Dlatego też proponuję cykl pięciu lekcji (klasa II gimnazjum, po lekcjach na temat rodzajów i gatunków filmowych), których głównym celem jest kształtowanie umiejętności rozpoznawania funkcji głębszych kategorii estetycznych i cech strukturalnych dzieła filmowego.
Prezentowane tu scenariusze lekcji opierają się na pomysłach lekcji zawartych w książce Film w szkolnej edukacji humanistycznej E. Nurczyńskiej – Fidelskiej, B. Parniewskiej, E. Popiel-Popiołek, H. Ulińskiej (PWN Warszawa-Łódź 1993) Przedstawiony tam materiał obejmuje co prawda zagadnienia ośmioklasowej szkoły podstawowej oraz szkoły średniej, jednakże książka nie straciła nic ze swych walorów poznawczo-dydaktycznych. Cennych wskazówek dotyczących elementów języka filmu dostarczyła mi pozycja W. Wodnickiej Przewodnik dla nauczyciela języka polskiego (ODN Zielona Góra 2004)
KONSPEKT LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO
w kl. II gimnazjum
Temat: Elementy tworzywa dzieła filmowego.
Cele lekcji
ogólne:
kształtowanie postawy świadomego i krytycznego odbioru przekazu filmowego
uświadomienie uczniom, że znajomość elementów tworzywa sztuki filmowej jest niezbędnym warunkiem właściwej oceny dzieła
operacyjne / uczeń potrafi:
określić tworzywo różnych dziedzin sztuki, w tym sztuki filmowej
Metody i formy pracy
burza mózgów, pogadanka, mini wykład; przekład intersemiotyczny, drama
praca zbiorowa i grupowa
Materiały pomocnicze:
wiesz M. Pawlikowskiej –Jasnorzewskiej, pt. „Ranny ptak”
pięć zestawów takich samych pocztówek/zdjeć (takich, z których można ułożyć jakąś historyjkę)
Organizacja zajęć:
jedna godzina lekcyjna
Korelacja ze ścieżką:
edukacja czytelnicza i medialna
I CZĘŚĆ WSTĘPNA
1.Burza mózgów do terminu „tworzywo”
2.Wspólna redakcja definicji :
„Tworzywo” – materiał, w którym realizuje się zamiar artystyczny twórcy; materiał, który osiąga kształt dzieła sztuki.
3.Rozważania na temat różnych dziedzin sztuki i odpowiadającego im tworzywa.
literatura – słowo
muzyka – dźwięk
rzeźba – konkretny materiał (glina, gips, drewno itp.)
malarstwo – barwa, plama
rysunek – linia punkt
film – ?
Zapis tematu: Elementy tworzywa dzieła filmowego
II CZĘŚĆ WŁAŚCIWA
1. Określenie tworzywa, jakim posługuje się film: słowo,
obraz,
muzyka i dźwięki naturalne,
środki techniczne
Słowo – pełni funkcję informacyjną; jest nośnikiem treści i warstwą organizującą kompozycję dzieła.
Obraz, tj. wizualna warstwa filmu – zespół rzekomych widoków tworzących zrozumiałą całość; najbardziej intensywnie oddziałuje na odbiorcę; obraz jest tworzony przez: ruch, barwę, scenografię, plenery, wnętrza, kostiumy, rekwizyty, oświetlenie.
Muzyka i dźwięki naturalne, tj. dźwiękowa warstwa filmu
Muzyka – podstawowe funkcje w filmie to:
• pogłębianie wrażenia wizualnego
• komentowanie wydarzenia
• tworzenie nastroju
• podkreślenie rytmu
• dynamizowanie lub spowalnianie akcji
Warstwa dźwięków naturalnych – obejmuje wszelkie formy słyszalności nie będące ani mową ludzką ani muzyką.
Dźwięki towarzyszą obrazowi na zasadzie:
• uzupełnienia widoku (widać i słychać)
• rozszerzania widoku (np. widać wnętrze pokoju, słychać turkot tramwaju)
• zastępowania widoku (zamiast widoku np. słychać stukot maszyny do pisania)
Środki wyrazu związane z techniką:
kadr,
ujęcie,
sekwencja,
plany filmowe,
ruchy kamery,
spojrzenie kamery,
rodzaje montażu.
