Czasy najdawniejsze
Na ziemiach, leżących obecnie w granicach
Ukrainy
człowiek pierwotny pojawił się 300 000 lat temu, a tereny te są przypuszczalnie także ojczyzną
języka praindoeuropejskiego
. 140 000-120 000 lat temu znajdowała się tutaj sieć
osiedli
neandertalskich
. Z okresu późnego
paleolitu
znaleziono ponad 800 stanowisk ze śladami
człowieka z Cro-Magnon
.
Pomiędzy 10 000 a 8000 lat p.n.e. (
mezolit
) zmiany klimatyczne umożliwiły gęstsze osadnictwo. Wyodrębniły się wtedy 3 obszary plemion mezolitycznych: nadbrzeżny (wybrzeża
Morza Czarnego
i
Azowskiego
,
Krym
), lasostepowy (środkowy bieg
Dniepru
, dorzecze
Dońca
) i leśny (obecne północne obwody Ukrainy).
Strefa lasostepu
W okresie
chalkolitu
pojawia się ludność
kultury trypolskiej
. Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. na terenie
lasostepu
kultura trypolska została asymilowana i powstała
kultura ceramiki sznurowej
. Plemiona ceramiki sznurowej były przypuszczalnie bezpośrednimi przodkami
Germanów
,
Bałtów
i
Słowian
.
Kultura ceramiki sznurowej w okresie pomiędzy XV a XI wiekiem p.n.e. przekształciła się w
kulturę trzciniecką
i
kulturę komarowską
. Ta przeszła między XI a IX wiekiem p.n.e. w
kulturę biełogrudowską
, będącą, według wielu badaczy, poprzedniczką kultury
wschodniosłowiańskiej
.
Strefa stepowa
Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. pojawiły się tutaj ze wschodu pasterskie plemiona kultury jamowej. W drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. ludność tej kultury zasymilowała się z plemionami pochodzenia północnoirańskiego, tworząc rozciągającą się od Uralu do Dniestru kulturę zrębową. Z niej właśnie wyodrębnili się
Kimerowie
.
Starożytność
Najstarsze historyczne plemiona znane z terenów północnego nadczarnomorza to Kimerowie do
VII wieku p.n.e.
, a po nich
Scytowie
do IV w i
Sarmaci
do III w n.e.(
Sauromaci
,
Roksolanie
,
Alanowie
). W
VII
i
VI wieku p.n.e.
na
Krymie
oraz u ujścia
Bohu
i
Donu
("don" po sarmacku oznacza rzekę) powstały pierwsze kolonie
greckie
o dźwięcznie brzmiących nazwach (Tanais, Chersonises, Eupatoria). Wkrótce wykształciło się z nich najstarsze znane państwo obejmujące swym zasięgiem Ukrainę - tzw."
Królestwo Bosporańskie
" od nazwy
Cieśniny Kerczeńskiej
- Bosfor Kimmeryjski, podległe później
cesarstwu rzymskiemu
.
W I wieku n.e. prowadził tu działalność apostolską
św. Andrzej
, a w III wieku
Wulfila
. W
III
i
IV wieku
naszej ery nad południowymi obszarami dzisiejszej Ukrainy zwierzchnictwo roztaczały
plemiona
Gotów
, podbiwszy plemiona miejscowe, a Goci utrzymywali się jeszcze na
Krymie
przez długi czas, bo aż do roku
1778
[1]. W późniejszym okresie liczne plemiona
azjatyckie
(
Hunowie
,
Awarowie
,
Protobułgarzy
i
Madziarzy
) dokonywały przemarszu przez wspomniany południowy obszar, a nie mniej licznie osiedlały się tam (
Chazarowie
,
Pieczyngowie
czy
Połowcy
-Kumanie).
Należy wspomnieć również o osadnictwie greckim, które zaczęło rozwijać się między VIII a VI wiekiem p.n.e. Były to nadbrzeżne miasta zbudowane na wzór greckich
polis
, prowadzące ożywiony handel wyrobami rzemiosła w zamian za
zboże
,
bydło
,
miód
,
wosk
,
skóry
i
ryby
. Najbardziej znanymi miastami były: Pantikapajon (obecny
Kercz
),
Teodozja
,
Fanagoria
, Gorgippa (obecnie
Anapa
),
Chersonez Taurydzki
, Tyras, Nikonij, Olbia. Kres istnieniu tych miast przyniosły najazdy plemion koczowniczych w okresie
wielkiej wędrówki ludów
.
Początki ruskiej państwowości
We wczesnym średniowieczu zamieszkane przez
Słowian
ziemie naddnieprzańskie stały się obszarem penetracji szwedzkich
Waregów
.
Normanowie
przejęli kontrolę nad dopływami
Dniepru
, nad którymi wznieśli system twierdz. Od plemion słowiańskich ściągali daninę w postaci niewolników, futer i wosku, które to towary sprzedawali na rynkach
arabskich
i w
Cesarstwie Bizantyńskim
.[2]Być może od nazwy jednego z ich plemion, Rusów, wywodzi się nazwa Rusi. Jeden z wareskich wodzów o imieniu
Ruryk
zdołał skupić pod swą władzą Waregów,
Słowian Ilmeńskich
oraz
Krywiczy
i ok.
860
-
862
r. dał początek najstarszemu państwu
wschodniosłowiańskiemu
-
Rusi Nowogrodzkiej
. Ruryk był również założycielem dynastii władców Rusi
Rurykowiczów
. Dwaj wodzowie warescy,
Askold i Dir
, oddzielili się z czasem od Ruryka, a następnie udali się w dół
Dniepru
i zawładnęli tam państwem plemiennym
Polan
z ich największym grodem -
Kijowem
. Ok.
