www.szkolnictwo.pl

I. Jakie metody aktywizujące stosujesz na swoich lekcjach?
Metoda, to taki sposób pracy z uczniami, podczas którego osiąga się zaplanowane cele nauczania. W zreformowanym procesie nauczania ważne miejsce zajmują metody aktywizujące, które stwarzają możliwość zabawy na lekcji a tym samym pobudzają aktywność uczniów. Pozwalają one łatwiej przyswoić nowe wiadomości.
Uczą m.in.:

• współdziałania w zespole,
• komunikowania się,
• planowania, organizowania,
• stosowania zdobytej wiedzy w praktyce.

Sprawiają, że lekcje stają się ciekawsze. Różne badania wykazały, że najlepiej uczymy się poprzez pracę, działanie w zespole.
     Stosowanie metod aktywizujących wymaga od nauczyciela bardzo dobrego przygotowania oraz pochłania dużo czasu na przygotowanie odpowiednich pomocy dydaktycznych.

Do aktywizujących metod nauczania i technik kształcenia, można zaliczyć:

1. rozmowę dydaktyczną - przy pomocy tej metody możemy wprowadzić nowy materiał, utrwalić pewne partie materiału, doskonalić zdobytą wiedzę. Wykorzystanie tej metody opiera się na założeniu, że uczniowie posiadają już znajomość pewnych elementów wiedzy, którą nauczyciel poda na lekcji. Stawiając wiele pytań nauczyciel pobudza uczniów do odkrywania, uporządkowania czy doskonalenia swojej wiedzy.
2. metodę projektów - ta metoda może być zastosowana w pracy dydaktycznej oraz wychowawczej. Polega na tym, że uczniowie samodzielnie realizują obszerne zadanie wg podanej instrukcji. Praca może być wykonywana indywidualnie lub zespołowo. Celem tej metody jest kształtowanie umiejętności planowania i organizowania pracy, zbierania i selekcjonowania informacji, rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, pracy w grupie, oceniania, komunikowania się.
3. gry dydaktyczne - możemy zastosować na lekcjach ćwiczeniowych, w części końcowej lekcji. Wprowadzenie do nauczania gier dydaktycznych, nie tylko uatrakcyjnia lekcję, ale poprzez pobudzenie ambicji ucznia, który pragnie wygrać z kolegą, powoduje zwiększenie wysiłku intelektualnego. Uczeń chcąc wygrać z kolegą musi sobie przyswoić określone pojęcia, jak również poprzez realizację zasad gry zdobywa nowe wiadomości. Przy wykorzystaniu tej metody nawet słabi uczniowie uzyskują lepsze oceny i bardziej interesują się wychowaniem komunikacyjnym. Gra dydaktyczna uczy dążenia do racjonalizacji, usprawnienia i uproszczenia działania w celu zwiększenia jego efektywności, łatwiejszego i szybszego osiągnięcia pożądanego wyniku.
4. mapy mentalne - jest to metoda wizualnego opracowania problemu z wykorzystaniem pojęć, skojarzeń, symboli. Pomaga uaktywnić wiedzę uczniów, pobudzić ich fantazję i wyobraźnię, uczyć się od koleżanek i kolegów z klasy. Nauczyciel przedstawia cel lekcji. Następnie rozdaje uczniom kartki z zaznaczonym hasłem wywoławczym w centrum oraz z promieniami odchodzącymi od hasła. Uczniowie na promieniach dopisują swoje skojarzenia. Po prezentacji sporządzonych map wykorzystujemy metodę kuli śniegowej. Uczniowie łączą się w małe, a potem stopniowo w coraz większe grupy aż stworzą na plakatach wspólną definicję pojęcia podanego przez nauczyciela.
5. burzę mózgów - jest to metoda twórczego rozwiązywania problemów. Rozwija sprawność umysłową, kreatywność, przełamuje opory przed przedstawianiem własnych pomysłów, pobudza wyobraźnię. Stosując tą metodę uczniowie zostają pobudzeni do aktywności, uczą się oni powściągliwości w ocenianiu wypowiedzi innych, słuchania innych. Można ją stosować n.p. podczas wprowadzania nowej partii materiału.