III CZĘŚĆ PODSUMOWUJĄCA
1. Film jest sztuką wielowarstwową; na tworzywo dzieła filmowego składają się tworzywa innych sztuk. Środki wyrazowe w filmie na ogół uchodzą uwadze widza pochłoniętego śledzeniem fabuły. Tymczasem dobra publiczność powinna nie tylko znać filmowe środki wyrazu, ale i sposoby ich używania.
2.Podział klasy na 4 grupy. Każda grupa otrzymuje tekst wiersza M. Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej
„Ranny ptak” :
Jakiś ptaszek o świcie oszalał, zwariował,
to się porwie z gałęzi, to o ziemię ciśnie,
przelatuje z jabłoni na kwitnącą wiśnię,
jak mała błyskawica siwa i różowa.
Krzycząc, ze słońce wschodzi, leci ku kasztanom
i terczy słowa „słońce”, gwiżdże słowo „wschodzi”
kołysze się w gałęziach jak w zielonej łodzi
i kłuje ranną ciszę deszczem haftowaną
Wpatrzony w morelowy wśród obłoków pożar,
spada prosto z kasztanów w krzak pod moje okno
i krzyczy wielkim głosem, z radością okropną,
że słońce znowu wschodzi. Że go nikt nie pożarł!!
GRUPA 1.
UCZNIOWIE – POECI: Jakimi środkami wyrazowymi posłużyła się autorka wiersza, by przemówić do odbiorców wiersza?
(odp. epitety, metafory, onomatopeja)
GRUPA 2 .
UCZNIOWIE – MALARZE : Narysujcie ten wiersz kolorowymi kredkami i określcie środki wyrazu, które zastosowaliście, aby przemówić do odbiorców
(odp. barwy, linie, kontury, kompozycje kształtów i kolorów)
GRUPA 3.
UCZNIOWIE – MUZYCY: Zastanówcie się nad „usłyszeniem” tego wiersza; wykorzystajcie dostępne przedmioty oraz swój głos. Określcie środki wyrazu jakie zastosowaliście, aby przemówić do odbiorców.
(odp. dźwięk, natężenie dźwięku, barwa dźwięku, głos)
GRUPA 4.
UCZNIOWEI – AKTORZY: Zagrajcie ten wiersz. Określcie środki wyrazu, które zastosowaliście.
(odp. ruch, gest, słowo, mimika, dźwięki, rekwizyty)
Omówienie scenek, wnioski, refleksje.
KONSPEKT LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO
w klasie II gimnazjum
Temat: W jaki sposób przemówić do widza w kinie, czyli o środkach wyrazu związanych z techniką
filmową.
Cele lekcji
ogólne:
kształtowanie postawy świadomego i krytycznego odbioru przekazu filmowego
uświadomienie uczniom, że znajomość środków wyrazu związanych z techniką filmową jest niezbędnym warunkiem właściwej oceny dzieła
operacyjne / uczeń potrafi:
wskazać środki wyrazu związane z techniką filmową
określić funkcję środków wyrazu filmowego
Metody i formy pracy
burza mózgów, pogadanka, mini-wykład
praca zbiorowa i grupowa
Materiały pomocnicze:
fotosy filmowe i rysunki przedstawiające różne rodzaje planów
Język filmu. Pakiet multimedialny, scenariusz Jerzy Wójcik, wydawca –TVP i MEN
Organizacja zajęć:
dwie godziny lekcyjne
Korelacja ze ścieżką:
edukacja czytelnicza i medialna
I CZĘŚĆ WSTĘPNA
1.Nawiązanie do lekcji „Elementy tworzywa dzieła filmowego”:
Przypomnienie elementów tworzywa dzieła filmowego:
słowna i wizualna warstwa filmu
dźwiękowa warstwa filmu
techniczna warstwa filmu
Zapis tematu: W jaki sposób przemówić do widza w kinie, czyli o środkach wyrazu związanych z techniką filmową.
II CZĘŚĆ WŁAŚCIWA
1Uświadomienie, iż środki wyrazu związane z techniką filmową są obecnie najważniejszą warstwą tworzywa filmowego
2.Wprowadzenie pojęć: kadr, ujęcie, scena, sekwencja, plan filmowy, punkty widzenia kamery.
Proponuję zapisać pojęcia na tablicy, odtworzyć kasetę Język filmu i polecić uczniom robić notatki. Później wspólna redakcja ww. pojęć.
