Śiwa (
sanskr.
शिव – łaskawy, przychylny) – jeden z najistotniejszych
dewów
w
hinduizmie
. Tworzy
Trimurti
(rodzaj
trójcy
hinduistycznej) razem z
Brahmą
i
Wisznu
, w której symbolizuje unicestwiający i odnawiający aspekt boskości. Przez
śiwaitów
uważany jest za Boga jedynego, tożsamego z bezpostaciowym wszechprzenikającym
Brahmanem
. Śiwa nosi 1008 imion[1] i przedstawiany jest najczęściej jako
Nataradźa
– mistrz tańca, ale także jako
jogin
i asceta, jako dobroczyńca, głowa rodziny oraz jako niszczyciel.
Wśród hinduistów Śiwę czczą głównie śiwaici i
smartyści
.
Śiwa jest jedną z najbardziej skomplikowanych istot boskich w hinduizmie i
mitologii indyjskiej
. Jego rozmaite przedstawienia zawierają w sobie bowiem wiele pozornych sprzeczności.
Ikonografia
Śiwa przedstawiany jest jako
mężczyzna
o czterech ramionach i trzech oczach. Niektóre rzadsze wizerunki ukazują go z różną liczbą głów (większą niż jedna). Charakterystyczne dla niego są też włosy spięte w kok nad jego głową. Małżonką Śiwy jest
Śakti
(znana pod postacią
Durgi
,
Kali
,
Parwati
i
Umy
), czasem też z nim przedstawiana. Synami Śiwy są
Ganeśa
i
Karttikeja
(znany również jako
Kumaran
,
Murugan
,
Skanda
). We wczesnym średniowieczu i starożytności Karttikeja występuje jednak czasem jako jedyny syn Śiwy. Czasami Śiwa ukazywany jest jako jeżdżący na swoim białym byku –
Nandinie
.
Trzecie oko
Śiwa to bóg o trzech oczach. Oko "trzecie" jest okiem mistycznym, położonym na środku czoła i zamkniętym. W hinduizmie nazywane jest okiem poznania. Uzyskanie poziomu rozwoju, gdy możliwe jest jego otwarcie, równoważne jest z dotarciem do stanu Śiwy [2] . Popularna w Indiach jest opowieść o tym jak Śiwa spopielił poprzez otwarcie trzeciego oka Kamadewę (później jednak przywrócił go do życia).
Naga
Zwierzętami związanymi z przedstawieniami Śiwy są 3 węże: owinięty wokół jego szyi , włosów, ramienia.
Antylopa
Zwierzę schwytane, stworzone przeciw Śiwie.
Skóra zwierzęca
Skóra tygrysia lub słonia, to mitologicznie uzasadniany rodzaj okrycia Śiwy. W przedstawieniach Śiwy jako jogina czasami jest ukazywany jako siedzący na tej skórze.
Triśula
Orężem Śiwy jest jego trójząb
triśula
. Triśula jest też symbolem trzech
gun
(każdy z ostrzy symbolizuje jedno).Są też czasem utożsamiane z przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Trójząb postrzegany jest jako symbol zniszczenia niewiedzy, iluzji.
Damaru
Damaru
to bęben Śiwy. Często zawieszony jest na trisuli.
Formy kultowe
Rudra
Rudra to imię Śiwy w Wedach. Znaczy dosłownie "ryczący, wyjący". Przedstawiany jest ambiwalentnie, jako gniewny łucznik, także lekarz, opiekun bydła.
Nilakantha
Zwany tak od czasu odprawiania ceremonii amrytamanthana. To imię wiąże się z opowieścią o truciźnie (Halahala), która zalała wszystkie trzy wszechświaty, a Śiwa ją wypił, żeby uchronić żywe istoty. Zaczęła jednak działać na Niego, więc Jego żona Parwati uścisnęła Mu szyję, aby zapobiec rozchodzeniu się trucizny po Jego ciele. Halahala doszła jednak do gardła, które posiniało od niej.
