Kłodawa –
miasto
w
woj. wielkopolskim
, w
powiecie kolskim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Kłodawa
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. konińskiego
.
Kłodawa leży na Wysoczyźnie Kłodawskiej, nad
Rgielewką
(dopływ
Warty
). W mieście znajduje się największa czynna
kopalnia soli
(
sól kamienna
, sól potasowa i sól magnezowa).
Kłodawa była małą osadą przykościelną powstałą w XI w. Prawa miejskie uzyskała przed 1430, utraciła w 1870, w 1925 odzyskała. Znacznie zniszczona podczas wojen w XVII w. oraz podczas
II wojny światowej
(zginęło ponad 3 tys. mieszkańców). Na przedmieściach znajduje się cmentarzysko z okresu
kultury łużyckiej
. Kościoły: drewniany z 1557 i późnobarokowy (1718-1765) z byłym klasztorem karmelitów.
Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 6714 mieszkańców[1].
Historia miasta
Pierwsze ślady osadnictwa sprzed 4000 lat odkryto we wsi
Słupeczka
, zaś sprzed 2500 – w Starej Kłodawie. Była to kultura łużycka. Samo miasto Kłodawa położone jest nad rzeką Rgielewką (dopływ Warty), inaczej zwaną Kłodawicą. Nazwa miasta pochodzi od wyrazu "kłoda", które oznaczało legowisko zwierzyny leśnej, zawalone drzewem i pilnowane przez "zakłodników". Nazwy pobliskich miejscowości (
Pomarzany
,
Radzyń
) świadczą, że ludność napływała do miasta z północnej Polski. Za
Piastów
tereny te porośnięte były gęstymi lasami, a królowie chętnie przybywali tu na polowania. Miasto należało do województwa
łęczyckiego
.
Królowie otaczają miasto swoją opieką
Już w 1085 król
Władysław Herman
nakazał wybudować w Kłodawie kościół, będąc wdzięcznym za narodziny swojego syna,
Bolesława
. Takie budynki wznoszono również w innych miastach
Polski
. Kościół otrzymał za patrona świętego Idziego. Jego powstanie znacznie zwiększyło napływ rzemieślników do miasta. Królem, który szczególnie lubił te strony, był
Władysław Jagiełło
. Na jednym ze zjazdów koronnych w Łęczycy w 1409 wydał przywilej, uwalniający mieszkańców Kłodawy od dostarczania podwód dla posłańców i sokolników królewskich. Zastrzegał, że kiedy jego żona, Jadwiga, będzie przebywać w mieście, Kłodawiacy zobowiązani są zapewnić jej kilka wozów oraz kuchnię królewską. W 1429 do Kłodawy przybywają kanonicy laterańscy regularni. Monarcha, zanim zmarł, spełnił ogromne marzenie mieszczan i 9 sierpnia 1430 nadał Kłodawie prawa miejskie magdeburskie. Nadał jeszcze jeden przywilej miastu: zapewnił swobody miejskie mieszkańcom, uwalniając ich od ciężarów dawnego prawa polskiego. Miastu nadawano odtąd
ustawy magdeburskie
. Na czele miasta stanął wójt, który miał za zadanie sądzić mieszczan. Pomagali mu w tym ławnicy. Rozwojowi miasta sprzyjał również kolejny król,
Kazimierz IV Jagiellończyk
. W 1455 uwolnił miasto od wszelkich ceł i opłat targowych. Było to wtedy jedno z największych miast województwa. Król chętnie przebywał w Kłodawie, gdyż na północy toczono wojnę o brzegi
Bałtyku
. W 1464 wybuchła morowa zaraza. Rok później w Kłodawie wybuchł ogromny pożar, król
Kazimierz
odwiedził zgliszcza i dopomógł miastu naprawić szkody, wydał również zgodę na wybudowanie szpitala. Nadał Kłodawie wójtostwo. W mieście zbierały się większe zgromadzenia szlachty i duchowieństwa. Wiece były zwykle spowodowane konfliktami z
Turcją
. W 1485 zwołano sejmik szlachty wielkopolskiej. Punktem kulminacyjnym świetności Kłodawy było panowanie
Zygmunta Starego
. Zatwierdził on w
Krakowie
wszystkie dotychczas nadane przywileje, a po kolejnym pożarze uwolnił mieszczan od płacenia czynszu z placów i domów; później także od reszty czopowego. Pozwolił na wykopanie studni pośrodku rynku.
