
- budynek produkcyjny z połowy XIX wieku
- budynek gospodarczy z 1787
Kościoły i związki wyznaniowe
Parafia św. Marii Magdaleny w Tychach
Kościół ewangelicko-augsburski pw. św. Piotra i Pawła
Kościół rzymskokatolicki
- Dekanat Tychy Stare
- Dekanat Tychy Nowe
Kościoły protestanckie
Buddyzm
Inne
Sport i rekreacja
Kluby sportowe w Tychach
- Piłka nożna:
GKS Tychy
, OKS ZET Tychy, OKS JUW-e Jaroszowice,
GKS 71 II Tychy
, KTK Tychy, Fala Tychy ,TKKF Pionier/MUKS Bachus Tychy, Chrzciciel Tychy, KS Czułowianka, Ogrodnik Cielmice, Kobiecy KLUB Sportowy KKS Polonia Tychy,
MOSM Tychy
- Hokej:
GKS Tychy
,
GKS "Atomówki" Tychy
- Piłka ręczna: Mosm Tychy
- Piłka halowa:
GKS Jachym Tychy
,
Rodakowski Tychy
, Cekol Tychy, UKS Tyska 5
- Rowery: Tyskie Stowarzyszenie Rowerowe, KTK Gronie przy PTTK Tychy
- Judo: UKS Ippon Tychy
- Unihokej: TKKF Pionier Tychy
- Kolarstwo szosowe: Kolarskie Towarzystwo Sportowe
- Koszykówka:
KKS Tychy
, MOSM Tychy
- Siatkówka męska: KS Rodakowski, GKS KOMBUD Tychy
- Tenis stołowy: Górnośląski Klub Sportowy Tychy
- Rajdy samochodowe: Automobilklub Ziemi Tyskiej
- Football Amerykański: Falcons Tychy
- Brazylijskie Jiu-Jitsu: Bastion Tychy
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Tychach
Działalność sportową i rekreacyjną prowadzi Zespół ds Sportu i Organizacji Imprez, w którego skład wchodzą m.in.
Miejski Ośrodek Sportów Młodzieżowych
, Dział Organizacji Imprez, Osiedlowe Centra Sportowe. Ośrodek finansowany w całości ze środków budżetu miasta. MOSiR Tychy zarządza obiektami:
-
Stadion Zimowy w Tychach
– Lodowisko znajduje się na osiedlu "G" przy ul. Gen. Ch. de Gaulle'a 2 Na przełomie roku 2008/2009 lodowisko zostało gruntownie zmodernizowane czyniąc je najnowocześniejszym stadionem zimowym w Polsce.
- Hala Sportowa przy ul. Piłsudskiego została oddana do użytku 25 Maja 2008 r. Hala ma powierzchnię 1100 m2 i posiada 924 miejsca siedzące oraz 260 stojących. Na terenie obiektu mieści się sauna i siłownia.
- Kryta Pływalnia zlokalizowana jest ul. Edukacji 9. Posiada basen sportowy, basen rozgrzewkowy, basen zjeżdżalni, zjeżdżalnię, hydromasaże, saunę oraz siłownię.
-
Stadion Miejski w Tychach
mieści się przy ul. Edukacji 7. Na terenie Stadionu Miejskiego odbywają się mecze piłki nożnej II ligi, klasy A, Śląskiej Ligi Juniorów i Trampkarzy, Szkolnej i Amatorskiej Ligi Piłki Nożnej oraz wiele rozgrywek i imprez sportowo-kulturalnych. Planowana jest przebudowa w najbliższych latach.
- Ośrodek Wypoczynkowy "Paprocany" został ulokowany przy Jeziorze Paprocany od strony miasta. Na jego terenie znajduje się strzeżona piaszczysta plaża. Przy samej plaży można wypożyczyć sprzęt pływający (kajaki, rowerki wodne). Na terenie ośrodka znajdują się punkty gastronomiczne.
- Kompleks Sportowy "Paprocany" wyposażony jest w boisko do piłki lub siatkówki plażowej, boisko wielofunkcyjne ze sztuczną nawierzchnią oraz siłownię.
Miejski Ośrodek Sportów Młodzieżowych
Gospodarka
Bezrobocie
w Tychach wynosi 3,7% i jest to najniższa wartość wśród powiatów grodzkich w woj. śląskim – po
Katowicach
i przed
Rybnikiem
(odpowiednio 2,1% i 4,6%)[13]
Miasto znane jest z browaru –
Tyskie Browary Książęce
, które obecnie wchodzą w skład
Kompanii Piwowarskiej SA.