Nataradźa
Nataradźa
- najbardziej charakterystyczne przedstawienie Śiwy
Najpopularniejszym przedstawieniem Śiwy jest
Nataradźa
– Śiwa jako mistrz i władca tańca. Prawie każdy element tej postaci Śiwy coś symbolizuje.
Śiwa-Nataradźa tańczy z prawą nogą stojącą na zabitym demonie, co oznacza, że Bóg zwycięża niewiedzę. Trzymany w jednej z rąk bęben symbolizuje akt tworzenia, jedność pierwiastka męskiego i żeńskiego. Ogień w drugiej ręce oznacza, że gdy nastanie odpowiedni moment, świat zostanie przez Boga zniszczony. Pozostałe dwie ręce stanowią symbol opieki, jaką Bóg otacza swych
bhaktów
, oraz możliwości dostąpienia
mokszy
. Cały zaś taniec to alegoria nieustannego niszczenia i tworzenia się wszechświata, a otaczający Śiwę krąg płomieni świadczy o tym, że prawdziwa natura boska jest tymczasowo niedostępna dla ludzi.
Wizerunek ten jest bardzo charakterystyczny dla indyjskiej kultury i sztuki, zwłaszcza dla kultury śiwaickiej.
Duża statua Śiwy, przedstawiająca go jako jogina-ascetę, znajdująca się w
Bangalore
Śiwa jako jogin i asceta
Popularne jest też przedstawienie Śiwy jako
himalajskiego
ascetycznego jogina, bez majątku i odzienia: pogrążonego w
medytacji
, siedzącego na wysokim szczycie (na górze Kaliasa) w
pozycji lotosu
(obok niego z reguły stoi wbity w ziemię atrybut – trójząb) na skórze tygrysa bądź wędrującego po górach. Tu sławiony jest jako Pan joginów-ascetów. Wokół jego ramion owinięte są węże (naga-kundala; w hinduizmie wąż symbolizuje m.in. opiekę boską, a hinduiści wierzą, że zwierzęta te gromadzą się przy świętych). Jego ciało nasmarowane jest świętym popiołem, a jego rozpuszczone włosy symbolizują wody
Gangesu
. W wędrówkach tych czasem towarzyszy mu jego małżonka – Parwati.
Z tym typem reprezentacji Śiwy kojarzony jest pewny zabytek znaleziony przez archeologów na obszarach dawnej
cywilizacji doliny Indusu
, zwany pieczęcią Paśupati. Identyfikowana czasem jako reprezentująca medytującego jogina, z rogami na głowie i o trzech oczach. Atrybuty te kojarzone się z Śiwą. Powiązanie tej pieczęci z Śiwą nie jest jednak powszechnie akceptowane w środowisku akademickim.
Śiwa jako dobroczyńca
Hinduizm mówi o licznych dobrodziejstwach, jakich ludzie doznali od Śiwy, i o czynach, których dokonał w trosce o nich. Na przykład, gdy rozlała się trucizna mogąca zniszczyć wszystkie trzy wszechświaty, Śiwa ją wypił. Przed śmiercią uchroniła go jego żona, obejmując jego szyję tak mocno, że trucizna nie mogła się rozejść dalej po jego ciele. Inna historia opowiada o tym, jak
dewi
Ganga
(personifikacja
Gangesu
) spadała z nieba, a Śiwa ją schwycił, chroniąc przed potłuczeniem, a jej wody stały się długimi włosami Śiwy.
Bhajrawa
Jedno z przedstawień Śiwy (Bhairawa) uosabia również
śmierć
, zniszczenie i przemijalność materialnych rzeczy, upływ czasu. Tu Śiwa przedstawiany jest jako niszczyciel wędrujący po
cmentarzach
w otoczeniu straszliwych upiorów. Często jest całkowicie nagi, w rękach trzyma często rozmaitą broń, a przy nim znajdują się ścięte ludzkie głowy, girlandy z głów, czaszek i rąk. Towarzyszy mu często pies i wąż. Postać ta symbolizuje jego gniew przeciwko złym ludziom, a także bezwzględny sposób w jaki niszczy u
sadhaków
niewiedzę spowodowaną przywiązaniem do świata materialnego.
