Bitwa na Morzu Żółtym - bitwa morska pomiędzy
flotą rosyjską
a
japońską
podczas
wojny rosyjsko-japońskiej 1904-1905
, stoczona
10 sierpnia
1904
, podczas próby przedarcia się floty rosyjskiej z bazy
Port Artur
.
Podłoże
W lipcu 1904 wojsko japońskie zaczęło atakować lądowe umocnienia rosyjskiej bazy morskiej w
Chinach
Port Artur
. Po usytuowaniu artylerii na okolicznych wzgórzach, Japończycy uzyskali możliwość ostrzału rosyjskich okrętów w porcie z
dział
kalibru 120 mm. Od morza Port Artur był w tym czasie blokowany przez japońską Połączoną Flotę pod dowództwem wiceadmirała
Heihachirō Tōgō
.
Głównodowodzący rosyjską Eskadrą Pacyfiku po śmierci adm.
Makarowa
kontradmirał Wilgelm Witgeft, w przeciwieństwie do poprzednika nie wykazywał inicjatywy i nie wierzył w powodzenie starcia z Japończykami. Niemniej, zdając sobie sprawę, że rosyjska
eskadra
okrętów może ulec zniszczeniu w porcie, a nadto na wyraźny rozkaz carskiego namiestnika Aleksjejewa, 10 sierpnia (28 lipca według
kalendarza juliańskiego
) o świcie wyszedł swoją eskadrą z portu. Przez wody wokół Port Artur zespół został przeprowadzony przez
trałowce
i ok. 10.30 eskadra wyruszyła na pełne morze, w celu przedarcia się do
Władywostoku
.
Rosjanie wypłynęli wszystkimi 6
pancernikami
i 4
krążownikami pancernopokładowymi
oraz częścią - 8
niszczycielami
. Krążownik pancerny "
Bajan
" musiał pozostać w bazie z powodu uszkodzenia na
minie
. Admirał Tōgō z kolei, po stracie dwóch pancerników na minach, dysponował tuż przed bitwą 4 pancernikami, 12 krążownikami (w tym 4
krążownikami pancernymi
), 1 pancernikiem obrony wybrzeża i ok. 30 niszczycielami. Okręty te dozorowały w okolicach Port Artur, w kilku zespołach.
Bitwa
Witgeft nie dążył do stoczenia decydującej bitwy, w której powodzenie od początku nie wierzył, lecz jego celem było przedarcie się bez strat. Rosjanie płynęli kursem na południowy wschód, w
szyku torowym
: najpierw pancerniki:
flagowy
"
Cesarewicz
", "
Retwizan
", "
Pobieda
", "
Pierieswiet
", "
Sewastopol
" i "
Połtawa
", za nimi krążowniki. Już o świcie admirał Togo otrzymał informację o wyruszeniu zespołu rosyjskiego i skoncentrował swoje siły. Na
Morzu Żółtym
doszło do spotkania zespołu rosyjskiego z siłami głównymi Togo - 1. Dywizjonem w składzie 4 pancerników i 2 krążowników pancernych, nadpływającym z północnego wschodu, który przeciął następnie kurs rosyjskiej eskadry. Ponadto, kursem zbieżnym z Rosjanami płynął na południu 3. Dywizjon admirała
Dewy
w składzie 4 szybkich krążowników, a od północy podążał w kierunku starcia jeszcze 5. Dywizjon złożony z z trzech starych i powolnych, aczkolwiek silnych okrętów oraz 6. Dywizjon trzech małych krążowników.
O godzinie 12.15 Japończycy otworzyli pierwsi ogień z odległości ok. 14 km, po czym dystans się zmniejszył. Prowadząc jednak eskadrę w kierunku ominięcia blokady japońskiej, robiąc kolejne zwroty, rosyjski admirał doprowadził do rozejścia się obu eskadr na kontrkursach. Po godzinie 13 Rosjanom udało się oderwać od nieprzyjaciela i obrać kurs na
Cieśninę Koreańską
. W tej pierwszej fazie bitwy żadna ze stron nie doznała poważnych strat, chociaż kilka okrętów odniosło lekkie uszkodzenia. Togo, nie chcąc dopuścić do przedarcia się Rosjan, podjął pościg za odpływającą rosyjską eskadrą.