Kościół Wniebowzięcia NMP
W 1535 miasto nawiedziła kolejna klęska pożaru, który zniszczył jego znaczną część. Delegacja wybrała się do króla, aby zlitował się nad miejską tragedią. Wszystkie te prawa potwierdził syn monarchy,
Zygmunt August
. Uwolnił mieszczan od wszelkich "foraliów" i różnych innych opłat. W czasie bezkrólewia znów nawiedził miasto pożar. Zwolnienie od wszelkich opłat (chyba już tradycyjne) nastąpiło zaraz po koronacji kolejnego króla,
Stefana Batorego
. Pozwolił wystawić nowy ratusz, gdy stary uległ znacznemu zniszczeniu.
Zygmunt III Waza
zezwolił na wybudowanie mostu na rzece Rgielewce. W latach 1516-1762 kłodawska szkoła kolegiacka stała się filią Akademii Krakowskiej. W czasie potopu
szwedzkiego
Kłodawa została doszczętnie zniszczona i mimo pomocy władców nie była w stanie przez bardzo długi okres powrócić do dawnej świetności. Ruinę przypieczętowała zaraza w 1708. W latach 1718-1755 budowano w mieście kościół parafialny, obecnie pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kłodawie. Ostatnie łaski nadawał miastu
Stanisław August Poniatowski
. Według niektórych źródeł, w 1788 wybuchło tu 151 pożarów.
W 1818 rozebrano kolegiatę Świętego Idziego, a cegły z jej rozbiórki wykorzystano na budowę Ratusza Miejskiego (obecnie komisariat Policji). Zabytkowa drewniana dzwonnica, znajdująca się przy zlikwidowanym kościele, została przeniesiona na cmentarz parafialny. W 1866 nastąpiła kasacja zakonu kanoników regularnych laterańskich, a wkrótce Kłodawa utraciła prawa miejskie. W 1897 powstała pierwsza świecka szkoła (obecnie Zespół Szkół Nr 1). W 1901 wybudowano kościół pw. Świętego Dominika w
Bierzwiennej Długiej
, który konsekrowano trzy lata później.
Lata wojen światowych oraz dwudziestolecie międzywojenne
Kłodawa została wyzwolona przez Polską Organizację Wojskową 9 listopada 1918. Trzy lata później w wyniku pożaru spłonęło 130 budynków mieszkalnych, a dach nad głową straciło 85 rodzin. W 1922 oddano do użytku linię kolejową
Kutno
-Strzałkowo, przebiegającą w odległości 4 km od Kłodawy. Trzy lata później Kłodawa odzyskała prawa miejskie. Najważniejszymi inwestycjami okresu międzywojennego była elektryfikacja miasta oraz regulacja Rgielewki. W 1936 do Bierzwiennej Długiej przybyły Siostry Wspólnej Pracy od Niepokalanej Maryi; do 1940 zajmowały się prowadzeniem
ochronki
dla dzieci, zamkniętej w czasie wojny przez
Niemców
. Od 1938 miasto administracyjnie przyłączono do województwa poznańskiego. We wrześniu 1939 w dworku w pobliskiej wsi Leszcze przebywał oddział Armii Poznań z generałem
Tadeuszem Kutrzebą
, oczekujący na spotkanie z generałem Bortnowskim. Do spotkania nie doszło, obaj panowie spotkali się wkrótce w Mchówku. W Leszczach zapadła decyzja o zorganizowaniu bitwy nad
Bzurą
. W kwietniu 1940 dokonano morderstwa w
Katyniu
, w którym śmierć ponieśli również Kłodawiacy. W okresie okupacji Niemcy wprowadzili nową nazwę miasta - Tonningen (w latach 1940-1945). W 1941 w obozie zagłady
Kulmhof
w
Chełmnie nad Nerem
Niemcy zamordowali ponad 1 500 kłodawskich
Żydów
. W 1943 w
Dachau
zamordowano proboszcza parafii w Kłodawie, księdza Teofila Choynowskiego. Kłodawa spod niemieckiej okupacji została wyzwolona przez Armię Czerwoną - 19 stycznia 1945 r.
Okres powojenny i historia współczesna
W latach 1945-1949 do Kłodawy przybywały Siostry Wspólnej Pracy od Niepokalanej Maryi. Rok później otwarto tu pierwszą miejską bibliotekę "Wiedza". W 1949 rozpoczęto budowę
kopalni soli
, a w 1956 r. rozpoczęto eksploatację. Siostry doprowadziły do wybudowania w 1975 roku ich własnego domu przy ulicy Toruńskiej. W tym samym roku w wyniku reformy administracyjnej, Kłodawa zostaje włączona w skład
województwa konińskiego
. 27 maja 1990 odbyły się pierwsze w mieście wybory na burmistrza (został nim Józef Chudy). W 1991 roku zmieniono nazwy wielu ulic, m.in. Armii Czerwonej na Świętego Ducha. 23 kwietnia 1997 na Placu Wolności wybuchł pożar, który strawił kamienicę mieszkalną oraz budynek Poczty Polskiej. 21 września 1997 przeprowadzono wybory parlamentarne, w których wzięli udział Kłodawiacy. Kolejne wybory na burmistrza odbyły się 11 października 1998 roku. Wygrał je wtedy Zdzisław Domański, który stał na czele miasta do jesieni 2006 roku. Od 1999 roku Kłodawa przyłączona zostaje administracyjnie do
województwa wielkopolskiego
. W 2006 r. mieszkańcy miasta na nowego burmistrza wybrali ponownie Józefa Chudego.
