Karma (lub karman,
sanskr.
कर्म,
pali.
kamma, chiń. 業 yè, kor. 업 ǒp; jap. gō; wiet. nghiệp) – w
buddyzmie
,
hinduizmie
i innych
religiach dharmicznych
jest to przyczyna - rozumiana w sensie prawa przyczyny i skutku.
Filozoficzne wyjaśnienie karmy różni się pomiędzy tradycjami, jednak główna idea głosi, że czyny tworzą przyszłe doświadczenia i przez to każdy jest odpowiedzialny za własne życie, cierpienie i szczęście jakie sprowadza na siebie i innych.
Etymologia
W dosłownym tłumaczeniu jest to "praca" lub "działanie".
Hinduizm
W
hinduizmie
według niektórych wyznań karma może być ściśle związana z postacią Boga, podczas gdy według innych jest bardziej niezależna. Wyznawcy wedanty uważają, że
Iśwara
, czyli najwyższy Bóg pełni pewną rolę w dostarczaniu karmy. Teistyczne szkoły hinduizmu takie, jak
wedanta
nie zgadzają się z poglądem
buddystów
i
dźinistów
. Inne szkoły hinduistyczne twierdzą, że karma jest jedynie prawem przyczyny i skutku, chociaż jest też zależna od woli najwyższego Boga. Przykładami najwyższych bóstw są tu
Śiwa
w
śiwaizmie
i
Wisznu
w
wisznuizmie
. Dobre podsumowanie takich teistycznych poglądów jest wyrażone przez następujący wiersz: "Bóg nie sprawia, że ktoś cierpi bez powodu ani nie czyni nikogo szczęśliwym bez przyczyny. Bóg jest bardzo sprawiedliwy i daje tobie to na co zasługujesz."
Pisma hinduistyczne dzielą karmę na trzy rodzaje:
- Sanćita (nagromadzoną),
- Prarabdha (przynoszącą owoc) i
- Krijamana (obecną).
Każda krijamana karma staje się sanćita karma, gdy dane działanie zostaje dokonane. Z nagromadzenia sanćita karma jedynie garść służy jednemu życiu a te działania, które przynoszą owoc i przez to wygasają są nazywane prarabdha karma. Tak długo, jak wciąż trwa nagromadzenie sanćita karma część ich będzie się zamieniać w prarabdha karma, które będą konsumowane, jednak część będzie pozostawać prowadząc do kolejnych narodzin i śmierci. Istota (
sanskryt
:
dźiwa
), a właściwie odradzająca się dusza (sanskryt:
atman
) nie może osiągnąć wyzwolenia (sanskryt:
moksza
) tak długo, jak nagromadzona już sanćita karma nie zostanie całkowicie wyczerpana.
Wykluczeni poza system ortodoksyjnego hinduizmu, na przykład w następstwie zaniechania obowiązków religijnych i społecznych wynikających z
warny
i
dźati
, postrzegani są jako istoty nie podlegające prawu karmy, czyli nie posiadający potencjału dla
reinkarnowania
w kolejnym ciele po śmierci. [1]
Ludzie wyznający hinduizm również często mówią, że karma jest zrobieniem złego uczynku, który trzeba odpracować albo zrobić coś dobrego w zamian. Czyli czasami karma jest traktowana jako kara.
Buddyzm
Karma jest podstawowym i bardzo ważnym pojęciem we wszystkich szkołach
buddyzmu
i oznacza tu jedynie "zamierzone działanie". Nie oznacza więc rezultatu (określanego jako owoc), efektu czy przeznaczenia. Prawo przyczyny i skutku zwane jest w języku
pali
kamma-vipaka (działanie-owoc). W buddyzmie jest to prawo uniwersalne i bezosobowe.
Czynnikiem, który decyduje o moralnej wartości każdego działania jest towarzysząca mu wola lub zamiar. Wola mająca szkodliwe korzenie: (1) pragnienie (lub chciwość), (2) gniew i (3) niewiedzę przynosi szkodliwe owoce. Niewiedza oznacza tu wrodzoną nieznajomość prawdy: na przykład
Czterech Szlachetnych Prawd
,
Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżki
lub
Trzech Cech Istnienia
. Wola stowarzyszona z korzystnymi korzeniami czyli z: (1) brakiem pragnień, czyli wyrzeczeniem, (2) brakiem gniewu, czyli miłującą dobrocią oraz (3) mądrością przynosi korzystne owoce.
Dziesięć rodzajów szkodliwych sposobów działania (
pali
kamma-patha) to: trzy złe działania ciała (zabójstwo, kradzież i nieprawe współżycie płciowe); cztery złe działania mowy (kłamstwo, obmowa, nieuprzejma mowa i bezmyślna paplanina); oraz trzy złe działania umysłu (pożądanie, gniew i nieprawdziwe poglądy).
Prawo karmy wyklucza istnienie tzw. "pierwszej przyczyny". Według nauk buddyjskich ciąg przyczynowo-skutkowy istniał od zawsze. Teoria buddyzmu mówi, że "pierwszym ogniwem" spośród
dwunastu ogniw współzależnego powstawania
opisującego proces istnienia
Samsary
jest
niewiedza
, ale uwarunkowana jest ona poprzednimi formami istnienia tj. odrodzeniami wg prawa
reinkarnacji
poprzez prawo karmy i
splamienia umysłu
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Puruszartha-cele życia człowieka. W: Marta Kudelska: Hinduizm. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2006, s. 90, seria: Mała biblioteka religii. .
Linki zewnętrzne