Jest to najstarszy nieprzerwanie działający browar w
Polsce
. Na terenie browarni istnieje również
Tyskie Muzeum Piwowarstwa
.
W Tychach znajdują się zakłady motoryzacyjne koncernu
FIAT
, w których produkuje się najwięcej samochodów w
Polsce
.
Tyska fabryka FIAT-a
ma wyłączność na produkcję
Fiata Panda
na całą
Europę
, poza tym na terenie fabryki produkowany jest nowy model
Forda
wykorzystany w filmie o
Jamesie Bondzie
.
W mieście znajduje się podstrefa
Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
.
Transport
Schematyczny plan komunikacyjny miasta.
Przez miasto przebiegają trasy:
W odległości 12-15 km na północ od miasta biegnie
autostrada A4
ze
Zgorzelca
(granica polsko - niemiecka) przez
Wrocław
,
Katowice
do
Krakowa
, a w przyszłości trasa pobiegnie przez
Rzeszów
do
Korczowej
(granica polsko - ukraińska), dzięki czemu Tychy będą miały dogodną komunikację z Europą.
Oprócz tego w odległości ok. 20 km na zachód od Tychów powstaje
autostrada A1
na odcinku Gliwice -
Gorzyczki
(granica polsko - czeska), dzięki której nie tylko Tychy będą w miarę lepiej skomunikowane z Europą, ale również zmniejszy to zatłoczenie DK 1 w Tychach (której generalny remont i modernizacja znajdujących się na niej skrzyżowań zaplanowana jest na lata
2011
-
2013
), podobnie z resztą, jak planowana droga ekspresowa S1 na odcinku
Lędziny
- Bielsko-Biała.
W Tychach znajdują się następujące ronda:
Lp | Skrzyżowanie ulic | Nazwa ronda | Rok powstania ronda |
---|
1 |
al. marsz. J. Piłsudskiego
–
ul. Armii Krajowej
| Paprocańskie | 1993 |
2 |
al. Bielska
– ul. Żwakowska – al. Jana Pawła II | Polonia | 1996 |
3 | al. Bielska – Jaśkowicka – al. marsz. J. Piłsudskiego | Skałka | 1997 |
4 | al. marsz. J. Piłsudskiego – ul. R. Dmowskiego | Lwowskie | 1997 |
5 | ul. R. Dmowskiego – ul. S. Grota-Roweckiego – al. Jana Pawła II | Cassino | 1997 |
6 | al. Jana Pawła II – ul. Armii Krajowej – ul. Paprocańska – ul. Wyszyńskiego | Olimpijskie | 1999 |
7 | ul. Towarowa | Strefowe | 2000 |
8 | ul. Żwakowska – ul. Harcerska | Sublańskie | 2001 |
9 | ul. Jaśkowicka – ul. Stoczniowców 70 | Żwakowskie | 2002 |
10 | ul. gen. W. Sikorskiego – ul. Armii Krajowej | Zesłańców Sybiru | 2005 |
11 | ul. Harcerska – ul. Stoczniowców 70 | bez nazwy | 2007 |
12 | ul. Stoczniowców 70 – ul. Żwakowska – ul. Glińczańska – ul. Borowa | bez nazwy | 2010 |
13 |
ul. Oświęcimska
(
DK44
) –
ul. Turyńska
(
DK44
) – ul. Kościelna – ul. Długa | | (projektowane) |
Transport kolejowy
W dzielnicy
Stare Tychy
znajduje się
dworzec PKP
, skąd istnieją bezpośrednie połączenia kolejowe do takich miast jak
Warszawa
,
Gdynia
,
Kielce
,
Ostrava
,
Wiedeń
,
Łódź
,
Ustka
,
Częstochowa
,
Cieszyn
,
Białystok
,
Katowice
czy
Bielsko-Biała
. Pomimo peryferyjnego położenia dojazd do dworca jest stosunkowo łatwy, jako że trasy większości miejskich linii autobusowych i wszystkich trolejbusowych przebiegają obok niego. Tychy nie posiadają dworca PKS.