Zabytki
Kościół świętych Fabiana i Sebastiana na cmentarzu
- Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - obecnie kościół parafialny. Wybudowany w XVIII wieku (ukończony w
1755
roku) w stylu późnobarokowym, wnętrze rokokowe. Znajduje się tam ambona w kształcie łodzi oraz kielich z
1707
roku.
- Drewniany kościół na cmentarzu pw. Świętych Fabiana i Sebastiana - zbudowany w
1557
roku. W latach
1847
-
1878
pełnił funkcję kościoła parafialnego. Konsekrowany pw. Bożego Ciała, a kapłanów w nim pracujących nazywano Bożeciałkami.
- Kolegiata Świętego Idziego - znajdowała się na placu przy skrzyżowaniu obecnej ulicy Poznańskiej i Dąbskiej. Nakazał wybudować ją
Władysław Herman
z wdzięczności za narodziny swojego syna. Zajmowali się nią kanonicy laterańscy regularni. Wokół znajdował się cmentarz. Została rozebrana, a cegieł użyto do budowy Ratusza Miejskiego.
- Drewniana dzwonnica na cmentarzu parafialnym - przeniesiona w to miejsce z placu, na którym znajdowała się kolegiata Świętego Idziego.
- Ratusz Miejski - zbudowany w
1819
roku w stylu klasycystycznym z cegieł rozebranej kolegiaty Świętego Idziego. Obecnie siedziba Komisariatu Policji.
- Szkoła klasztorna z XVIII wieku - początkowo pod administracją kościelną, obecnie Zespół Szkół nr 1.
- Drewniana chałupa - znajdowała się przy ulicy Poznańskiej, była własnością pana Zarębskiego. Została rozebrana kilka lat temu.
Cmentarze i miejsca pamięci narodowej
Cmentarze
Pomnik żołnierzy radzieckich
- Cmentarz parafialny - początkowo położony był przy kolegiacie świętego Idziego. W latach
1420
-
1810
opiekowali się nim zakonnicy, pracujący w parafii. Jako miejsce pochówku został użyty dopiero w
XVIII
wieku. Kiedy Kłodawa znalazła się pod zaborem pruskim, Fryderyk Wilhelm zakazał pochówku w tym miejscu i cmentarz przeniesiono za rzekę, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.
- Nieczynny
cmentarz żydowski
- znajdował się w dawnej dzielnicy Kłodawy - Dziadowicach (obecnie ulica Łęczycka). W latach
II wojny światowej
doszczętnie zniszczony przez Niemców. Nagrobki zostały przez nich użyte jako płyty chodnikowe. Uratowane przez mieszkańców tablice znajdują się w pracowni historycznej ZS nr 2.
Miejsca pamięci narodowej
- Pomnik podpułkownika Wojska Polskiego Józefa Byszewskiego (znajduje się przy kościele parafialnym).
- Mogiła żołnierzy Wągrowieckiego Batalionu Obrony Narodowej (na cmentarzu parafialnym).
- Tablica na cmentarzu parafialnym, upamiętniająca śmierć proboszcza ks. Teofila Choynowskiego w
Dachau
.
- Pomnik na Placu Wolności upamiętniający żołnierzy poległych w walce w czasie II wojny światowej.
- Pomnik przy kościele parafialnym, upamiętniający śmierć żołnierzy Armii Radzieckiej. Przy pomniku umieszczona jest lufa czołgu trafionego granatem przez Niemca Hermanna Kanta.
- W kaplicy św. Kingi w
kopalni soli
znajduje się tablica, poświęcona górnikom, którzy zginęli w czasie pracy oraz budowniczym kopalni, którzy zginęli podczas jej tworzenia.