880
-
884
r. państwo Askolda i Dira zostało podbite przez kniazia nowogrodzkiego -
Olega Mądrego
, syna Ruryka. Askold i Dir zostali najprawdopodobniej zabici. Z przyczyn geopolitycznych Oleg Mądry przeniósł stolicę swego państwa z
Nowogrodu Wielkiego
do Kijowa. W ten sposób powstała Ruś Kijowska, państwo obejmujące swym zasięgiem terytoria (lub części terytoriów) dzisiejszej Ukrainy, Rosji, Białorusi, Mołdawii, Polski i innych państw.
Ruś Kijowska
W
988
r. potomek Ruryka
Włodzimierz I Wielki
przyjął chrzest z
Bizancjum
. Umocniony został tym samym wpływ kultury greckiej na Rusi. Mimo tego, że Ruś Kijowska zajmowała jeden z największych obszarów w ówczesnej Europie i była licznie zaludniona, na jego potencjale odbijały się ciągłe walki wewnętrzne, a także zagrożenie ze strony ludów koczowniczych zamieszkujących stepy nadczarnomorskie (
Połowcy
,
Pieczyngowie
).
W
XIII wieku
Ruś Kijowska opanowana zostaje przez
Złotą Ordę
i zostaje jej zhołdowana. Ruś znalazła się wówczas w okresie rozbicia dzielnicowego. Natomiast głównym ośrodkiem ruskiej państwowości w tym okresie stało się nowe
Księstwo Halicko-Wołyńskie
.
Rozbicie Rusi Kijowskiej
Po zabiciu ostatniego księcia halickiego
Jerzego II
przez
bojarów
w
XIV wieku
tereny położone wokół
Lwowa
i
Przemyśla
(tzw.
Ruś Czerwona
) zostały włączone na zasadach autonomicznych do
Królestwa Polskiego
. Mimo, że tereny te już kilkakrotnie wcześniej wchodziły pod jurysdykcję polską, to faktycznie od tego czasu datuje się ponowny zwrot polskiej polityki zagranicznej z zachodu na wschód. Język ruski stał się jednym z oficjalnych języków ( do
1569
) na wschodnich połaciach państwa polskiego. Podczas (
wojny 1340-1392
) obszar Rusi Kijowskiej został na krótko przejęty przez
Królestwo Węgier
(czasy panowania
króla Ludwika
), lecz już pod koniec
XIV wieku
jako posag
Jadwigi Andegaweńskiej
tereny te wróciły do
Polski
. Na terenie
Rusi Czerwonej
powstały województwa:
ruskie
(ze stolicą we
Lwowie
),
bełskie
oraz
podolskie
(stolica
Kamieniec Podolski
).
W okresie rozbicia dzielnicowego Rusi Kijowskiej, księstwa: Kijowskie,
Wołyńskie
,
Czernichowskie
,
Perejasławskie
,
Turowsko-Pińskie
,
Smoleńskie
i
Połockie
zostały w
XIII
i
XIV wieku
prawie całkowicie opanowane przez
Wielkie Księstwo Litewskie
, które sięgało wówczas prawie do
Morza Czarnego
. W wyniku
unii krewskiej
dynastia
Jagiellonów
roztoczyła swe zwierzchnictwo nad litewskim oraz polskim terytorium dawnej Rusi (do Polski należała Ruś Czerwona). Pozostałe ziemie byłej Rusi Kijowskiej były zależne od Złotej Ordy. Jedynymi ziemiami wchodzącymi nadal pod zwierzchnictwo ruskie były:
Ruś Nowogrodzka
i
Ruś Pskowska
(część dzisiejszej
Rosji
).
Rzeczpospolita Obojga Narodów
W wyniku
unii lubelskiej
z
1569
roku do
Korony Królestwa Polskiego
pomimo protestów części posłów litewskich przeszły tereny przyszłych województw
wołyńskiego
(stolicą w
Łucku
),
kijowskiego
,
bracławskiego
oraz
czernihowskiego
. W
1596
ruscy biskupi
prawosławni
zmuszeni zostali przez króla
Zygmunta III Wazę
do zawarcia na synodzie w
Brześciu
unii
powtórnie uznając zwierzchnictwo
papieża
i tworząc w ten sposób
Kościół unicki
. W końcu
XVI
i w
XVII wieku
Naddnieprzańska Ukraina
była widownią częstych powstań kozackich (
powstanie Nalewajki
) sukcesywnie tłumionych przez Polaków do czasu
powstania Chmielnickiego
(bezpośrednim powodem jego wybuchu była niezgoda
sejmu
na podwyższenie liczby
Kozaków rejestrowych
, co obiecał
Kozakom
planujący wojnę z
Turcją
król
Władysław IV Waza
). Talent dowódczy i sojusz z
Tatarami krymskimi
pozwoliły
Chmielnickiemu
na zorganizowanie faktycznie niezależnego państwa. Był to jednak stan przejściowy nie mający szans na utrwalenie. W okresie wojen kozackich narodziła się idea powstania trzeciego, ruskiego członu federacji polsko-litewskiej (promował ją wojewoda kijowski
Adam Kisiel
i król
Jan II Kazimierz Waza
). Nie zaakceptowała jej polska i litewska szlachta i ostatecznie została zarzucona po
ugodzie w Perejasławiu
z
1654
roku[]. Wówczas
Chmielnicki
zawarł sojuszniczą wojskową ugodę z
Rosją
, w której poddał Ukrainę władzy Rosyjskiej. Rozpoczęła się
wojna polsko-rosyjska 1654-1667
. W toku walk polsko-rosyjskich część
Kozaków
opowiedziała się za związkiem z Rzeczpospolitą, część za
Rosją
. W
1658
część kozaków zawarła z Rzeczpospolitą
Ugodę Hadziacką
, na mocy której powstawało
Księstwo Ruskie
, tworzące wraz z
Koroną
i
Wielkim Księstwem Litewskim
państwo trójczłonowe - Rzeczpospolitą Trojga Narodów.