Przystanek SKR Tychy – Miasto
Szybka Kolej Regionalna
– została otwarta 14 grudnia 2008 r. Ułatwia ona dojazd do sąsiadujących z Tychami
Katowic
. Do użytku zostały oddane dwie stacje –
Tychy Miasto
i
Tychy Zachodnie
. Stacje znajdują się w wykopie, przebiegającym przez miasto. Podróż z przystanku Tychy Miasto do głównego dworca w
Katowicach
zajmuje 24 minuty. Linię obsługują 3 pociągi Flirt
EN75
. Do 2012 zostaną wybudowane dwie nowe stacje Tychy Lodowisko i Tychy Bielska. Bilet jest zintegrowany z MZK Tychy (autobusowo-trolejbusowo-pociągowy), obowiązuje pomarańczowa taryfa obok normalnej taryfy PKP. W planach jest także uruchomienie połączenia SKM do
Oświęcimia
.
Komunikacja miejska
Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach
(MZK Tychy) – organizator komunikacji miejskiej z Tychów. Działalność
MZK Tychy
jest prowadzona głównie na terenie miasta Tychy oraz na terenie sąsiednich gmin. Obsługuje 35 linii zwykłych, 2 pośpieszne, 5 trolejbusowych, 10 mikrobusowych i jedną szkolną.W Tychach obowiązuje taryfa czasowa, dostępne są
bilety
20-, 40-, i 90-minutowe, dobowe, tygodniowe, miesięczne i kwartalne[14]Głównymi przewoźnikami są
PKM Tychy
,
Tyskie Linie Trolejbusowe
oraz firma
Meteor Jaworzno
. Pozostali przewoźnicy obsługują linie
mikrobusowe
.
Trolejbusy w Tychach
– to jeden z elementów komunikacji miejskiej (ok. 40 km trakcji), występujący obok tradycyjnej komunikacji
autobusowej
. W Tychach jest pięć linii trolejbusowych (A, B, C, D, E). Trolejbusy w liczbie 23 szt.(w tym 6 niskopodłogowych) są zbudowane na bazie autobusów marki
Jelcz
oraz
Solaris
.
Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Tychach
– Tabor to 74 autobusy, z czego blisko 90 procent to pojazdy niskopodłogowe. Do 2012 roku przedsiębiorstwo planuje wycofać wszystkie pojazdy wysokopodłogowe .Trzon taboru stanowią autobusy marki
Solaris
i
Volvo
.
Transport lotniczy
Tychy mają dobre połączenie drogowe z
lotniskiem
w
Pyrzowicach
. Dojazd za pomocą drogi ekspresowej
S1
.
Wojsko
Siedziba WKU – Tychy ul. Grota Roweckiego
Wojskowa Komenda Uzupełnień w Tychach jest jednostką
administracji wojskowej
w
Polsce
zajmującą się
administracją rezerw osobowych
. Tyskie WKU pełni rolę organu wykonawczego
Ministra Obrony Narodowej
i jest podporządkowana bezpośrednio szefowi
Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Katowicach
. Odpowiada za realizowanie problematyki obronnej i administracji wojskowej w ramach administrowanego terenu. Jako główne zadania, to przede wszystkim zadania z zakresu zapewnienia mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek wojskowych, a co za tym idzie to: współdziałanie ze
starostwami powiatowymi
w zakresie polityki obronnej państwa, współdziałanie z
Obroną Cywilną
, powoływanie
żołnierzy rezerwy
do czynnej (kontraktowej) służby wojskowej, wnioskowanie o mianowanie na wyższe
stopnie wojskowe
żołnierzy rezerwy
, rekrutacja kandydatów do szkół wojskowych, ewidencja wojskowa osób podlegających powszechnemu obowiązkowi obrony i wreszcie kreowanie pozytywnego wizerunku
Wojska Polskiego
. Tyska Wojskowa Komenda Uzupełnień prócz świadczeń na rzecz obrony również współpracuje z innymi organami i podmiotami w sprawach związanych z nie tylko obronnością państwa. Prowadzi liczne spotkania z dziećmi i młodzieżą szkół znajdujących się na terenie jej działania. Za swoją działalności służbową Komenda była wielokrotnie wyróżniana. Zajmowała również czołowe lokaty we współzawodnictwie wojskowym.