Tripurawidźajin
Groźna forma Śiwy, zwycięska w walce z trzema grodami (tripura).
Dakszinamurti
W tym wizerunku Śiwa jest ukazany jako nauczyciel wszystkich istot. Siedzi na tronie, zwrócony jest zawsze ku południu, jedna z jego stóp znajduje się na ziemi, druga na jego tronie. Jedna ręka Śiwy wzniesiona jest ku górze. U jego stóp siedzą
ryszi
i słuchają go. Istnieje przypuszczenie, iż to przedstawienie mogło być efektem wpływów
buddyzmu
.
Ardhanariśwara
Tu Śiwa jest przedstawiony z połową ciała męskiego, a połową ciała żeńskiego. Symbolizuje jedność Śiwy i Śakti. Z punktu widzenia filozoficznego forma ta kojarzona jest z łaską Boga.
Harihara
Rzeźba przedstawiająca Śiwę jako Ardhanaiśwarę
Harihara
to postać łączna Śiwy i Wisznu. Występuje też czasem pod nazwą Harirudra. Upowszechniła się w średniowieczu na
Dekanie
. Była też powszechna w Kambodży. Stanowi wyraz i symbol religijnego synkretyzmu.
Mrytjumdźaja
Mrytjumdźaja
(Pogromca Pana śmierci) to forma z Markandejapurany.
Paśiupati
Paśiupati (Władca Zwierząt). Poświęcona tej formie świątynia to
Świątynia Paśupatinath w Katmandu
.
Dharmathakur
Dharmathakur
( pan
dharmy
) to bóg z panteonu hinduizmu bengalskiego, silnie powiązany z hinduizmem ludowym.
Inne imiona
Śiwa nazywany jest wieloma innymi imionami. Zebrane są w dziele zwanym Śiwasahasranama, zawierającym tysiąc osiem jego imion. Do najpowszechniejszych należą:
- Jogeśwara (Władca/Pan Jogi)
- Mahabaleśwar (Wielki Bóg Siły)
-
Mahakala
(Wielki Czas, w znaczeniu Pogromca Czasu)
- Maheśa (Wielki Pan)
-
Maheśwara
(Wielki Bóg)
-
Mahadewa
(Wielki Dewa)
- Nilkanth (Ten, który ma niebieskie gardło)
-
Rudra
- Sthanu - stały[3],
- Śambu - Dobrotliwy
- Śarwa - zabijający strzałami [4],
-
Śankara
- pokój czyniący[5], Działający na korzyść
- Triambakam -Ten, który ma troje oczu, w znaczeniu Wszechwiedzący
Symbolika
Lingam
Oprócz antropomorficznych wizerunków Śiwy istotną rolę odgrywa kult Śiwy symbolizowanego przez
lingam
(lingę). Lingam ma kształt pionowej zaokrąglonej kolumny lub bryły o kształcie owalnym.
Linga charakteryzuje się niezwykle symbolicznym charakterem; na ogół uważa się, że stanowi symbol nieskończoności Boga.
Lingam czasem kojarzony jest z
fallusem
i niekiedy uważa się, że stanowi pozostałość nie-
aryjskiego
kultu fallusa – jeden z niewielu niearyjskich elementów odciśniętych w hinduizmie. Jednak większość śiwaitów czczących lingam nawet nie kojarzy lingamu z fallusem ani tym bardziej nie utożsamia go z tym narządem, toteż nazywanie lingamu
symbolem fallicznym
jest niepoprawne[6].
Wibhuti
Statuetki Śiwy obsypane popiołem symbolizują zniszczenie wszechświata, gdy nastanie właściwy czas. Śiwa otworzy wówczas swoje
trzecie oko
i wszystko spłonie, a zostanie "tylko popiół". Wibhuti jest powszechnym akcesorium kultowym wśród śiwaitów, używanym między innymi do nakładania śiwaickiej tritilaki.