Jej postanowienia nigdy jednak nie weszły w życie, na co złożyło się wiele przyczyn [patrz:
Unia Hadziacka
]. Ostatecznie, na mocy
rozejmu w Andruszowie
1667
Ukraina Lewobrzeżna
z Kijowem została przyłączona do Rosji, podczas gdy
Prawobrzeżna
pozostała przy Polsce (okresowo, po
traktacie w Buczaczu
1672
do
pokoju w Karłowicach
1699
, jej część znalazła się pod władzą
Turcji
).
Turcja
Imperium osmańskie
, wraz z lennym
Chanatem Krymskim
, zajmowało południową część terytorium obecnej Ukrainy, jednak było sukcesywnie, w
wyniku wielu wojen
, wypierane przez Rosję.
Rozbiory
W wyniku rozbiorów Polski część terytorium dzisiejszej Ukrainy podzieliły między siebie
Rosja
i
Austria
.
Katarzyna II Wielka
zagarnęła dla Rosji
Wołyń
, Kijowszczyznę oraz
Podole
.
Rusini
nie otrzymali tam jakiejkolwiek formy
autonomii
, tereny te inkorporowano do
Rosji
jako trzy prawobrzeżne gubernie: kijowską, wołyńską (ze stolicą w
Żytomierzu
) oraz podolską (
Kamieniec Podolski
). Rosja od początku uznawała Rusinów za jeden ze szczepów narodu rosyjskiego, aczkolwiek początkowo nie utrudniała zawzięcie rozwoju rodzącego się w XIX wieku ruchu ukraińskiego (wobec dominującej pozycji żywiołu polskiego na tych ziemiach, a także słabo jeszcze wykształconego aparatu władzy). Pozwoliło to na wykształcenie (za sprawą
Tarasa Szewczenki
) literackiego
języka ukraińskiego
. Nieliczne elity ukraińskie (Szewczenko,
Hruszewśky
) widziały wtedy przyszłość swego kraju w związku z Rosją. Jednak z biegiem czasu okazało się, że polityka rosyjska ograniczyła się do propagowania
ruchu moskalofilskiego
na terenach zamieszkiwanych przez Rusinów przy konsekwentnym odmawianiu tej grupie prawa do odrębności narodowej i wzmagających się represjach wobec miejscowych działaczy. Rosyjską politykę definiowały np.
cyrkularz wałujewski
z
1863
i
ukaz emski
z
1876
.
Na ziemiach zamieszkiwanych przez Rusinów, które znajdowały się pod władzą Rosji w końcu wieku, ruch narodowy wegetował. Już w
1839
zlikwidowano
Cerkiew unicką
poprzez akt „dobrowolnego połączenia” z
Cerkwią prawosławną
. Ożywienie nastąpiło na początku
XX wieku
, uformowały się główne ukraińskie stronnictwa polityczne (
socjaliści
-
Petlury
i
Wynnyczenki
, oraz
nacjonaliści
) a w okresie rewolucji
1905
-
1907
założone zostały liczne stowarzyszenia (
Proświty
) i pisma. Ruch ukraiński nabrał już w tym czasie wyraźnych cech antyrosyjskich.
Narodowości Austro-Węgier
Inaczej przedstawiała się sytuacja Ukraińców w
Galicji
. W pierwszych latach po rozbiorach dominującym procesem była tam dobrowolna
polonizacja
, a właściwie jedynym ośrodkiem rozwoju ruchu ukraińskiego był wspierany przez
Austrię
kościół unicki
. Podejście Polaków do problemu ukraińskiego było podobne jak Rosjan - większość społeczeństwa nie uznawała odrębności ukraińskiej, a jedynie „szczep ruski narodu polskiego”[]. Dopiero gdy Ukraińcy wyłonili się w Galicji jako licząca się siła polityczna (takim punktem zwrotnym były wydarzenia
Wiosny Ludów
i powstanie
Hołownej Rady Ruskiej
)
Wiedeń
przystąpił do polityki wygrywania ich przeciw Polakom. Jednak po zawarciu kompromisu z Polakami (autonomia Galicji) czynił to dość rzadko, uznając (w zamian za poparcie polskie w
sejmie
) problem ukraiński za wewnętrzną sprawę polską. Niemniej, Ukraińcy galicyjscy mieli odtąd znacznie lepsze warunki dla rozwoju kultury narodowej, niż będący pod jarzmem brutalnego caratu Ukraińcy rosyjscy. Innymi powodami były wyższa jakość życia i większy procent ludności miejskiej w Galicji. Ukraińcy zamieszkiwali w Galicji jej wschodnią część w obrębie takich miast jak
Lwów
czy też
Przemyśl
, w miastach stanowili zdecydowaną mniejszość (dominowali tam
Polacy
i
Żydzi
), mimo tego spośród tego społeczeństwa wykrystalizowała się pewna warstwa o poglądach silnie narodowych. Poza wschodnią Hałyczyną Ukraińcy dominowali na terenie
Bukowiny
i części
Besarabii
. Podstawowe dążenia ruchu ukraińskiego w drugiej połowie
XIX wieku
to - podział Galicji na wschodnią i zachodnią (w odrębnej Galicji Wsch. mieliby przewagę liczebną) i demokratyczna ordynacja wyborcza. Do końca istnienia
Austro-Węgier
u władzy w Galicji utrzymywali się dążący do kompromisu
konserwatyści
polscy (krakowscy
Stańczycy
), jednakże rozkwit ruchów nacjonalistycznych po obu stronach zapowiadał nadejście w przyszłości rozwiązania siłowego.
Wielka Wojna, rewolucja i wojna domowa
I wojna światowa
1 sierpnia
1914 we Lwowie powstała
Główna Rada Ukraińska
, która
6 sierpnia
ogłosiła tworzenie
Legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych
. Również w sierpniu we Lwowie powstał
Związek Wyzwolenia Ukrainy
.