Kadr – najważniejsza, elementarna część filmu; jest to obraz, który zawiera w
sobie i pokazuje na ekranie pojedyncza klatka naświetlonej taśmy
Ujęcie– nieprzerwane zdjęcie filmowe od uruchomienia kamery do jej
zatrzymania to jakby „spojrzenie kamery” trwające przeciętnie kilkanaście sekund
Scena – seria ujęć pokazujących to, co dzieje się w jednym miejscu i czasie
Sekwencja – całość złożona z kilku scen
Plan filmowy – wartość wizualna typu kompozycyjnego zawierająca określone
pole widzenia; odnosi się do sposobu ukazania przestrzeni w kadrze
filmowym
a) plan podstawowy (średni)
plan amerykański – ukazuje postać tak, jak widzi ją oko; sylwetka od kolan w górę
b) plany koncentrujące uwagę
półzbliżenie – plan ukazujący popiersie człowieka
zbliżenie – cały ekran wypełnia twarz, przedmiot
detal – wielkie zbliżenie części ludzkiej twarzy, ręki, oka itp.
c) plany rozszerzające uwagę
daleki – przedstawia maleńkie postacie ludzi, wkomponowane w obszerne tło krajobrazu lub wielkiej dekoracji
ogólny – postacie na tle dekoracji lub pleneru
pełny – całe postacie ludzkie wypełniające kadr (przestrzeń, tło scenerii)
d) plany kombinowane
Punkty widzenia kamery
a)ustawienia statyczne, nieruchome
spojrzenie frontalne (na wprost)
spojrzenie z góry, tzw. ptasie perspektywa – pomniejsza obiekt spłaszcza go i jakby bagatelizuje
spojrzenie z dołu – tzw. żabia perspektywa – powiększa, nadaje charakter patetyczny, monumentalny; eksponuje dominację, grozę itp.
spojrzenie ukośne – zniekształca obiekt
b)ustawienia dynamiczne
najazd kamery (zbliżanie) – odsłania szczegóły, wyodrębnia postać z tła
odjazd kamery (oddalanie) – gubi szczegóły, obiekt wtapia się w tło
panorama – pionowy, poziomy lub ukośny ruch kamery wokół własnej osi; służy opisowi sytuacji lub miejsca
szwenk – bardzo szybka, najczęściej pozioma panorama, nagły zwrot kamery; daje efekt zaskoczenia
long-take – bardzo długie ujęcie
c)zdjęcia trickowe – takie, w których zamierzone i potrzebne efekty uzyskuje się przy pomocy różnego rodzaju zabiegów technicznych: czynią film atrakcyjnym
III CZĘŚĆ PODSUMOWUJĄCA
Czy zdawaliśmy sobie sprawę, że twórcy filmu próbują przemówić do widza w kinie na tak wiele sposobów?
Czy teraz będziemy potrafili powiedzieć o filmie więcej, niż „był fajny”?
Zadanie domowe– Oglądnij powtórnie znany Ci film, staraj się koncentrować uwagę na rodzajach planów,
ruchów i ustawień kamery. Zrób notatki.
KONSPEKT LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO
w klasie II gimnazjum
Temat: Kilometry taśmy to jeszcze nie film – o montażu filmowym
Cele lekcji
ogólne:
kształtowanie postawy świadomego i krytycznego odbioru przekazu filmowego
uświadomienie uczniom, funkcji montażu jako głównej metody twórczej w sztuce filmowej
operacyjne / uczeń potrafi:
wskazać techniczne rodzaje montażu
określić funkcje montażu
Metody i formy pracy
burza mózgów, pogadanka, mini-wykład
praca zbiorowa i grupowa
Materiały pomocnicze:
fotosy filmowe i rysunki przedstawiające różne rodzaje montażu
Żądło w reżyserii G.R. Hilla z 1973 roku
Organizacja zajęć:
dwie godziny lekcyjne
Korelacja ze ścieżką:
edukacja czytelnicza i medialna
I CZĘŚĆ WSTĘPNA
1.Podział klasy na grupy.
Każda grupa otrzymuje ten sam zestaw pocztówek/zdjęć Zadaniem uczniów jest ułożenie z pocztówek dowolnej historyjki (pocztówki można opatrzyć komentarzem, z niektórych można zrezygnować)
2.Prezentacja prac.