Zasady burzy mózgów:

1. każdy pomysł jest dobry, nawet ten najbardziej szalony
2. ważniejsza jest liczba pomysłów, niż ich jakość
3. inspirujemy swoimi pomysłami innych
4. każdy pomysł zapisujemy w formie podanej przez autora
5. nie komentujemy pomysłów
6. nie krytykujemy pomysłów
7. nie wtrącamy własnych propozycji do pomysłów innych
8. zabieramy głos na znak nauczyciela
9. wszyscy na równych prawach bierzemy udział w zgłaszaniu pomysłów
10. zgłaszamy pomysły przez ............... minut

Metody aktywizujące rozumiemy jako wskazówki, sposoby działania, które pomogą uczniom:

• pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą
• przyswoić bez trudu nową wiedzę
• rozwinąć własne pomysły
• komunikować się
• dyskutować i spierać się na różne tematy

Bardzo ważną rolę odgrywa przygotowanie nauczyciela do lekcji. Nauczyciel pracujący metodami aktywizującymi po pewnym czasie odchodzi od roli nauczyciela - eksperta w kierunku nauczyciela:

• doradcy - który jest do dyspozycji uczniów, gdy mają problem z rozwiązaniem zadania
• animatora - który przygotowuje materiał do pracy, inicjuje metody i objaśnia ich znaczenie, przedstawia cele uczenia się
• obserwatora i słuchacza - który obserwuje uczniów podczas ich pracy na lekcji oraz dzieli się z nimi swoimi spostrzeżeniami
• uczestnika procesu dydaktycznego - który musi być wzorem dla swoich uczniów
• partnera - który modyfikuje przygotowaną wcześniej lekcję w zależności od zaistniałej sytuacji w klasie

Z punktu widzenia przyszłego dorosłego życia ucznia, ważne jest by:

• umiał on współpracować i współdziałać w każdym zespole
• potrafił nie tylko rozsądnie mówić, ale przede wszystkim słuchać co mówią inni
• potrafił słuchać samego siebie
• potrafił kierować, przewodniczyć pracy w grupie, ale potrafił też podporządkować się kierującemu
• umiał rozmawiać, dyskutować używając argumentów
• potrafił przekonywać i umiał docenić wagę padających kontrargumentów

W procesie dydaktycznym nie ma idealnych rozwiązań. Każda metoda ma swoje mocne i słabe strony. Nauczyciel i uczeń potrzebują zweryfikowanych w praktyce wskazówek, jak optymalnie wykorzystać dany pomysł, na co zwracać uwagę, czego unikać. Metody bez powiązania z celami, treściami, ramami organizacyjnymi, a przede wszystkim z potrzebami ucznia i preferencjami nauczyciela nie mają wartości. Efektem tego może być na lekcji:

• hałas
• brak czasu na sporządzenie notatki do zeszytu
• brak kontroli nad pracą uczniów
• rozmowa uczniów nie na temat
• praca tylko uczniów zdolniejszych, (słabsi będą przeszkadzać)

Należą do nich następujące metody:

• twórcze rozwiązywanie problemów (np. "burza mózgów", "technika 635"),
• projekt,
• drama, odgrywanie ról,
• diagramy przyczynowo- skutkowe,
• piramidy priorytetów,
• drzewka decyzyjne,
• mapy pojęciowe,
• analizy gwiazdy pytań, pola sił...
• działania terenowe,
• przeprowadzanie doświadczeń,
• ekspresja plastyczna, muzyczna, literacka, ruchowa,
• i wiele innych.

Do bliższego omówienia wybrałam kilka ciekawszych metod.Jako pierwszą przedstawię metodę "TWÓRCZEGO ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW". Wszyscy ludzie mają pewien potencjał twórczy wyrażający się w każdej dziedzinie życia. Nauczyciel powinien pomagać uczniom w rozpoznawaniu ich potencjału twórczego i stylu wyrażania twórczości oraz w pełnym urzeczywistnieniu ich możliwości. W metodzie twórczego rozwiązywania problemów ważne jest, aby wiedzieć z której z 5 zasad twórczego myślenia chcemy skorzystać.