5 sierpnia
1914
Austro-Węgry
wypowiedziały wojnę
Rosji
. Wkrótce
armia Austro-Węgier
wyprowadziła natarcie w kierunku
Lublina
. Armia rosyjska kontratakowała, i w zimie 1914/1915 front zatrzymał się na linii
Tarnów
-
Gorlice
, i trwał tam do późnej wiosny
1915
.
Po wkroczeniu Rosjan do Galicji wojskowym
generał-gubernatorem
został Gieorgij Bobrynski. Rozpoczął on szybką rusyfikację prowincji, ściągając z Rosji urzędników i duchownych prawosławnych. Akcją przymusowego nawracania na prawosławie kierował rosyjski biskup chełmski
Eulogiusz (Gieorgijewski)
. Zamknięto istniejące szkoły, a nowo powstające miały uczyć w języku rosyjskim, według rosyjskich programów nauczania. Bobrynski wsparł też miejscowych moskalofili, którzy dla zrównoważenia wpływów Głównej Rady Ukraińskiej utworzyli Narodnyj Sowiet. Z kolei Austriacy na swoim terenie represjonowali ludność podejrzewaną o moskwofilstwo, internując podejrzanych w
obozie w Talerhof
.
Późną wiosną 1915 z kolei armia austro-węgierska i niemiecka rozwinęły natarcie, które doprowadziło do wyparcia Rosjan z prawie całej Galicji. W czerwcu
1916
nastąpiła
ofensywa Brusiłowa
, zakończona zdobyciem części
Wołynia
, a także
Halicza
,
Stanisławowa
,
Kołomyi
i
Czerniowiec
. Nowym generał-gubernatorem został Dymitr Trepow, jednak nie prowadził on polityki rusyfikacyjnej.
Tocząca się wojna spowodowała wielkie szkody, szczególnie w Galicji Wschodniej, która praktycznie ciągle była objęta działaniami wojennymi. Zniszczono przemysł, w tym
Borysławsko-Drohobyckie Zagłębie Naftowe
, zniszczono zasiewy i lasy, zarekwirowano żywność, bydło i konie.
Utworzenie Ukraińskiej Republiki Ludowej
3 marca
1917
wybuchła w Rosji
rewolucja lutowa
, a już
17 marca
powstała w
Kijowie
Ukraińska Centralna Rada
. Ukraińscy wojskowi z armii rosyjskiej utworzyli
Ukraiński Klub Wojskowy im. hetmana Pawła Połubotka
.
19 kwietnia
Rada zwołała
Ukraiński Kongres Narodowy
.
23 czerwca
Centralna Rada ogłosiła swój I Manifest, w którym proklamowała powstanie autonomii ukraińskiej i powstanie autonomicznego rządu. W listopadzie 1917 w Kijowie utworzono pierwszy oddział
Strzelców Siczowych
. Właśnie oni, oraz
Wolne Kozactwo
stanowili główną siłę, walczącą z bolszewikami zmierzającymi do zniszczenia powstającego państwa.
17 grudnia
rosyjska
Rada Komisarzy Ludowych
wysłała do Centralnej Rady pismo, w którym na wstępie uznała pełne prawa Ukrainy, w tym do oderwania się od Rosji, po czym w formie ultimatum zażądała od Centralnej Rady podporządkowania się bolszewikom, w tym zwrotu broni skonfiskowanej oddziałom bolszewickim, zezwolenia im na swobodną działalność oraz współdziałania w rosyjskiej wojnie domowej. Centralna Rada oraz zebrany tego dnia w Kijowie Zjazd Rad Delegatów Chłopskich, Żołnierskich i Robotniczych odrzuciły ultimatum. Wówczas delegaci bolszewiccy opuścili zjazd, zebrali się w
Charkowie
i ogłosili powstanie
Ukraińskiej Ludowej Republiki Rad
.
Działania rządu charkowskiego były w pełni sterowane z Petersburga. Oddziałom bolszewickim wydano rozkaz marszu na Kijów – tym samym
RFSRR
de facto
wypowiedziała wojnę tworzącemu się państwu ukraińskiemu. Przy tym rosyjski rząd bolszewicki twierdził, że nie jest to wojna, gdyż bolszewicy reprezentują rząd ukraiński (charkowski), w związku z tym na terenach objętych konfliktem toczy się wyłącznie wojna domowa.
W starciu z bolszewicką inwazją wyszła na jaw cała słabość przygotowań Centralnej Rady do wojny o utrzymanie niepodległości, a zwłaszcza jej niezrozumiałe bagatelizowanie spraw związanych z tworzeniem własnych wojsk. W tym czasie dysponowała ona jedynie około 15- tysięczną armią, którą dowodził
Symon Petlura
. Wojska bolszewickie cały czas posuwały się naprzód. W styczniu zajęły
Odessę
,
Chersoń
i Aleksandrowsk.
25 stycznia
1918
w IV Uniwersale Ukraińska Centralna Rada proklamowała pełną niepodległość i utworzenie
Ukraińskiej Republiki Ludowej
.
9 lutego
1918
wojska bolszewickie zajęły
Kijów
. Rząd URL przeniósł się na
Wołyń
.
Okupacja niemiecka i utworzenie Hetmanatu
Wskutek tych wydarzeń rząd URL zwrócił się o pomoc do
państw centralnych
. W tym celu wysłał delegatów na rozmowy pokojowe w
Brześciu Litewskim
. W ich wyniku
3 marca
1918 r.
Niemcy
,
Austro-Węgry
i ich sojusznicy zawarły z Rosją i URL tzw.
traktat brzeski
. URL zrzekła się w nim pretensji do austro-węgierskiej części URL. Z kolei Rosja uznała, że wymienione w traktacie nowo powstałe państwa, w tym URL, nie są związane żadnymi obowiązkami wobec Rosji, która nie będzie wtrącać się w ich wewnętrzne sprawy. W kwestii ukraińskiej Rosja zobowiązała się do bezzwłocznego zawarcia pokoju z URL, wycofania z jej terytorium wojsk rosyjskich i bolszewickich oraz zaprzestania działań przeciwko organom władzy URL. Na miejsce bolszewików, na terytorium URL wkroczyły wojska niemieckie i austro-węgierskie.
