Tales z Miletu
Grafika popiersia Talesa
Urodzony	ok. 624 – 625 p.n.e. Milet (obecnie Turcja )
Zmarł	ok. 545 – 547 p.n.e.
Znany z	twórca twierdzenia Talesa , jeden z pierwszych filozofów
Zawód	filozof i naukowiec

Tales z Miletu ( gr. Θαλῆς ὁ Μιλήσιος Thales ho Milesios; VII/VI w. p.n.e.) - filozof grecki, powszechnie uważany za pierwszego filozofa. Jest zaliczany do " siedmiu mędrców ". Uznawany jest za twórcę podstaw nauki i filozofii europejskiej oraz jednego z pierwszych filozofów. Żył w czasach Solona , wybitnego prawodawcy ateńskiego. Zalicza się go do szkoły jońskiej . Jego uczniem był Anaksymander . Przebywał jakiś czas w Egipcie, gdzie zapoznać się mógł z tamtejszą geometrią.

Prawdopodobnie odkrył, że magnetyt oraz potarty bursztyn mają własności przyciągania (wnioskując z tego, że według Diogenesa Laertiosa , Tales przypisywał tym przedmiotom duszę).

Podczas gdy przed nim zadowalano się religijno-poetyckim, mitologicznym obrazem świata, Tales stworzył pierwszą spójną, racjonalną teorię natury (physis), bez odwoływania się do sił nadprzyrodzonych, odpowiedzi na zagadki natury poszukując w samej przyrodzie [materii], w jej obserwacji. Nastąpiło w ten sposób tzw. "przejście od mitu do Logosu".

Jego materializm (co prawda nie znano jeszcze wówczas pojęcia materii ani ducha) w połączeniu z hylozoizmem (zdolność do ruchu jako podstawowa właściwość przyrody, będącą objawem jej życia i duszy) dał początek szkole jońskiej i wpłynął na antyczną myśl przyrodniczą w ogóle.

Arché

Pierwszym zagadnieniem filozoficznym była kwestia powstania i natury świata - arché .

• "Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa" - twierdził i dowodził Tales.
• Arystoteles , który przekazał teorie Talesa, podaje, że "dawniejsi ludzie, którzy żyli dawno przed obecnym pokoleniem, tak samo zapatrywali się na przyrodę. Według nich bowiem Okeanos i Tetyda byli rodzicami tego, co powstało". Woda odgrywała też istotną rolę w mitologii egipskiej i babilońskiej , z którymi Tales musiał zetknąć się podczas swoich podróży. Tales podzielał zatem tradycyjne poglądy, lecz odwzorował i starał się uzasadnić je w sposób naukowy.
• Powstanie przyrody kojarzył Tales z narodzinami, wnioskując na podstawie obserwacji, że musi istnieć jakiś rodzaj substancji (nazwanej później prasubstancją, arché), z której rozwinęły się wszystkie formy (ciała) przyrody i na którą się ostatecznie rozpadają. Teoria Talesa wskazywała na wodę jako pratworzywo, z którego rozwinął się świat, gdyż jest ona niezbędna do życia ("To, co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty"), a świat był - jego zdaniem bytem ożywionym; woda zmienia też stany skupienia, a więc może występować w każdej formie.
• Natura rzeczy - woda jest wieczna, a wszystkie ciała są jej postaciami, wynikają z jej przemian. Z kolei przemiany te wynikają z zawartej w niej siły i zdolności do ruchu.
• Ziemia według Talesa, podobnie jak wszystko, co istnieje, unosi się na wodzie i jest tylko chwilową postacią wody.

Technika: od umiejętności do nauki

Prawdopodobnie Tales wiele podróżował. Podczas tych podróży zapoznał się z osiągnięciami Egipcjan i Babilończyków w dziedzinie matematyki i astronomii. Przebywał też w Memfis , głównym ośrodku egipskim, i na bazie wiedzy uczonych egipskich mógł oprzeć swoje twierdzenia.

Posiadał np. praktyczne umiejętności pozwalające na przewidzenie zaćmienia Słońca na 585 r. p.n.e. , czy zmierzenie wysokości piramid za pomocą cienia (na podstawie podobieństwa trójkątów). Przed Talesem umiejętności te były czysto techniczne, nie były poparte wiedzą naukową, wynikały z samej praktyki, potrafiono dokonywać obliczeń nie umiejąc ich uzasadnić, czy przewidywać zjawiska nie znając ich przyczyn. Po Talesie Grecy stopniowo tworzyli z nich pierwsze teorie naukowe. Tales dał podstawy geometrii wprowadzając szereg pojęć:

• średnica to odcinek, który dzieli okrąg na połowy,
• trójkąt równoramienny to taki w którym dwa kąty przy podstawie są równe,
• dwie linie przecinające się tworzą równe co do miary kąty przeciwległe,
• kąt wpisany w półokrąg jest kątem prostym,
• trójkąt jest określony, jeżeli dana jest jego podstawa i kąty przy podstawie,

ale przede wszystkim

• twierdzenie Talesa , którego dowodu jednak nie znał.

Potrafił też wykorzystać praktycznie swoją wiedzę - według Diogenesa Laertiosa przewidując wysokie zbiory oliwek wziął w dzierżawę wszystkie okoliczne tłocznie oliwy - dało to mu możliwość dyktowania cen za korzystanie z nich w okresie wysokiego zapotrzebowania.

Kosmogonia

Pierwsza, naukowa próba wyprowadzenia systemu kosmologicznego opierała się na założeniu istnienia Zasady Absolutu. Zdaniem Talesa, jest ona podstawą wszystkich rzeczy, tym, z czego się one wywodzą, w czym istnieją i w co się rozpadną. Rzeczy istnieją poprzez udział w istnieniu tej zasady. Rzeczy przemijają – zasada pozostaje. Dlatego filozofia Talesa nie pyta z czego świat powstał, ale z czego jest.

Ponieważ świat ma powrócić do pierwotnej postaci, pytanie o nią to najistotniejszy problem wiedzy. Naczelne pytanie filozofii Talesa brzmi więc: jaki był początek przyrody? Jest to pytanie o byt właściwy, pierwsze ciało, z którego rozwinął się świat.

Na tej podstawie Tales wyciąga wnioski kosmogoniczne i kosmologiczne. Oto najważniejsze z nich:

• poszczególne rzeczy powstają z wody, poprzez jej zagęszczanie bądź rozrzedzanie (rzeczy są więc modyfikacjami wody),
• zagęszczanie i rozrzedzanie jest możliwe wskutek wewnętrznej siły przyrody; a zatem siła tkwi w ciele,
• dlatego zdolność poruszania się ciał jest dla Talesa zasadnicza: to, co się porusza – żyje,
• rozrzedzona woda staje się powietrzem, a dalej – ognistym eterem, zagęszczona woda staje się zaś błotem, a dalej – ziemią,
• Ziemia ma kształt dysku, który pływa po wodzie.

Model kosmologiczny, oparty o strukturę koncentrycznych sfer stanie się naczelną ideą następców Talesa. Zmieni się jednak pojmowanie zasady organizującej Wszechświat, jak i sposób prowadzenia nad nią badań.

Bibliografia

• Tales i początki filozofii. W: Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. T. 1: Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, ss. 11-14. 

Zobacz też

• Twierdzenie Talesa

Linki zewnętrzne

• John J O'Connor; Edmund F. Robertson Tales z Miletu w MacTutor History of Mathematics archive ( ang. )
• Tales z Miletu w portalu The Internet Encyclopedia of Philosphy