1. Zasada wartościowania z perspektywy czasowej (odroczonej oceny).
2. Zasada wielości - im więcej skojarzeń, tym lepiej.
3. Zasada wolnych skojarzeń.
4. Zasada kombinacji pomysłów .
5. Zasada stosowania analogii i metafor.

Jedną z technik twórczego rozwiązywania problemów , w której wykorzystuje się zasadę wielości skojarzeń jest "TECHNIKA 635". Polega ona na tym, że:
6 osób wypisuje na formularzach po
3 pomysły rozwiązania danego problemu
5 razy podaje się formularz z wypisanymi pomysłami sąsiadowi (z lewej strony).
Sesje generowania pomysłów trwają początkowo po 6 minut, później o minutę dłużej (7,8,9)
Możliwość odczytania pomysłów już zapisanych wcześniej jest czynnikiem stymulującym powstawanie nowych. Zaletą tej metody jest łatwość stosowania, a jednocześnie intensywność pracy .
"BURZA MÓZGÓW" jest metodą grupowego atakowania problemów, opracowana została przez A.Osborna, ma ona charakter sesji, podczas której uczestniczące w niej osoby zgłaszają wszystkie nasuwające się pomysły rozwiązania problemu{ zgodnie z zasadą wolności skojarzeń) , powstrzymując się od ich wartościowania i oceniania (zastosowana jest tu zasada odroczonej oceny). Metoda ta pobudza i ułatwia proces twórczego myślenia. Należy tutaj dodać, że jest to metoda niesłychanie żywiołowa, głośna i spontaniczna, dlatego nauczyciel podejmujący ją musi posiadać cechy organizatorskie, doskonałą podzielność uwagi i wielki takt pedagogiczny.

W technice 635 i "burzy mózgów" pomysły po zakończeniu fazy podlegają ewaluacji, czyli analizie, interpretacji i formułowania wniosków oraz ocenie i refleksji.

Inną ciekawą metodą pracy z uczniem jest "DRAMA". Jest to z kolei metoda bazująca na zachowaniach szczególnie bliskich dzieciom: zabawie, grach, umiejętności życia fikcją, improwizacji słownej, muzycznej, plastycznej i ruchowej. Drama to sposób pracy z uczniem, którego podstawą jest fikcja, wyobrażeniowa sytuacja, powstająca, gdy kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów. Istotą dramy jest odgrywanie ról. Wprowadzając na swoje zajęcia dramę nauczyciel musi dokładnie wiedzieć w jakim celu to robi. Drama służy realizowaniu celów związanych z rozwojem dziecka i nie może być "sztuką dla sztuki". Może w niej uczestniczyć cała klasa, powinna się odbywać w pomieszczeniach przestronnych i wolnych od mebli, albo w otwartej przestrzeni, która bardzo pobudza wyobraźnię i inspiruje dzieci do działania.

Sama drama jest formą improwizacji, lecz wymaga od nauczyciela starannego przemyślenia musi on ustalić wcześniej:
Jaki jest cel podejmowanego tematu?
Czy drama stanowić będzie tylko fragment analizy tematu, czy też cały blok zajęciowy?
Jak zaplanowana została struktura zajęć ?
Jakich użyje się technik podstawowych ?
Z jakich materiałów pomocniczych trzeba skorzystać ?

Drama opiera się na wyobrażeniu sobie określonych sytuacji. W celu wzmocnienia lub pobudzenia wyobraźni dobrze jest dodać realnie istniejący przedmiot, który do naszej rzeczywistości przedostał się jakby ze świata kreowanego. Na przykład przygotowując dramę na temat odkryć geograficznych można przynieść do klasy starą, omszałą butelkę, wewnątrz której znajduje się znaleziony po latach list, informujący o odkryciu nowej wyspy... Lekcję historii można rozpocząć od wykorzystania dokumentu, fotografii, fragmentu pamiętnika lub przedmiotu związanego z danym tematem. Na lekcjach nauczania zintegrowanego omawiając baśnie wykorzystać element stroju baśniowej postaci itp. Elementy te natychmiast pobudzą zainteresowanie uczniów. Na lekcjach matematyki przedstawiając wielokąty przygotować modele figur, a dla uczniów role wcielające się w poszczególne figury jako rodzinę.