Jednakże ówczesny rząd niemiecki był nastawiony nieprzychylnie do rządzących w Kijowie socjaldemokratów. Wykorzystał to dawny oficer carski
Pawło Skoropadski
, który z poparciem Niemców dokonał zamachu stanu i obwołał się
hetmanem
.
29 kwietnia
Skoropadski ogłosił likwidację Ukraińskiej Republiki Ludowej i proklamował powstanie Państwa Ukraińskiego (
Hetmanatu
). Swoje zobowiązania z Brześcia Rosja radziecka wypełniła dopiero
12 czerwca
1918, kiedy to zawarła preliminaryjny pokój z powstałym pod protektoratem niemieckim - Państwem Ukraińskim.
13 listopada odbyło się w Kijowie spotkanie przedstawicieli ukraińskich partii socjalistycznych, na którym uchwalono utworzenie Dyrektoriatu URL, i rozpoczęcie powstania antyhetmańskiego. 14 listopada członkowie Dyrektoriatu przybyli do
Białej Cerkwi
, która stała się siedzibą władz powstańczych. 15 listopada na murach pojawiły się ogłoszenia o wybuchu powstania. Pierwsze działania wojskowe rozpoczęły się 16 listopada, kiedy żołnierze Strzelców Siczowych rozbroili pierwszy oddział Warty Państwowej.
17 listopada oddziały Strzelców Siczowych ruszyły w stronę Kijowa. 18 listopada nastąpiła bitwa pod Motowyliwką, w której zwyciężyli powstańcy, otwierając sobie drogę do stolicy. W połowie grudnia opanowano całe terytorium Hetmanatu, i nowe władze ogłosiły
26 grudnia
przywrócenie Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Wojna domowa i ukraińsko-radziecka
1 listopada
1918 wybuchła
wojna polsko-ukraińska
, rozpoczęta
konfliktem o Lwów
. Toczyła się pomiędzy Polską a
Zachodnioukraińską Republiką Ludową
.
Jednocześnie na
Naddnieprzańską Ukrainę
wkroczyły wojska bolszewickie, pod których osłoną utworzono 28 listopada Tymczasowy Rząd Radziecki Ukraińskiej Republiki Ludowej.
W tym samym czasie w
Odessie
i
Sewastopolu
wylądowały interwencyjne wojska angielsko-francuskie, a na początku 1919 terytorium ZRL zaczęły zajmować
Siły Zbrojne Południa Rosji
, atakujące w kierunku Moskwy. Również w styczniu 1919 terytorium będące pod władzą URL (Wołyń) zaatakowały z zachodu wojska polskie.
Utworzenie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej
Zachodnioukraińska Republika Ludowa
proklamowała niepodległość
1 listopada
1918
, po zajęciu przez ukraińskie oddziały wojskowe najważniejszych gmachów publicznych i obiektów wojskowych
Lwowa
. Jednakże miała to być państwowość w ramach państwa austriackiego. Przewodniczącym Ukraińskiej Rady Narodowej został
Jewhen Petruszewycz
. Prawne podstawy państwa określała przyjęta
13 listopada
1918 Tymczasowa ustawa zasadnicza o niezależności państwowej ziem ukraińskich byłej monarchii austro-węgierskiej (
konstytucja
ZURL).
Do
10 grudnia
1918 państwo nie posiadało nazwy, w tym dniu uchwalono nazwę Państwo Zachodnioukraińskie (Zachidno-Ukrajinska Derżawa). po uzyskaniu informacji o abdykacji Habsburgów w dniu
14 grudnia
zmieniono nazwę na "republikańską" - Zachodnioukraińska Republika Ludowa[3].
Wojna polsko-ukraińska 1918-1919
Powstanie ZURL 1 listopada 1918 było jednocześnie początkiem
wojny polsko-ukraińskiej
, która zakończyła się
16 lipca
1919
wypchnięciem wojsk ukraińskich i rządu ZURL za
Zbrucz
, na teren Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Lata międzywojenne
Po zakończeniu
I wojny światowej
i nieudanych próbach uzyskania niepodległości przez Ukraińców, Polska odzyskała część utraconych podczas
rozbiorów
ziem wschodnich, a pozostałe części dzisiejszego terytorium Ukrainy podzielono między
ZSRR
,
Czechosłowację
oraz
Rumunię
.
Próby uzyskania autonomii w ramach
ZSRR
W pierwszych latach powojennych na ziemiach należących do
Rosji Radzieckiej
panował chaos spowodowany działaniami wojennymi i towarzyszące mu represje policji politycznej -
Czeka
oraz równoczesna klęska głodu. Sytuacja poprawiła się po wprowadzeniu
Nowej Ekonomicznej Polityki - NEP
, która przewidywała częściowe odejście od komunistycznych dogmatów w kwestiach gospodarczych.
Naddnieprzańska Ukraina została przyznana Rosji Radzieckiej na mocy
traktatu ryskiego
podpisanego 18 marca
1921
r. W styczniu
1924
r. Rosja Radziecka została przekształcona w federacyjny
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
, którego część stanowiła
Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka
. Republika liczyła 29 milionów mieszkańców (w tym 23 miliony
Ukraińców
[]) i była drugą co do wielkości republiką ZSRR. Stolica USRR została umiejscowiona w
Charkowie
.