Kajlas
Kajlas
to góra, na której Śiwa mieszka i medytuje. Jest obiektem pielgrzymek śiwaitów oraz wyznawców licznych innych religii azjatyckich, dla których jest również święta.
Śiwapura
Śiwapura
to miasto Śiwy.
Śiwaloka
Śiwaloka
to raj Śiwy, cel aspiracji jego świeckich wyznawców.
Postacie powiązane
Żony
- Żoną Śiwy jest bezpostaciowa
Śakti
.
- Najczęściej przedstawiany jest obok
Parwati
.Jednym z takich wizerunków jest Śiwa z Parwati podczas medytacji w Himalajach
- Śiwa z
Umą
są często przedstawiani jako siedzący (czasem jeżdżąc na byku Nandzie) lub stojący obok siebie.
-
Kali
jest najczęściej ukazywana jako stojąca na Śiwie lub podczas związku seksualnego z Nim. Te dwie formy są ze sobą ściśle związane i mają znaczenie symboliczne. Jednym z elementów ich przesłania filozoficznego jest jedność pierwiastka męskiego i żeńskiego. Ukazują one także, że Bóg jest pozapłciowy, a zarazem łączy w sobie przeciwności oraz że śmierć i życie stanowią nierozerwalny proces. Także oznaczają one, że można zrealizować w sobie boskość w każdym momencie. Kali stanowi alegorię aspektu Boga działającego we wszechświecie, naturze, Śiwa natomiast to Bóg nieskończony. Te dwie siły, które tak naprawdę stanowią jedną, wiecznie ze sobą współgrają.
-
Durga
to jedna z wojowniczych manifestacji Śakti. Przedstawiana jest raczej sama, bez Śiwy, jako pogromczyni demonów.
- Drugą żoną Śiwy jest wg niektórych źródeł
Ganga
[7].
| | Popularny wizerunek ukazujący Kali stojącą nad zabitym Śiwą | Kali w związku miłosnym z Śiwą |
Potomstwo
- Powszechne jest też przedstawianie Śiwy jako kochającego ojca i męża, w towarzystwie jego żony Parwati i syna Ganeśi.Takie przedstawienia, znajdujące się głównie na kolorowych obrazach, ukazują szczęśliwą i radosną rodzinę. Jak podaje legenda,
Ganeśa
urodził się pod nieobecność ojca. Dorastał więc, wychowywany przez
Parwati
. Pewnego razu matka poprosiła go, by pilnował drzwi w czasie kąpieli. Nagle pojawił się Śiwa i chciał się dostać do środka, lecz Ganeśa odmówił nieznajomemu. Rozwścieczony Śiwa odrąbał mu głowę. Gdy Śiwa dowiedział się, że był to jego syn, postanowił naprawić wyrządzoną krzywdę i nadał Ganeśi głowę pierwszego napotkanego zwierzęcia, które napotkał, a był nim słoń. Od tego czasu indyjski patron kupców przedstawiany jest jako mężczyzna z głową słonia.
-
Skanda
- znany też pod kilkoma innymi imionami. Jest bóstwem wojennym, przedstawianym czasem z sześcioma głowami i dwunastoma rękoma. Popularny zwłaszcza na południu Indii.
-
Ajjappan
- występuje w folklorze południowoindyjskim, zwł. tamilskim
Gana
Gana
to klasa istot, których przywódcą jest
Ganapati
. Są związani z Śiwą, a zwłaszcza z Jego synem Ganeśą (Ganapatim).
Bryngin
Brynngin to
trzmiel
towarzyszący Śiwie [8].
Wahana
Wahaną
, czyli wierzchowcem Śiwy jest najczęściej byk
Nandin
.