W trakcie rozwijania dramy należy "iść za uczniem" śledząc jego tok myślenia i przekładanie go na działanie. Jeśli zdarzy się sytuacja, że kreowana sytuacja nie jest zgodna ze scenariuszem, jednak za jej pomocą można uzyskać ważne efekty wychowawcze czy poznawcze należy odejść od koncepcji. Natomiast kiedy sytuacja wymyka się spod kontroli należy zareagować, ale w taki sposób, aby uczniowie nie poczuli, że im coś zostaje narzucone wbrew woli.

Podczas dyskusji po dramie należy dać możliwość swobodnego wypowiadania się uczestnikom, ale pamiętać należy, że ważniejsze jest samo pobudzenie refleksji, niż tak zwane ostateczne wnioski. Efektem pracy metodą dramy w młodszych klasach może być:

• pozbycie się strachu przed wystąpieniem przed klasą czy społecznością szkolną,
• rozbudzenie zainteresowań sztuką, literaturą, teatrem, plastyką, muzyką,
• rozbudzenie twórczej aktywności w wielu sferach działalności szkolnej i pozaszkolnej,
• wzbogacanie zakresu słownictwa, umiejętności wyrażania myśli za pomocą języka, zintegrowanie uczniów w klasie,
• wzrost dyscypliny, wykształcenie umiejętności podporządkowania własnych potrzeb potrzebom klasy,
• nabywanie umiejętności samokontroli,
• rozwój poczucia humoru, otwartej postawy wobec życia, życzliwości i serdeczności.

Kolejną aktywną metodą pracy z uczniem jest "PROJEKT EDUKACYJNY". Jako metoda pracy w systemie klasowo - lekcyjnym i poza nim pełni wielorakie funkcje:

• motywacyjną,
• poznawczą,
• kształcącą,
• wychowawczą,
• samokształceniową,
• integracyjną,
• i wiele innych.

Pracując tą metodą rozwijamy także u uczniów umiejętność współpracy w grupie, obserwowanie rzeczywistości i ustosunkowywanie się do niej, wdrażanie zdobytej wiedzy do praktycznego działania, samooceny i osiągania samodzielności. Metoda projektów to wspólne - grupowe wykonywanie jakiegoś przedsięwzięcia, którego ukończenie zaowocuje konkretnym, ma-terialnym wytworem. Szczególne zalety tej metody polegają na rozwijaniu umiejętności pracy grupowej, podejmowaniu różnych ról, komunikowaniu się w trakcie wykonywania projektu, przejmowaniu odpowiedzialności za własne uczenie się, korzystanie z różnych źródeł informacji, planowaniu działań oraz prezentacji wytworów.

Wyróżnić można kilka rodzajów działań w realizacji metody projektów :

1. Organizacja wypraw jako forma poszukiwań, badań, przeżywania przygód. Odchodzenie od "wycieczek klasowych na rzecz "wypraw" zawierających elementy przygody oraz dążenia do osiągnięcia określonego celu (np. plenery artystyczne, trasy zadaniowe, zajęcia w muzeach, zabytkach galeriach, zajęcia poszukiwawcze).
2. Projektowanie i budowanie wystawy jako formy prezentacji efektów działań projektowych (połączone z wyprawami, spotkaniami z rodzicami), gdzie dzieci wspólnie opracowują plan wystawy, dzielą się zadaniami oraz prezentują swe dokonania.
3. Tworzenie muzeum jako zbioru problemowego, formy odpowiedzi na wcześniej sformułowane pytania czy zagadnienia (Co znaczy, że jestem stąd? Jak jest zbudowany świat? "Moja miejscowość", "Ślady", Co wiem na temat...?, itp.).
4. Projekty badawcze, techniczne pozwalające dzieciom na samodzielne poszukiwanie rozwiązań, np. w jaki sposób zbudować maszynę z określonych elementów? Jak zrobić własną mapę świata z oznaczeniem występowania zwierząt występujących w charakterystycznych strefach klimatycznych? Jak wykonać album o mojej miejscowości? Jak zrobić drzewo genealogiczne? Jak wykonać makietę miejscowości?, itp.
5. Projekty artystyczne - wernisaże, formy teatralne (te, które samodzielnie przygotowują dzieci wchodząc w role aktorów, scenografów, charakteryzatorów, itp.), muzyczne, działania konstrukcyjne realizujące wyraźne, sformułowane przez dzieci cele (np. wehikuł czasu, ba-śniolot, bal tematyczny, itp.).
6. Projekty literackie - tworzenie książek, drukowanie i włączenie do zbiorów biblioteki (np. antologia tekstów o psie, "zbiór bzdur", humor zeszytów klasowych, własna opowieść, opowieść dla przybysza za 100 lat, itp.).