WNIOSEK: Z tych samych elementów powstały różne historyjki.
DLACZEGO? Elementy zostały zestawione w innej kolejności, z niektórych zrezygnowano; inny jest komentarz; inna była inwencja autorów.
3.Porównanie z filmem: nakręcone kilometry taśmy to jeszcze nie film. Taśmę trzeba przejrzeć, pociąć, wybrać ujęcia, ułożyć zgodnie z koncepcją reżysera. Proces łączenia i komponowania utrwalonych na taśmie filmowej ujęć zgodnie z założeniami scenopisu i koncepcją reżysera oraz dostosowanie do ich układu zapisu dźwięku to MONTAŻ .
Zapis tematu: Kilometry taśmy to jeszcze nie film – o montażu filmowym
II CZĘŚĆ WŁAŚCIWA
1Montaż – definicja pojęcia; zapis; zwrócenie uwagi na pisownię
Montaż filmowy- proces łączenia i komponowania utrwalonych na taśmie filmowej ujęć zgodnie z założeniami scenopisu i koncepcją reżysera oraz dostosowanie do ich układu zapisu dźwiękowego. Montaż poziomy – łączenie jednostek należących do tej samej warstwy (przede wszystkim jednostek obrazowych). Montaż pionowy – dopasowanie do siebie jednostek różnych warstw (obrazów, efektów akustycznych, słów, fraz muzycznych)
2Ćwiczenia słownikowe – szukanie wyrazów pochodnych, związków frazeologicznych do terminu montaż; zapis w zeszytach (hala montażowa, stół montażowy, montażysta, itd.)
3Uświadomienie, iż historia filmu jest także historią montażu.
Pierwsze filmy braci Lumiĕre składały się tylko z pojedynczych ujęć.
Kamera ustawiona na statywie filmowała jakieś proste zdarzenie od początku do końca. Dopiero później zaczęto tę samą historię przedstawiać w kilku ujęciach, które odpowiednio połączono, czyli zmontowano.
4 Rodzaje montażu:
montaż twardy – ciecie, styk tematycznie różnych obrazów; jakby „mrugniecie okiem”;
montaż miękki – przenikanie (stopniowe zanikanie obrazu z jednoczesnym wyłanianiem się drugiego) , zaciemnienie (zakończenie ujęcia stopniowym ściemnianiem obrazu aż do czerni)
montaż wewnątrzujęciowy – łączenie różnych planów bez przerywania ciągłości akcji (ruch kamery lub ruch osób, które zmieniają swoje usytuowanie w stosunku do pola widzenia obiektywu).
5Figury montażowe:
insert – krótkie ujęcie typu informacyjnego wklejone w środek sceny (np. obraz tarczy zegara wtrącony montażowo w środek sceny oczekiwania);
roletka - przejście z jednego ujęcia na drugie za pomocą linii, która jakby ściera z ekranu poprzedni obraz, ukazując następny.
6.Funkcje montażu :
montaż określa kompozycję dzieła (porządek świata przedstawionego), wyznacza kolejność i długość poszczególnych scen
jest sposobem filmowego opowiadania i opisu
organizuje w filmie czas i przestrzeń
tworzy metafory i symbole
tworzy rzeczywistość filmową odmienną od rzeczywistości obiektywnej.
III CZĘŚĆ PODSUMOWUJĄCA
Wspólne oglądnięcie fragmentu filmu pt. „Żądło” G.R. Hilla z 1973 roku, w którym można odszukać takie
figury montażowe jak: wyciemnienie ekranu w kształcie kółka, różne rodzaje roletek (pionowa, ukośna, pozioma),
odwrócenie obrazu itp.
☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺
Cykl lekcji proponuję zamknąć lekcją, na której uczniowie pod kierunkiem nauczyciela zredagują kartę oceny
filmu. Karta powinna być potem wykorzystana przy ocenie wybranego dzieła filmowego.
Na podstawie:
E.Nurczyńska, B.Parniewska, H.Ulińska, E. Popiel, Film w szkolnej edukacji humanistycznej,
PWN Warszawa – Łódź 1993
W.Wodnicka, Poradnik dla nauczyciela języka polskiego, ODN Zielona Góra 2004
J. Płażewski, Język filmu, Warszawa 1987
opracowała – mgr Małgorzata Morawska- Borysewicz
|