Atman (
dewanagari
आत्म ,
sanskr.
oddech, आत्मा ) to w
hinduizmie
określenie
duszy
rozumianej jako indywidualna
jaźń
, obecna w każdej żywej istocie. Atman wciela się w kolejnych żywotach (idea
reinkarnacji
) w kolejne ciała, podlegając prawu
karmy
. Pierwsze wzmianki o atmanie znaleźć można już w
Upaniszadach
Hinduizm
Atman to dusza w swej czystej postaci , w odróżnieniu od uwikłanej w świecie duszy nazywanej terminem
dźiwa
[1].
Mahawakja
W koncepcji wyrażonej przez sformułowania (
mahawakja
):
- Aham brahma asmi ("Jestem Brahmanem") i
- Tat twam asi ("Ty jesteś Tym"),
atman jest tożsamy z całym wszechświatem, "wszystkim co jest" (
Brahmanem
). Jest to afirmacja boskości w człowieku (duszy), łączącej go z boskością otaczającego kosmosu. Jest to więc wyrażenie koncepcji Mikro- i Makrokosmosu na gruncie hinduizmu - wskazanie, że skoro człowiek podlega temu samemu porządkowi co wszechświat, to poznanie przez akt autorefleksji istoty samego siebie prowadzi do poznania istoty wszechświata -
wyzwolenia
.
Według Upaniszad atman jest więc kluczem do wyzwolenia, jedyną drogą poznania Brahmana - prawdziwej rzeczywistości i najwyższej, transcendentnej zasady bytu. Poznanie atmana-brahmana jest możliwe przez wgląd w siebie, przy czym należy posłużyć się
intuicją
, by obejść przesłaniającego atmana osobowe, związane z bieżącą inkarnacją
ego
, które omamione
mają
ulega iluzji oddzielenia od Absolutu oraz od reszty istot.
Joga
Sposobem podążania drogą ku poznaniu atmana jest również
joga
- zdyscyplinowany wysiłek odwrócenia się od świata zmysłów. Nagrodą jest wyzwolenie z
samsary
- cyklu reinkarnacji, co wyrażone jest w Praśnopaniszad słowami:
- "Szukający atmana przez prostotę życia, czystość, wiarę i wiedzę już nie wracają".
Buddyzm
Z kolei według
buddyzmu
nie ma czegoś takiego jak atman. Buddyści nazywają tę koncepcję
anatman
(tzn. nie-atman). Wyjątkiem jest nieistniejąca dziś szkoła buddyjska
Pudgalavāda
, w której powrócono do koncepcji duszy, zwanej pudgala.
Przypisy
- ↑ Byt szczególny - człowiek. W: Małgorzata Ruchel: Ramakriszna. Filozof - mistyk - święty. Wyd. 1. Kraków: Zakład Wydawniczy "Nomos", 2003, ss. 76-77. .