Metoda projektów daje szczególne możliwości dla działań długofalowych. Swoim zasięgiem może objąć zespół nauczycieli lub uczniów całej społeczności szkolnej realizujący np. projekt "Moja miejscowość", "Muzeum sztuki ludowej", albo projekt wychowawczy "Zdrowa klasa".

Ostatnia omawiana metoda aktywna to "EKSPRESJA ARTYSTYCZNA. Poprzez twórczość artystyczną dzieci wyrażają swoje uczucia, wyobrażenia i przekazują swoją wiedzę. Ekspresja artystyczna stwarza równocześnie sprzyjające warunki dla rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka, doskonali jego procesy poznawcze oraz wpływa na ćwiczenie jego zmysłów i motoryki. Wzbogaca osobowość dziecka i daje niepowtarzalną okazję do doświadczania radości, tworzenia oraz cieszenia się efektem swojej pracy. Wyniki takie można osiągnąć w następujących formach poprzez:

• działalność plastyczną,
• ekspresję muzyczną,
• twórczość literacką,
• ekspresję ruchową.
• oraz inne formy będące połączeniem dwu lub kilku wcześniej wymienionych.

W proponowanych zajęciach twórczych stosuje się różnorodne sposoby pobudzania wyobraźni i wrażliwości dzieci. Sięgnąć można do tekstów literackich, utworów muzycznych, dzieł plastycznych, zapewniając równocześnie kontakt z dziełami sztuki. Można także odwołać się do obserwacji otaczającej nas rzeczywistości, ćwicząc u dzieci spostrzegawczość, pamięć, koncentrację uwagi i zaspokajając naturalną ciekawość świata. Nauczyciel powinien zaznajomić uczniów z bogactwem środków wyrazu i technik oraz zaproponować korzystanie z różnych materiałów, narzędzi, instrumentów. Podczas zajęć powinna panować swobodna i bezpieczna atmosfera pracy twórczej, aby dzieci mogły rozmawiać i wymieniać poglądy, dzielić się doświadczeniem i samodzielnie decydować o tym , kiedy praca jest skończona, albo spróbować ponownie , jeśli nie są zadowolone ze swego dzieła.

Zaproponowanie dzieciom pracy w grupach stworzy im możliwość samodzielnego organizowania swojej pracy, doskonalenia umiejętności komunikowania się z innymi, wzajemnego inspirowania się i wspierania nawzajem. Powstaje szansa stworzenia wspólnego dzieła, z którym wszyscy się identyfikują i cieszą.Po każdych takich zajęciach należy wytwory dzieci, ich dzieła wyeksponować i zaprezentować, można utrwalić na fotografiach lub przechowywać w teczkach uczniów. Zamiast oceniania dobrze jest zaproponować omówienie prac, zinterpretowanie, bądź wybór naj-piękniejszej pracy.
DRZEWKO DECYZYJNE
Metoda ta służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji z pełną świadomością skutków, które ta decyzja może przynieść. Uczy dostrzegania związków między różnymi możliwościami rozwiązań rozważanego problemu, ich konsekwencjami oraz wartościami uznawanymi przez osobę podejmującą decyzję. Rozwiązanie problemu przedstawia się w sposób graficzny na schemacie drzewka decyzyjnego. Jest to praca w grupach. Przebieg:

1. Postawienie problemu do rozwiązania.
2. Dyskusja na temat tego problemu: dlaczego tak się stało?, jakie były powody takiego postępowania?
3. Wypełnianie drzewka zaczyna się od dołu, od wpisania problemu.
4. Uczniowie proponują trzy najefektywniejsze i najszybsze według nich rozwiązania problemu.
5. Następnie grupy analizują pozytywne i negatywne skutki zaproponowanych rozwiązań i zapisują je.
6. Na końcu uczniowie określają cele i wartości proponowanych rozwiązań.
7. Poszczególne grupy prezentują wyniki swojej pracy na forum klasy.