Awatary
W okresie dojrzałego hinduizmu istniały obok siebie dwa główne nurty tej religii: wisznuizm i śiwaizm. W wisznuizmie istotną rolę odgrywały
awatary
Wisznu. W śiwaizmie były też próby stworzenia idei awatarów Śiwy, na podobieństwo Awatar Wisznu. Ten pomysł nie odniósł jednak znacznego sukcesu i awatary Śiwy nigdy nie osiągnęły takiego znaczenia jak awatary Wisznu. Niemniej, niektóre osoby były uznawane w różnych nurtach i odłamach za inkarnacje Śiwy. Oto przykłady:
-
Hanuman
– jeden z istotnych bohaterów
Ramajany
, pojawiający się również w
Mahabharacie
. Był oddanym sługą
Ramy
, walczył po stronie jego wojsk, zdobywając
Sri Lankę
i pokonując armię
rakszasów
[9].
- Śaraba - w tej inkarnacji Śiwa przyjął formę hybrydyczną - częściowo ludzką, częściowo lwią i częściowo ptasią. Przybył, aby uspokoić gniew
Narasimhy
(awatara Wisznu) po tym, jak ten zabił demona Hirakanjaśipu.
- Lakulisa – indyjski założyciel śiwaickiej szkoły paśupatów, uważany przez nich za awatarę Śiwy.
-
Adi Śankara
(żył prawdopodobnie w
VIII wieku
) – indyjski myśliciel, założyciel najbardziej wpływowej szkoły
filozofii indyjskiej
–
adwajtawedanty
, reformator religijny.
Smartyści
uznają go za inkarnację Śiwy [10].
-
Gorakhnath
- średniowieczny mistyk śiwaicki, guru mistycznej odmiany
hathajogi
- Kina Ram - założyciel grupy
aghori
-
Śirdi Sai Baba
(ur. ok.
1838
, zm.
1918
) – indyjski hinduistyczny jogin, mistrz duchowy,
muzułmański
fakir
, uważany przez swych hinduistycznych wyznawców za inkarnację Śiwy [11].
-
Mahawatar Babadźi
- postać niepotwierdzona historycznie; himalajski asceta-jogin, przedstawiony po raz pierwszy przez
Joganandę
w swojej autobiografii pt.
Autobiografia jogina
, jako prekursor linii
krijajogi
-
Sathya Sai Baba
(ur.
1926
) – współczesny indyjski nauczyciel duchowy; jego wyznawcy wierzą, że jest Awatarą Śiwy i
Śakti
, opierając się na jego własnych słowach[12].
Recepcja w literaturze religijnej
Wedy
W najstarszych tekstach
wedyjskich
występuje dewa o imieniu
Rudra
, dewa o pomniejszym znaczeniu – jego temat poruszają tylko trzy, cztery hymny Rygwedy (a cała Rygweda zawiera w sumie tysiąc dwadzieścia osiem hymnów). Nieco więcej uwagi poświęca Rudrze
Jadźurweda
i
Atharwaweda
. Rudra jest bóstwem niezwykle ambiwalentnym. Jego imię oznacza dosłownie "wyjący", "dziki". Jest sławiony jednocześnie jako bóstwo straszne i potężne oraz jako uzdrowiciel, opiekun lekarstw i bydła.
Upaniszady
Razem z powstaniem Śwetaśwataropaniszady (jest to jedna z najpóźniejszych
Upaniszad
; zajmuje miejsce w śiwaizmie takie, jak
Bhagawadgita
w
wisznuizmie
), która sławi Rudrę jako Boga jedynego, widzimy już wyraźnie wykształcenie się śiwaizmu. Taka zmiana pozycji, z mało istotnego, pomniejszego bóstwa do
Brahmana
, była wyjątkowo nagłym posunięciem. Rudra jest tam wychwalany jako "całkowicie dobry" i "nieprzerażający" (III:5). Rudra miał kilka tytułów - jednym z nich był Śiwa. Śiwa został wzniesiony do roli Boga jedynego. Pozostałe bóstwa zostały zepchnięte albo do roli emanacji Śiwy, albo do bóstw niższych (stały się odpowiednikami
świętych
i
aniołów
w
religiach abrahamowych
) i przywiązywano do nich bardzo niewielką wagę.