Dopiero około godziny 16.30 Tōgō zdołał doścignąć okręty Witgefta i otworzył do nich ogień. Obie floty płynęły w kierunku wschodnim na zbiegających się kursach, Japończycy płynęli po prawej burcie Rosjan, w szyku torowym - pancerniki: "
Mikasa
", "Asahi", "Fuji" i "Shikishima" oraz krążowniki pancerne "
Kasuga
", "
Nisshin
" i "
Yakumo
" (dołączony z 3. Dywizjonu). Pierwszoplanowym celem Japończyków stał się wiodący szyk okręt flagowy "
Cesarewicz
", lecz rozpraszali oni także ogień na inne okręty, głównie "
Retwizan
" i "
Piereswiet
", z kolei Rosjanie skoncentrowali ogień na flagowym pancerniku "Mikasa".
Eskadrze rosyjskiej być może udałoby się umknąć i zgubić Japończyków po zapadnięciu zmroku, lecz około godziny 17.40, po trafieniu w stanowisko dowodzenia "Cesarewicza" pociskiem kalibru 305 mm, admirał Witgeft i oficerowie jego sztabu ponieśli śmierć. Jeszcze gorszy dla przebiegu bitwy skutek odniósł kolejny pocisk, który trafił kilka minut później w
sterówkę
, na skutek czego "Cesarewicz" utracił sterowność, robiąc ostry zwrot w lewo i schodząc z kursu ucieczki. Pozostałe okręty rosyjskiej eskadry, pomimo braku sygnałów, zaczęły powtarzać manewr okrętu flagowego. Tymczasem "Cesarewicz" kontynuował zwrot, wchodząc w
cyrkulację
i przecinając szyk eskadry, co wprowadziło zamieszanie wśród okrętów rosyjskich. Kiedy wreszcie kontradmirał Paweł Uchtomski na uszkodzonym pancerniku "
Piereswiet
" otrzymał sygnały z okrętu flagowego i objął dowództwo, szyk rosyjskiej eskadry już złamał się ("Pierieswiet" miał odstrzelone
stengi
masztów, toteż przekazywanie sygnałów flagowych od nowego dowódcy budziło trudności).
W chaosie, dowódca pancernika "
Retwizan
", komandor
Edward Szczęsnowicz
(Polak z pochodzenia), skierował się w środek linii okrętów japońskich, podejmując próbę staranowania krążownika "
Nisshin
", w celu odciągnięcia uwagi japońskiej. Japończycy skoncentrowali wówczas ogień na "Retwizanie", który, po doznaniu uszkodzeń i ranieniu jego dowódcy, musiał wykonać zwrot. W tym czasie większość eskadry rosyjskiej zawróciła w kierunku Port Artur. Japończycy nie ścigali rosyjskiej eskadry siłami głównymi, obawiając się utraty któregoś ze swoich nielicznych już pancerników w nocnym boju na małe odległości, natomiast wysłali za nią niszczyciele. Nocne ataki torpedowe japońskich niszczycieli nie odniosły jednak rezultatu.
Po bitwie
Wprawdzie żaden z okrętów rosyjskich nie został zatopiony podczas bitwy, lecz eskadra rosyjska, która powróciła do Port Artur, uległa osłabieniu o kilka okrętów. Uszkodzony "Cesarewicz" i 3 niszczyciele ("Biesstrasznyj", "Biesposzczadnyj", "Biesszumnyj") udały się do niemieckiego portu w Chinach
Qingdao
, a krążownik "
Diana
" do francuskiego
Sajgonu
, gdzie zostały internowane.