Metoda ta zajmuje całą jednostkę lekcyjną. Rolą nauczyciela jest czuwanie nad prawidłowym wykorzystaniem czasu, natomiast nie podsuwa on uczniom argumentów, nie ocenia i nie komentuje ich w trakcie pracy.

Najważniejszym elementem zajęć aktywizujących jest fakt, że dziecko samodzielnie, lub w grupie wykonuje jakieś działanie, które sprawia mu satysfakcję, a nie zdaje sobie sprawy z faktu, że w ten sposób uczy się i rozwiązuje problemy. Dlatego tak ważne jest stosowanie metod aktywizujących w procesie dydaktycznym.

II. W jaki sposób indywidualizujesz pracę swoich uczniów?
W nauczaniu zindywidualizowanym prowadzący zajęcia kieruje swoją uwagę na poszczególnych uczniów i dostosowuje nauczanie do ich predyspozycji. W takim trybie każdy uczeń w klasie pracuje w swoim własnym rytmie i na odpowiednim dla siebie poziomie.
     Zasadę indywidualizacji nauczania nauczyciel można realizować na różne sposoby np.
przez prowadzenie lekcji na kilku poziomach nauczania,
Rozróżniamy dwa rodzaje pracy grupowej:

1. Każda grupa składa się z uczniów o zróżnicowanych uzdolnieniach i wiadomościach. Pozwala to nauczycielowi na lepsze wykorzystanie możliwości młodzieży, większe zaangażowanie ich w pracę i zwiększenie różnorodności przekazywanej wiedzy. Dodatkowo uczniowie mniej zdolni współpracując z uczniami zdolniejszymi uczą się także od nich. Na początku tak prowadzonych zajęć uczniowie słabi często tylko przysłuchują się wypowiedziom swoich kolegów w zespole i powtarzają ich wnioski, ale stopniowo rozpoczynają także próbę własnych sił. Dzięki udanemu udziałowi w pracach i osiągnięciach grupy uczniowie mniej zdolni nabierają więc wiary we własne możliwości i uzupełniają brakujące wiadomości. Praca każdego ucznia w zespole wdraża go do logicznego myślenia i poprawnego formułowania myśli, wniosków, a to m.in. decyduje o jego powodzeniu i rozwoju w klasie. Referowanie wyników pracy grupy nauczyciel może polecić najsłabszemu uczniowi w zespole, a jego wypowiedź inni koledzy będą ewentualnie uzupełniać.
2. Drugi rodzaj pracy grupowej polega na prowadzeniu zajęć z zespołami jednorodnymi, tzn. każdą grupę tworzą uczniowie o zbliżonym poziomie wiedzy i podobnych kompetencjach matematycznych. Pozwala to nauczycielowi na zróżnicowanie zadań stawianych przed poszczególnymi grupami i taki ich dobór, aby jak najlepiej były one dopasowane do możliwości uczniów wchodzących w skład danego zespołu. Jest to szczególnie użyteczna technika w wypadku lekcji o charakterze ćwiczeniowym oraz lekcji powtórzeniowych.

poprzez urządzanie kółek pozalekcyjnych dla młodzieży,

Ta forma pracy z uczniami może polegać na stworzeniu kółka dla młodzieży zdolnej (można z takimi uczniami realizować program klas wyższych, rozwiązywać zadania konkursowe, olimpijskie itp.) lub na zorganizowaniu spotkań uczniów mniej uzdolnionych (tzw. zajęcia wyrównawcze, na których nauczyciel powtarza z uczniami słabo opanowane partie materiału).

Poprzez prowadzenie zajęć wyrównawczych przez zróżnicowane za