Mahabharata
Kult Śiwy (w tym
lingamu
) był rozwinięty w okresie
Mahabharaty
(IV tysiąclecie p.n.e.). Znano go m.in. jako "Rudra".
Ramajana
Ramajana ukazuje
Hanumana
jako inkarnację Śiwy. Zawiera podania mitologiczne o historii Śiwy.
Purany
Głównymi dziełami, w których znajdziemy opowieści o Śiwie, to niektóre
purany
. Oto główne purany o Śiwie:
Pochodzą one z różnych okresów. Różnią się sposobem ukazania Śiwy. Śiwapurana i Lingapurana skupiają się na nim centralnie jako na Bogu jedynym - świadczy to o rozwoju religii śiwaickiej. Inne purany traktują go tylko jako np. jeden z aspektów Boga (dokładniej, jako trzecią postać
Trimurti
). Zawarte są tam opowieści, w których Śiwa występuje jako istota nadprzyrodzona.
Agamy
Agamy
przedstawiają Śiwę w ujęciu hinduizmu południowoindyjskiego.
Recepcja w nurtach hinduistycznych
Prawdziwy rozwój śiwaizmu rozpoczął się w
I
i
II wieku p.n.e.
. Powszechny był już w
III wieku n.e.
, za czasów rządów
dynastii Guptów
w
Indiach
(w hinduizmie jednak więcej wyznawców zawsze miał
wisznuizm
). W epoce Guptów zaczęły się nasilać ruchy do tworzenia śiwaickich
sampradaja
. Wyróżnia się sześć takich głównych szkół:
paśupatowie
,
kalamukhowie
,
kapalikowie
,
śiwaizm kaszmirski
,
śiwaizm tamilski
i
lingajaci
. Do dzisiaj istnieją tylko trzy ostatnie (nie licząc śladowych, niszowych pozostałości pierwszych ugrupowań wśród niektórych ascetów), jednak pierwsze dwie były wpływowe w okresie od VII do XIV wieku w rejonach, odpowiednio, Indii południowych i indyjskiego stanu
Karnataka
.
Paśupatowie i kalamukhowie
Należeli do nich przeważnie asceci.
Paśupatowie
i kalamukhowie stanowili ruchy dewocyjne. Ci pierwsi uważali swego założyciela - Lakulisę za
awatara
Śiwy.
Kapalikowie
Kapalikowie
natomiast byli z punktu widzenia historycznego mało istotni. Pamiętani są głównie ze względy na ich ekstremistyczne, makabryczne praktyki, które jednak nie zostały w pełni potwierdzone historycznie. Podobną do nich pod tym względem są
aghori
- śladowa grupa, która do dziś się zaznacza w Indiach i rozpowszechnia się nawet na Zachodzie.
Gorakhnathowie
Innym śiwaickim ugrupowaniem ascetycznym są gorakhnathowie. Założeni zostali przez
Gorakhnatha
w średniowieczu. Liczba ich wyznawców jest również niszowa, ale istotni są z punktu widzenia kulturalnego i historycznego, ze względu na stworzenie i rozpowszechnienie przez ich założyciela oraz jego uczniów systemu
hathajogi
.
Śajwasiddhanta
W śiwaizmie tamilskim (śajwasiddhanta) – ruchu który rozpoczął się w
VII
wieku – silne były wpływy bhakti, podobnie jak w wisznuizmie. U śiwaitów tamilskich Śiwa stał się bóstwem jednoznacznie dobrym, kochającym i sprawiedliwym, a wszystkie jego straszne i groźne aspekty całkowicie zanikły. Śiwaizm tamilski jest systemem
dualistycznym
. Dualizm występuje jednak tylko w dominującym nurcie śiwaizmu tamilskiego jakim jest śajwasiddhanta. Na terenach tamilskich rozwijały się też inne, mniej popularny nurty, w tym monistyczne. Bardzo ważne w śiwaizmie tamilskim są dewocyjne pieśni i hymny komponowane przez sześćdziesięciu trzech najanmarów (VI-X w.) -indyjskich poetów z południa, uważanych za świętych. Utwory te chwalą Śiwę, opisują subiektywne doznania z emocjonalnego związku religijnego z nim, stanowią typowy przykład literatury bhakti.