Bezpośrednio po powstaniu ZSRR następowała liberalizacja podejścia władzy radzieckiej do aspiracji narodowościowych w poszczególnych republikach. W USRR znalazło to odzwierciedlenie m.in. w nakazach stosowania języka ukraińskiego w korespondencji urzędowej, zwalczaniu
analfabetyzmu
(szczególnie wśród ukraińskojęzycznego chłopstwa), ekspansji
języka ukraińskiego
w szkolnictwie na wszystkich poziomach. "ukrainizacja" życia doprowadziła do powstania partyjnej elity nastawionej na pielęgnowanie odrębności w ramach ZSRR, co wynikało z naiwnego jak się później okazało wyobrażenia o partnerstwie pomiędzy republikami federacji. Kontrowersyjnym ideologiem tego nurtu został
Mykoła Chwylowyj
, nawołujący w swoich pracach m.in. do otwarcia się na kulturę zachodnią w opozycji do dominujących wpływów rosyjskich.
Charakterystyczne, że liberalizacja w sferze politycznej doprowadziła do swego rodzaju renesansu kultury ukraińskiej (na Ukrainie nazwanego później
"rozstrzelanym odrodzeniem"
). Trzeba zaznaczyć, iż po raz pierwszy w historii kultura ukraińska była wspierana przez państwo wraz z jego aparatem. Wśród najważniejszych pisarzy tego okresu należy wymienić:
Maksyma Rylskiego
,
Olgę Kobylańską
, Mykołę Filanśkiego i
Pawła Tyczynę
. W kinie radzieckim znaczącą rolę odgrywał konkurent
Eisensteina
Ołeksandr Dowżenko
. W latach dwudziestych, szczególnie w porównaniu z późniejszą sytuacją, uderza wielka ilość stowarzyszeń kulturalnych, klubów dyskusyjnych, itp. Pomimo, że funkcjonowały one wewnątrz systemu komunistycznego, bez ambicji wyjścia poza wyznaczone ramy ideologiczne, były jednym z katalizatorów odrodzenia się w latach '20 inteligencji ukraińskiej i nowoczesnej świadomości narodowej.
Ukraińcy
stanowili największą mniejszość narodową w odrodzonej
Polsce liczącą
(około 4,4 ml do ponad 5 mln obywateli), tj. ponad 13% ludności kraju. W okresie kształtowania się państwa polskiego polityka wobec nich nie była jednoznaczna. Zwłaszcza na wschodnich terenach
Galicji
, których przynależność do Polski była przez długi czas niepewna, początkowo podejmowano różne inicjatywy w celu zaspokojenia dążeń ukraińskich. Przykładem jest ustawa z
1922
r., przyznająca szeroką autonomię Małopolsce Wschodniej, przewidująca utworzenie dwujęzycznych samorządów i powołanie uniwersytetu ukraińskiego. Charakterystyczne, iż w
1924
r., po ostatecznym przyznaniu Galicji Polsce, ustawa ta została uchylona. Jakkolwiek w okresie
dwudziestolecia międzywojennego
prawa należne mniejszości ukraińskiej wraz z przyznającymi je traktatami międzynarodowymi były łamane, mimo to
II RP
posiadała atrybuty państwa prawa, prawa obywatelskie nie były systemowo łamane, a działacze ukraińscy mieli możliwość propagowania swoich poglądów.
Porażka
koncepcji federacyjnej
Piłsudskiego
, przypieczętowana traktatem ryskim, spowodowała, iż od początku lat dwudziestych do wybuchu
II wojny światowej
następowało stopniowe zaostrzanie kursu wobec mniejszości ukraińskiej, przerywane epizodami pozornej liberalizacji. Polityka ta charakteryzowała się między innymi odsuwaniem inteligencji ukraińskiej od udziału w aparacie państwa i doprowadzeniem do ograniczania zasięgu oświaty ukraińskiej (z ok. 3 tys. szkół ukraińskich po I wojnie światowej, w końcu lat '30 ich liczba spadła do ok. 400[]). Niezamierzonym, pozytywnym skutkiem odsuwania ukraińskich absolwentów szkół wyższych od udziału w administracji państwowej, był bardzo dynamiczny rozwój ukraińskiego ruchu spółdzielczego w którym znajdowali oni zatrudnienie. Wpływ na ten stan pośrednio miał rosnący nacjonalizm pośród Ukraińców i coraz częstsze akty dywersji i terroryzmu skierowane przeciwko Państwu Polskiemu.
Aktywność elit ukraińskich w latach '20 skupiała się na kontynuacji pracy organicznej zapoczątkowanej jeszcze w monarchii habsburskiej. Działalność spółdzielcza, o której mowa wyżej, była realnym narzędziem budowania postaw patriotycznych wśród ludności, zwłaszcza przez zatrudnionych w niej byłych żołnierzy ukraińskich formacji zbrojnych z I wojny światowej. Jak realną siłę stanowił ruch spółdzielczy świadczy, iż w skali Polski w
1929
r. na 10 000 mieszkańców przypadały 3,6 spółdzielnie, natomiast w województwach zamieszkanych przez Ukraińców wskaźnik ten wzrastał do 7,3 spółdzielni.
W środowiskach ukraińskich na terenie II RP istniały ugrupowania skrajne, które w latach 1921 - 1939 przeprowadziły 63 zamachy na Polaków. Przykładem może być nieudany zamach na
Józefa Piłsudskiego
25 września 1921 roku we Lwowie, nieudany zamach na prezydenta
Stanisława Wojciechowskiego
5 września 1924 roku we Lwowie, śmiertelny zamach na kuratora szkolnego
Stanisława Sobińskiego
19 października 1926 roku, zabójstwo posła
Tadeusza Hołówko
29 sierpnia 1931 roku w Truskawcu, zabójstwo ministra spraw wewnętrznych
Bronisława Pierackiego
w 1934 roku w Warszawie. Odpowiedzią władz polskich były przeprowadzane pacyfikacje wsi ukraińskich, z których pierwsza miała miejsce jesienią 1930 roku. Po stronie polskiej politykę dialogu z Ukraińcami próbował prowadzić wojewoda
wołyński
w latach 1928-1937
Henryk Józewski
, jednak po jego odwołaniu i w związku z licznymi aktami ataków ukraińskich wzmożono w 1938 roku represje przeprowadzając akcje pacyfikacyjne i
niszcząc 138 cerkwi na Podlasiu i Chełmszczyźnie
.
