Plakat eserowców z 1917 roku
Eserowcy, eserzy (
ros.
эсеры, skrót nazwy "Partia Socjalistów-Rewolucjonistów" ros. Партия социалистов-революционеров ПСР) –
rosyjska
partia polityczna
założona w
1901
roku przez rewolucjonistów wywodzących się z tzw.
narodników
, początkowo
nielegalna
.
Program partii przewidywał przekształcenie Rosji w
republikę
demokratyczną, w której dominowałaby
klasa chłopska
. Partia domagała się także socjalizacji ziemi (tzn. przekazania decyzji o sposobie jej użytkowania
wspólnotom wiejskim
) i konfiskaty ziemi
obszarniczej
. Ważnym składnikiem partii była Organizacja Bojowa, stosująca
terror
(gł. zamachy na wysokich urzędników
carskich
) oraz odgrywająca znaczącą rolę w
rewolucji 1905 roku
. Umiarkowana, legalna gałąź była określana jako
trudowicy
.
Przywódcy
- Wiktor Czernow – główny ideolog socjalistów-rewolucjonistów
- Grigorij Gerszuni
-
Jewno Azef
– organizator wielu zamachów, zdemaskowany jako agent
Ochrany
-
Boris Sawinkow
– czołowy działacz Organizacji Bojowej
Po
rewolucji lutowej
partia wyszła z podziemia i zaczęła odgrywać dużą rolę polityczną. Eser
Aleksander Kiereński
został ministrem sprawiedliwości, następnie wojny, a od 18 lipca 1917
premierem
Rządu Tymczasowego
; Wiktor Czernow otrzymał tekę ministra rolnictwa,
Boris Sawinkow
wiceministra spraw wewnętrznych. Prowadzona przez rząd polityka kontynuacji udziału w
I wojnie światowej
spowodowała niepopularność partii wśród robotników i żołnierzy, i choć nadal popierały ją masy chłopskie w partii nastąpił rozłam: frakcja lewicowych eserów (zwanych też w polskiej literaturze "lewymi eserami"), kierowana przez
Marię Spiridonową
, przeszła do opozycji. W jedynych wolnych wyborach do rozpędzonej później przez
bolszewików
Konstytuanty
w listopadzie
1917
eserzy uzyskali około 17,1 mln głosów (41 proc.), podczas gdy partia bolszewików – tylko 9,8 mln.
Przewrót bolszewicki (
rewolucja październikowa
) został przeprowadzony z poparciem lewicowych eserów i weszli oni do
rządu
Lenina
, natomiast "prawicowi" organizowali opór wobec bolszewików i poparli w
wojnie domowej
"
białych
". Eserami było wielu przywódców powstań chłopskich (m.in. Aleksander Antonow – przywódcy tzw.
antonowszczyzny
), a także m.in.
Fanny Kaplan
, która dokonała nieudanego zamachu na Lenina. Wygrana bolszewików skazała przywódców eserów na emigrację albo prześladowania w
ZSRR
. Dotyczyło to również lewicowych eserów, którzy nie poparli
pokoju brzeskiego
i w lipcu
1918
roku wystąpili przeciwko bolszewikom. W roku
1922
przywódcy eserowców aresztowani przez
CzK
i
OGPU
zostali w
procesie pokazowym
skazani na śmierć lub długoletnie więzienie. Z uwagi na protesty działaczy socjalistycznych
II Międzynarodówki
wyroków śmierci nie wykonano. Żaden z sądzonych nie opuścił już jednak sowieckich więzień. Boris Sawinkow zwabiony do ZSRR i schwytany przez
OGPU
został zamordowany w roku
1925
po pokazowym procesie (upozorowano samobójstwo). Ci, którzy przeżyli
wielki terror
lat trzydziestych, zostali zamordowani przez
NKWD
w egzekucjach na
początku wojny niemiecko-sowieckiej
jesienią
1941
roku (m.in. Maria Spiridonowa).
Zobacz też