Wiraśiajwizm
Lingajaci (Wiraśiajwa — ruch powstały w dwunastym wieku) są odłamem zupełnie odmiennym od pozostałych, przywiązującym kluczową wagę do postaci Śiwy jako lingamu. Uważają, że każdy wyznawca Śiwy powinien go nosić przy sobie. Lingajaci sprzeciwiają się
systemowi kastowemu
i licznym innym powszechnym indyjskim praktykom hinduistycznym.
Trika
Śiwaizm kaszmirski (Trikaśiajwa), który kierunkiem istotnym stał się w X wieku, głosi natomiast
monizm
i nierealność świata, który istnieje tylko dlatego, że
atman
nie poznał jeszcze Brahmana. Pod tymi względami szkoła ta jest podobna do filozofii
Adi Śankary
. Według kaszmirskiego śiwaizmu zbawienie polega na nagłym rozpoznaniu prawdziwej natury Boga. W śiwaizmie kaszmirskim akcentowana jest rola medytacji w osiąganiu Śiwy. Tak jak w przypadku śiwaizmu tamilskiego, dominujący nurt (w tym przypadku Triśajwa) nie jest jedynym występującym na tych terenach.
W Kaszmirze można też spotkać śiwaitów wyznających inne filozofie np. dualistyczne.
Smartyzm
Smartyzm
to odłam hinduizmu ściśle oparty na naukach Adi Śankary. Jego wyznawcy uznają sześć bóstw:
Surja
, Wisznu, Śiwa, Śakti, Ganeśa i
Kumaran
, traktując je jako Sagun Brahman (reprezentację bezpostaciowego Brahmana), uważając, że każdy może czcić ulubione bóstwo - Iszta Dewa[13]. Wielu smartystów sądzi, że wszystkie te bóstwa są po prostu jednym i tym samym Bogiem.
Smartyści uważają również Adi Śankarę za Awatarę Śiwy. Sam Śankara jest autorem kilku hymnów dewocyjnych do Śiwy[14].
Wisznuizm
Wisznuici
uważają Wisznu za Boga jedynego, a wszystkie pozostałe bóstwa (czyli też Śiwę) za bóstwa niższe lub za jego emanacje. W
gaudija wisznuizmie
Śiwa traktowany jest także jako niedościgniony wzór wielbiciela Wisznu i mistyka. Według
Mahabharaty
(jednego ze świętych pism wisznuizmu) Śiwa jest istotą bardzo wysoko duchową. Zwolennicy
Swaminarajana
uważają Wisznu i Śiwę za jedną i tę samą istotę.
Tantryzm
Filozofia
tantry
rozumie Śiwę metaforycznie - jako męski aspekt wszechświata i każdego człowieka. Żeńskim natomiast jest
Śakti
. Śiwa i Śakti to dwa pierwiastki, z których się składa świat. Jest to podobne do chińskiej koncepcji
yin i yang
.
Kult
Święta
-
Mahaśiwaratri
- najważniejsze święto ku czci Śiwy, obchodzone przed pełnią na przełomie
lutego
i
marca
. Uroczyście obchodzone poprzez medytację, nocne czuwanie, powtarzanie mantr ku czci Śiwy, wyśpiewywanie pieśni ku jego chwale.
- Krittika Dipam - odbywa się na przełomie
listopada
i
grudnia
, wówczas cześć oddaje się Śiwie pod postacią złotego światła.