Komendanci WKU Tychy:
- ppłk Karol Żukowski (1966-1968)
- płk Włodzimierz Gosz (1968-1976)
- płk dypl. Augustyn Sałagan (1976-1982)
- ppłk Kazimierz Czerwiński (1982-1990)
- ppłk dypl. Marek Laskowski (1990-1992)
- płk Andrzej Kukuła (1992-1998)
- ppłk Zbigniew Piątek (1998-2002)
- ppłk Maciej Radziak (2002-)
Osoby związane z Tychami
Honorowi Obywatele
Zasady przyznawania honorowego obywatelstwa określa uchwała Rady Miasta Tychy nr 0150/XXVI/509/04 z dnia 28 października 2004 r.
- Tytuł ten w grudniu 2004 roku jako pierwszy otrzymał:
- ksiądz arcybiskup
doktor
Damian Zimoń
–
Metropolita katowicki
– w uznaniu "wyjątkowej roli, jaką, w ciągu 70-lecia istnienia miasta, odegrał w integracji tyskiej społeczności Kościół Katolicki oraz osobistego zaangażowania Księdza Arcybiskupa w sprawy Tychów".
- 23 stycznia 2009 r. na uroczystej sesji inaugurującej obchody 75-lecia nadania Tychom praw gminy miejskiej tytuły Honorowego Obywatela Miasta Tychy zostały wręczone trzem kolejnym osobom:
-
Mariusz Czerkawski
– tyski hokeista – honorowe obywatelstwo Tychów otrzymał za: osiągnięcia sportowe w kanadyjsko-amerykańskiej lidze hokejowej NHL, za promowanie Tychów w Polsce, Europie i na świecie, za promowanie wśród mieszkańców miasta sportu i zdrowego stylu życia.
-
Marek Moś
– założyciel i dyrektor artystyczny Orkiestry Kameralnej Miasta Tychy – AUKSO – honorowe obywatelstwo Tychów otrzymał: za stworzenie i prowadzenie w Tychach orkiestry na najwyższym, europejskim i światowym poziomie artystycznym, za rozbudzanie zainteresowania mieszkańców miasta wysoką kulturą i zaspokajanie ich potrzeb w tej materii, za promocję Tychów podczas koncertów w Polsce, Europie i na świecie.
-
Marek Szczepański
–
profesor
socjologii, współzałożyciel samorządowej Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach – honorowe obywatelstwo Tychów otrzymał: za współzałożenie Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach, co pozwala kształcić młodych ludzi, za aktywnych uczestników życia społecznego, silnie związanych ze społecznością lokalną i regionalną, za współtworzenie spotkań naukowych pod nazwą Tyskie Seminaria Majowe, dzięki którym Tychy, nie będąc wielkim ośrodkiem akademickim, zaistniały na naukowej mapie Polski, za aktywną realizację imperatywu: „Myśl globalnie, działaj lokalnie”, za prace badawcze nad społecznością i zbiorowością lokalną oraz ojczyzną prywatną: naszym mniejszym niebem.
Osoby powiązane z Tychami
Ludzie urodzeni w Tychach
Lista osób urodzonych w Tychach, które mają biogram na stronach Wikipedii:
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Historia Tychów
- ↑
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2009 r.
- ↑
Tychów, Tychy, Tichau w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” z lat 1880–1902 (tom XII str. 691).
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska:
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.)
. Warszawa:
Główny Urząd Statystyczny
, 2010.
ISSN
1734-6118
. (
pol.
)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Rada Miasta Tychy:
UCHWAŁA NR 0150/XXXII/724/09 RADY MIASTA TYCHYz dnia 25 czerwca 2009 r
(
pol.
). [dostęp 5 stycznia 2010].
- ↑
Stanisław Rospond
, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s.405
- ↑ L. Musioł: "Tychy. Monografia historyczna". Tychy 1939.
- ↑ "Tychy 1939-1993. Monografia miasta". Red. M. Szczepański. Tychy 1996.
- ↑ 9,0 9,1 Iwona Sobczyk:
Tyski socrealistyczny unikat będzie rewitalizowany
(
pol.
). katowice.gazeta.pl, 17 lutego 2010. [dostęp 2010-03-05].
- ↑
Tyski Chór Mieszany PRESTO CANTABILE
.
- ↑ Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków:
Rejestr zabytków nieruchomych
(
pol.
). [dostęp 20 maja 2009].
- ↑ [
http://www.tychy.buddyzm.pl/
BUDDYJSKI OŚRODEK MEDYTACYJNY W TYCHACH].
- ↑
Błąd 404. Strona o podanym adresie nie istnieje
- ↑
Oficjalna strona MZK w Tychach
Bibliografia
Linki zewnętrzne