Jedynie dwa najszybsze krążowniki, "
Askold
" i "
Nowik
", zdołały przerwać okrążenie po walce z przeważającymi siłami japońskich krążowników, płynąc na południe. Na skutek poważnych uszkodzeń, "Askold" musiał jednak zawinąć do
Szanghaju
, gdzie został internowany. Jedynie dowódca małego krążownika "Nowik", Maksimilian Szulc z I oficerem
Kazimierzem Porębskim
, zdecydowali próbować przebić się do Władywostoku. Okręt, po uzupełnieniu węgla w Qingdao, obrał kurs naokoło Wysp Japońskich w kierunku
cieśniny La Perouse'a
, lecz 20 sierpnia został przechwycony przez japońskie silniejsze krążowniki "Tsushima" i "Chitose" w okolicy
Korsakowa
na
Sachalinie
. Uszkodzony w walce, musiał zawrócić do portu Korsakow, gdzie został zatopiony przez załogę. W walce sam także uszkodził krążownik "Tsushima".
Wprawdzie w bitwie na Morzu Żółtym nie został zatopiony żaden okręt, jednakże była ona niewątpliwym sukcesem operacyjnym Japończyków, w dodatku posiadających słabsze siły w kategorii głównych okrętów. Eskadra rosyjska została osłabiona, a pozostałe okręty, w większości uszkodzone, powróciły do oblężonego
Port Artur
, gdzie uległy następnie zatopieniu przed upadkiem twierdzy w styczniu 1905, nie podejmując już żadnej aktywności (paradoksalnie, okręty internowane po bitwie były jedynymi ocalonymi dla rosyjskiej marynarki po wojnie). Tuż po bitwie, 14 sierpnia 1904 porażkę w
bitwie pod Ulsan
poniósł także rosyjski władywostocki zespół krążowników, pod dowództwem kontradmirała Karla Jessena, wysłany w celu spotkania przedzierającej się floty.
Po stronie japońskiej okręty również odniosły uszkodzenia, najcięższe - pancernik flagowy "
Mikasa
", który stracił 32 marynarzy. Ogień japoński w toku bitwy okazał się bardziej efektywny na skutek lepszego wyszkolenia artylerzystów - japońskie pancerniki uzyskały 130 trafień, rosyjskie tylko 32. Pomimo to, ilość trafień jak na kilkugodzinne starcie była niewielka i przed
bitwa pod Cuszimą
japońskie okręty zostały wyposażone w dostarczone pośpiesznie z Wielkiej Brytanii celowniki teleskopowe, które polepszyły celność.
Zestawienie sił
Rosja
1. Eskadra Pacyfiku - kontradmirał Wilgelm Witgeft†, późn. kadm. Paweł Uchtomski
- Zespół pancerników (kadm. W. Witgeft†, późn. kadm P. Uchtomski):
- Zespół krążowników pancernopokładowych (kadm. N. Rejzensztajn):
- niszczyciele: "Biesposzczadnyj", "Biezszumnyj", "Biesstrasznyj", "Wynosliwyj", "Włastnyj", "Grozowoj", "Bojkij", "Burnyj"
Japonia
Połączona Flota - wiceadmirał
Heihachirō Tōgō
- 1. Dywizjon (wadm. H. Togo):
- pancernik "
Mikasa
" (flagowy H. Togo)
- pancernik "Asahi"
- pancernik "Fuji"
- pancernik "Shikishima"
- krążownik pancerny "
Kasuga
"
- krążownik pancerny
"Nisshin"
- 3. Dywizjon (kadm.
Shigeto Dewa
):
- krążownik pancerny "
Yakumo
" (flagowy S. Dewa)
- krążownik pancernopokładowy "Kasagi" (później flagowy S. Dewa)
- krążownik pancernopokładowy "Chitose"
- krążownik pancernopokładowy "
Takasago
"
- 5. Dywizjon:
- krążownik pancernopokładowy "Hashidate"
- krążownik pancernopokładowy "Matsushima"
- pancernik obrony wybrzeża "
Chin'en
"
- 6. Dywizjon:
- mały krążownik pancernopokładowy "Akashi"
- mały krążownik pancernopokładowy "Suma"
- mały krążownik pancernopokładowy "Akitsushima"
- krążownik pancerny "
Asama
"
- niszczyciele
- lista do uzupełnienia
Bibliografia
- Jan Gozdawa-Gołębiowski, Od wojny krymskiej do bałkańskiej, Gdańsk 1985,