- Ardra Darśanam - obchodzone jest na przełomie grudnia i
stycznia
; święto ku czci Śiwy jako Nataradźy.
Święte miejsca
-
Kajlas
- góra na granicy indyjsko-nepalsko-chińskiej, uważa się, że tam medytował Śiwa
-
Arunaćala
- góra w
Tamil Nadu
, gdzie znajduje się wielka świątynia śiwaicka
- Amarnath cave - górska jaskinia w
Kaszmirze
, regularnie tworzy się tam naturalny lingam
-
Varanasi
(Benares) - miasto w północno-wschodnich Indiach, uważane za miejsce zamieszkania Śiwy
Praktyki dedykowane
Przykładowe mantry odnoszące się do Śiwy :
-
Om Namaha Śiwaja
- najbardziej znana i najważniejsza śiwaicka
mantra
wyrażająca ubóstwienie Śiwy. Nazywana jest Panćakśara co oznacza "pięć liter". Śiwaici uważają, że zawiera ona całą mądrość ich religii.
- Śri Rudram -
wedyjska
(z
Jadźurwedy
) mantra ku czci manifestacji Śiwy jako Rudry.
- Om
Bhimaja
Namah - dosłownie oznacza Pokłon Tobie, Panie straszny
- Śiwoham - oznacza dosłownie Jestem Śiwą; jest wyrazem myśli monistycznej
- Śriśiwapańcakszarastotra
- Śrirudrasztaka
- Śrilińgasztaka
- Śiwatandawastotra
Bibliografia
- Basham, A. L., Indie, Państwowy Instytut Wydawniczy 1964
- Wielka historia świata, tom V, wyd. Oxford Educational sp. z.o.o. 2005
- Lorenzen, D. N. Śaivism. An Overwiew, W: Gale's Encyclopedia of Religion, vol. 12, 2005, (
ang.
)
Przypisy
- ↑ India and Nepal, Lonely Planet Publications
2001
(
ang.
)
- ↑ Hymn do Dakszinamurtiego (2). W: Anna Rucińska:
Hymny Siankary
. Wyd. 1. Kraków:
Wydawnictwo Miniatura
, 2006, s. 135. .
- ↑ Fala szczęścia Siwy. W: Anna Rucińska:
Hymny Siankary
. Wyd. 1. Kraków:
Wydawnictwo Miniatura
, 2006, s. 150. .
- ↑ Fala szczęścia Siwy. W: Anna Rucińska:
Hymny Siankary
. Wyd. 1. Kraków:
Wydawnictwo Miniatura
, 2006, s. 146. .
- ↑ Fala szczęścia Siwy. W: Anna Rucińska:
Hymny Siankary
. Wyd. 1. Kraków:
Wydawnictwo Miniatura
, 2006, s. 140. .
- ↑ Wendy Doniger Shiva, [w]: Merriam-Webster Encyclopedia of World Religions, wyd. Merriam-Webster
[1]
(
ang.
)
- ↑ Brahmawaiwartapuraną (2.6.13-95)
- ↑ Anna Rucińska:
Hymny Siankary
. Wyd. 1. Kraków:
Wydawnictwo Miniatura
, 2006, s. 145. .
- ↑ Hanuman: Simian Symbol of Strength! hinduism.about.com
[2]
[Ostatni dostęp: 07.06.2006] (
ang.
)
- ↑ Adi Shankaracharya kiran.phpsites.com
[3]
[Ostatni dostęp: 07.06.2007] (
ang.
)
- ↑ Parveen Chopra Shirdi Sai Baba: The Beacon of Hope
[4]
[Ostatni dostęp: 08.06.2007] (
ang.
)
- ↑ Bhagawan Sri Sathya Sai Baba - Introduction srisathyasai.org.in
[5]
[Ostatni dostęp: 08.06.2007] (
ang.
)
- ↑ Hinduism hinduismtoday.com
[6]
[Ostatni dostęp: 07.06.2007] (
ang.
)
- ↑ zob.
Adi Śankara
Zobacz też