Znane osoby pochowane na cmentarzu parafialnym w Kłodawie
- Roch Szurgociński (uczestnik
powstania styczniowego
)
- Leopold Płaczkiewicz (uczestnik powstania styczniowego)
- Adam Rustejko-Pieńkiewicz (poeta)
- Stanisław Markowski (łącznik
Armii Krajowej
)
Edukacja
- Przedszkole nr 1 imienia
Jana Brzechwy
- placówka powstała we wrześniu
1931
roku z inicjatywy ówczesnego burmistrza Kłodawy, Władysława Zalewskiego. W latach
1950
-
1967
mieściło się przy ulicy Przedeckiej, a dwa lata później zostało przeniesione do nowo wybudowanego obiektu na Osiedlu Górniczym, gdzie znajduje się obecnie.
- Przedszkole nr 2 - wybudowane w
1988
roku na potrzeby mieszkańców starej części miasta. Była to placówka nowoczesna, posiadająca własną pralnię, gabinet lekarski oraz wygodne sale lekcyjne. Zostało zlikwidowane w
2000
roku, a jego budynek oddano do użytku Zespołowi Szkół Nr 1.
- Zespół Szkół nr 1 - jego budynek początkowo należał do Kościoła, jednak w
1897
roku powstała tu pierwsza szkoła świecka, nazwana Publiczną Szkołą Elementarną. W
1919
roku zmieniła swoją nazwę na Publiczną Szkołę Powszechną. W
1997
roku obchodziła stulecie swojego istnienia. Od
1999
roku jest to Zespół Szkół, skupiający sześcioletnią szkołę podstawową i trzyletnie gimnazjum.
Dawny klasztor karmelitów trzewiczkowych
- Zespół Szkół nr 2 - wybudowany w latach
1963
-
1965
i w tym samym roku oddany do użytku. W
1999
roku placówka zrezygnowała z dotychczasowego imienia
Aleksandra Zawadzkiego
. Od tegoż samego roku siedziba szkoły podstawowej i gimnazjum.
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych imienia
Marii Dąbrowskiej
- początkowo grunty, na których znajduje się szkoła, przeznaczone były pod budowę szkoły podstawowej. Zamiar zrealizowano, a w
1953
roku powstał tu pierwszy oddział licealny. Cztery lata później odbył się pierwszy egzamin maturalny. W latach sześćdziesiątych dołączono do liceum technikum oraz szkołę zawodową.
Sport i rekreacja
W mieście działa klub sportowy
Górnik Kłodawa
, którego sekcja piłkarska w sezonie
2006
/
2007
występuje w
konińskiej klasie okręgowej
. Juniorzy Górnika występują natomiast w wojewódzkiej lidze juniorów młodszych; to pierwszy taki przypadek w historii klubu ze juniorzy występują w tak prestiżowej lidze. Przy zespołach szkół znajdują się Szkolne Koła Sportowe lub Szkolne Kluby Sportowe. Na hali sportowej przy Zespole Szkół nr 1 odbywają się zawody sportowe (w siatkówce, piłce ręcznej, koszykówce).
Gospodarka
Niegdyś miasto rozwijało się głównie dzięki Kopalni soli "Kłodawa", przy której osiedlało się coraz więcej mieszkańców. Cztery kilometry od miasta biegnie trasa kolejowa
Berlin
-
Poznań
-
Warszawa
-
Moskwa
. Krzyżują się tu ważne szlaki komunikacyjne, m.in. trasa
nr 92
z rozjazdami w kierunku
Dąbia
,
Izbicy
i
Przedcza
. Najważniejsze ulice miasta to: Warszawska, kard. Stefana Wyszyńskiego, Plac Wolności, Kolska, Bierzwieńska, Dąbska i Przedecka.
Władze miasta od roku 1990
Kadencja | Data wyborów | Burmistrz miasta | Zastępca burmistrza | Przewodniczący Rady Miejskiej |
---|
1990-1994 | 27 maja 1990 | Józef Chudy | Dariusz Kwiatkowski | Wacław Kurpik |
1994-1998 | 19 czerwca 1994 | Zdzisław Domański | Tadeusz Łojewski | Antoni Sikorski |
1998-2002 | 11 października 1998 | Zdzisław Domański | Tadeusz Łojewski | Antoni Sikorski |
2002-2006 | 27 października 2002 | Zdzisław Domański | Wiesław Ratajczyk | Tadeusz Łojewski |
2006-2010 | 12 listopada 2006 | Józef Chudy | Paweł Nowak (w drugim roku odwołany) Stanisław Marciniak | Jadwiga Jaroniewska |
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Piotr Maluśkiewicz. Województwo konińskie. Warszawa - Poznań 1983
- Piotr Maluśkiewicz. Ziemia Konińska. Konin 1997
- P. Anders, W. Gostyński, B. Kucharski, W. Łęcki, P. Maluśkiewicz, J. Sobczak, Z. Szmidt. 155x Wielkopolska. Poznań 2000
Linki zewnętrzne