W życiu publicznym rolę nieoficjalnego przywódcy zaczynał pełnić unicki metropolita Lwowa
Andrij Szeptyckyj
. Życie polityczne pod względem ideologicznym obejmowało nurt nacjonalistyczny, liberalny, socjalistyczny i komunistyczny. Coraz ważniejszą rolę odgrywały partie nacjonalistyczne, choć atrakcyjna dla niektórych członków elity wydawała się opcja komunistyczna - szczególnie wobec opisanej wyżej liberalnej polityki w
USRR
w tym okresie.
Najważniejsze partie w tym okresie:
- Ta sekcja jest . Jeśli możesz, . - brak lat '30
Ukraina Karpacka
Zobacz też
Druga wojna światowa
Lata 1939-1941
17 września
1939
wskutek
paktu Ribbentrop-Mołotow
Związek Radziecki zajął wschodnie tereny
Polski
(w sowieckiej nomenklaturze Zachodnią Ukrainę i Zachodnią Białoruś), a w
1940
północną Bukowinę
i wschodnią część
Besarabii
. Kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców schroniło się w tym czasie na terenach okupowanych przez
III Rzeszę
. Na terenach zajętych przez ZSRR rozpoczęła działalność konspiracyjną i zbrojną
Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów
, jak również
Sicz Poleska
.
Na terenach zajętych przez Niemców rozpoczęto tworzenie szkolnictwa ukraińskiego, działały również ukraińskie organizacje kulturalne, wydawano ukraińską prasę. Głównym centrum ukraińskiego życia stał się w tym okresie
Kraków
. Działała tutaj
szkoła oficerska im. płk. Konowalca
, tutaj nastąpił również
rozłam w Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów
na frakcje
banderowców
i
melnykowców
. Banderowcy utworzyli
Ukraiński Komitet Narodowy
,
Wojskowy Ośrodek OUN
,
Służbę Bezpeky
, a następnie
Krajowy Sztab Wojskowy
.
Z inicjatywy władz niemieckich utworzono
Centralny Ukraiński Komitet Narodowy
.
Atak Niemiec na ZSRR
22 czerwca
1941
Związek Radziecki został zaatakowany przez Niemcy
. Pomimo szybkiego ataku
NKWD zdążyło zgładzić w więzieniach
kilkadziesiąt tysięcy więźniów. Zajęte przez Niemców terytorium podzielono następująco:
W ataku na ZSRR brały udział bataliony
Nachtigall
i
Roland
, zorganizowane przez
Abwehrę
z Ukraińców. Za atakującymi wojskami niemieckimi postępowały
grupy pochodne OUN
(zarówno OUN-B, jak i OUN-M), mające za zadanie przejęcie na zdobytych terenach administracji lokalnej oraz służb porządkowych. W Kijowie melnykowcy zorganizowali
Kureń Kijowski
.
Niemcy na terenie Ukrainy utworzyli własne formacje policyjne, złożone z Ukraińców i Niemców:
Ukraińską Policję Pomocniczą
i
bataliony policyjne Schuma
.
Ogłoszenie niepodległości Ukrainy
30 czerwca
1941 we Lwowie
ogłoszono niepodległość Ukrainy
. Jednak
rząd Jarosława Stećki
działał tylko 12 dni, po czym został aresztowany. Niemcy rozpoczęli represje wobec
OUN-B
aresztując około 80 % jej działaczy[], reszta rozpoczęła działalność w konspiracji.
Lata powojenne
Niepodległość
-
31 sierpnia
1991
–
delegalizacja
KPU i
KPZR
,
-
1 grudnia
1991
–
referendum
dot.
niepodległości
i wybranie
prezydentem
Leonida Krawczuka
,
-
lato
1993
–
strajki
w
Donbasie
,
-
marzec
1994
– drugie
wybory parlamentarne
,
-
1994
– oskarżenie o
korupcję
premiera
Juchyma Zwiahylskiego
i jego wyjazd do
Izraela
(cofnięcie oskarżeń w
1997
),
-
10 lipca
1994
drugie (przedterminowe)
wybory prezydenckie
–
Leonid Kuczma
wygrał w drugiej turze z Krawczukiem,
-
październik
1994
– początek programu reform, szybko jednak ograniczonych (w połowie
1995
),
-
15 listopada
1995
–
zamach
bombowy na
stadionie
"Szachtaru" – zginął szef klubu Ołeksandr Brahin,
-
1996
– przyjęcie
konstytucji
,
-
1996
– prawo
prezydenta
do wydawania
dekretów
z mocą
ustawy
,
-
16 lipca
1996
– nieudany zamach na premiera
Pawła Łazarenkę
,
-
wrzesień
1996
– prezes
NBU
Wiktor Juszczenko
wprowadza do obiegu
hrywnę
,
-
3 listopada
1996
– zabójstwo szefa "klanu donieckiego" Jewhena Szczerbania,
-
9 lipca
1997
– układ o partnerstwie z
NATO
,
-
luty
1998
– udany zamach na
wicepremiera
krymskiego
rządu
autonomicznego Aleksandra Safoncewa,
-
1998
– trzecie wybory parlamentarne (wygrała KPU – ¼
mandatów
),
-
październik
1998
– szczyt
Ukraina
–
UE
,
-
luty
1999
– oskarżenie o korupcję byłego premiera i szefa Zjednoczonych Systemów Energetycznych Pawła Łazarenki i jego wyjazd do
USA
,
-
luty
1999
– nakaz opuszczenia Ukrainy dla
oligarchy
Wadyma Rabynowycza,
-
25 marca
1999
– śmierć
Wiaczesława Czornowiła
w katastrofie samochodowej,
-
24 sierpnia
1999
– ustalenie przez
Ołeksandra Moroza
,
Jewhena Marczuka
,
Ołeksandra Tkaczenkę
i Wołodymyra Olijnika wspólnego kandydata na prezydenta – Marczuka, Moroz złamał umowę w
październiku
1999
,
-
31 października
i
14 listopada
1999
– trzecie wybory prezydenckie – Kuczma wygrał w drugiej turze z
Petrem Symonenką
,
kampania wyborcza
Kuczmy według nieoficjalnych informacji mogła kosztować nawet ok. 1,5 mld
USD
,
-
16 września
2000
– zabójstwo
Georgija Gongadze
,
-
28 października
2000
w ukraińskim parlamencie i
19 września
2004
w
Warszawie
– przedstawienie taśm majora Mykoły Melnyczenki,
-
5 września
2004
– otrucie kandydata na prezydenta
Wiktora Juszczenki
,
-
10 września
2004
– przyjęcie Juszczenki do
wiedeńskiej
kliniki Rudolfinerhaus,
-
26
–
28 października
2004
– wizyta w
Kijowie
Władimira Putina
,
Aleksandra Łukaszenki
i prezydenta
Azerbejdżanu
Ilhama Alijewa
,
-
28 października
2004
– przedwczesna organizacja obchodów 61. rocznicy wyzwolenia Kijowa od hitlerowców,
-
31 października
2004
– pierwsza tura wyborów – główni kandydaci:
Wiktor Juszczenko
,
Wiktor Janukowycz
,
Ołeksandr Moroz
,
Petro Symonenko
(łącznie kandydowały 24 osoby),
-
6 listopada
2004
– prawdziwe obchody rocznicy wyzwolenia Kijowa i miting "
Naszej Ukrainy
",
-
10 października
2004
– ogłoszenie wyników wyborów – niewielkie zwycięstwo Juszczenki,
-
12
–
13 listopada
2004
– spotkanie Putina z Kuczmą i Janukowyczem na
Krymie
,
-
15 listopada
2004
– debata telewizyjna Juszczenko – Janukowycz,
-
21 listopada
2004
– druga tura wyborów i początek
pomarańczowej rewolucji
,
-
24 stycznia
2005
– wizyta prezydenta Juszczenki w
Moskwie
,
-
4 lutego
2005
– zatwierdzenie
rządu
Julii Tymoszenko
,
-
31 marca
2005
– przyjęcie ustawy o zniesieniu obowiązku
wizowego
dla obywateli
UE
i
Szwajcarii
na okres
1 maja
–
1 września
2005
,
- zniesienie wiz dla
Ukraińców
przez
Czechy
,
Słowację
,
Łotwę
i
Estonię
(Ukraińcy nadal potrzebują wiz, aby wjechać do
Polski
),
-
maj
2005
– festiwal
Eurowizja
w Kijowie.
-
2 kwietnia
2007
prezydent
Wiktor Juszczenko
podpisał dekret o rozwiązaniu parlamentu. Przedterminowe wybory planowane są na
czerwiec
2007
.
-
kwiecień
2007
Kryzys polityczny na Ukrainie
-
30 września
2007
przedterminowe
wybory parlamentarne
zakończone zwycięstwem
Partii Regionów
i stworzeniem rządu przez Pomarańczową koalicję.
-
8 października
2008
rozwiązanie Rady Najwyższej i rozpisanie wcześniejszych wyborów.
Bibliografia, literatura, linki zewnętrzne
-
Daniel Beauvois
, Trójkąt ukraiński: szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyżnie 1793-1914
Lublin
Wydaw.UMCS
2005
-
Mychajło Hruszewski
,
Історія України-Руси
(
język ukraiński
)
-
Jarosław Hrycak
, Historia Ukrainy 1772–1999: Narodziny nowoczesnego narodu, przeł. Katarzyna Kotyńska, Lublin 2000,
- Robert Kuśnierz,Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Głodu (1929-1933), Wydawnictwo Naukowe „GRADO”, Toruń 2005, ss. 336.
-
Robert Kuśnierz
, Pomór w "raju bolszewickim". Głód na Ukrainie w latach 1932-1933 w świetle polskich dokumentów dyplomatycznych i dokumentów wywiadu, Toruń (Wydawnictwo Adam Marszałek) 2008.
-
Robert Kuśnierz
, Walka z religią na Ukrainie w latach trzydziestych, „Więź” [Warszawa] 2004, nr 6, s. 115-125
-
Robert Kuśnierz
,Propaganda radziecka w okresie Wielkiego Głodu na Ukrainie (1932-1933), „Dzieje Najnowsze” [Warszawa] 2004, nr 4, s. 29-46
-
Robert Kuśnierz
,Głód na Ukrainie w roku 1933 na łamach prasy, „Res Historica” [Lublin] 2005, t. 21, s. 79-90
-
Robert Kuśnierz
,„Likwidacja kułaków jako klasy” na Ukrainie, „Rocznik Chełmski” [2004]-2006, t. 10, s. 205-222
-
Robert Kuśnierz
,Próba kościelnej niezależności. Ukraińska Autokefaliczna Cerkiew Prawosławna (1919-1936), „Więź” 2006, nr 6, s. 107-113.
-
Robert Kuśnierz
, Участь української громадськості Польщі в допомогових та протестаційних акціях проти голодомору в Україні, “Український Історичний Журнал” [Kijów] 2005, nr 2, s. 131-141 (artykuł zamieszczony jest również na: www.history.org.ua/journal
Przypisy
- ↑ W tym roku odnotowano ostatnie użycie języka gockiego
- ↑
Richard Pipes
, Rosja carów,
Warszawa
,
2006
, s. 29
- ↑ Krzysztof Lewandowski - "Sprawa ukraińska w polityce zagranicznej Czechosłowacji w latach 1918-1932"