Andy
Andy - (hiszp. Los Andes, Cordillera de los Andes) to góry fałdowe znajdujące się w Ameryce Południowej na terenie Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Peru, Boliwii, Chile oraz Argentyny. Góry ciągną się wzdłuż Oceanu Spokojnego od zatoki Paria na północy po Ziemię Ognistą na południu, na przestrzeni ponad 9000 km, co sprawia, że jest to najdłuższy łańcuch górski na Ziemi. Szerokość Andów wynosi 200–800 km. Najwyższe szczyty to Aconcagua (6959 m n.p.m.), Ojos del Salado (6893 m n.p.m.) oraz Nevado Pissis (6793 m n.p.m.).
Podział Andów
Andy dzielą się na Andy Północne (położone w strefie klimatu równikowego i podrównikowego, do ok. 12°S), Andy Środkowe (znajdujące się w strefie klimatu zwrotnikowego, od ok. 12 do ok. 29°S) i Andy Południowe (położone w strefie klimatu podzwrotnikowego, umiarkowanego i subpolarnego, od ok. 29°S). Ze względów terytorialnych można podzielić Andy na: Wenezuelskie, Kolumbijskie, Ekwadorskie, Peruwiańskie, Boliwijskie, Chilijskie, Argentyńskie. Stosowany jest również podział na Andy Kolumbijsko-Wenezuelskie, Chilijsko-Argentyńskie, Południowochilijskie oraz Patagońskie.
Andy składają się z wielu pasm górskich, tworzących cztery, równoległe do siebie łańcuchy: Kordylierę Wschodnią, Centralną, Zachodnią i Nadbrzeżną, łańcuchy te niekiedy zanikają bądź też zbiegają się ze sobą, tworząc węzły górskie.
Historia i rzeźba
Góry zostały wypiętrzone w orogenezie alpejskiej. Zbudowane są z różnorodnych skał magmowych, osadowych i metamorficznych, z dużym udziałem młodych pokryw lawowych. Andy są obszarem aktywnym sejsmicznie. Znajdują się tu najwyższe na świecie wulkany: w Andach Północnych m in. Tolima 5215 m n.p.m., Antisana 5704 m n.p.m., Cotopaxi 5896 m n.p.m. — uważany za jeden z najbardziej aktywnych wulkanów Ziemi oraz Andach Środkowych m.in. Misti 5822 m n.p.m., Llullaillaco 6739 m n.p.m. — najwyższy czynny wulkan Ziemi!.
Klimat i stosunki wodne
Andy są położone w kilku strefach klimatycznych, począwszy od północy od klimatów równikowych, poprzez zwrotnikowe, podzwrotnikowe i umiarkowane aż po klimat subpolarny na krańcach południowych. Prawie całe Andy mają surowy, chłodny klimat górski z wyraźnie wykształconą piętrowością.
Andy tworzą barierę klimatyczną, która silnie ogranicza wpływ Oceanu Spokojnego na klimat wnętrza Ameryki Południowej. Wzdłuż Andów biegnie główny wododział kontynentu południowoamerykańskiego. Mają tu swoje źródła m.in.: Amazonka, Colorado, Rio Negro, Chubut, Magdalena, a także liczne dopływy Orinoka, Amazonki i Parany. Niektóre rzeki, zwłaszcza w Andach Środkowych, mają charakter okresowy lub epizodyczny. Na terenie Andów występują liczne jeziora (głównie na terenie Andów Południowych).
Roślinność i zwierzęta
Na północy stoki And porośnięte są przez wilgotne lasy równikowe i równikowe lasy górskie, przechodzące w wyżej położonych miejscach w wilgotne zarośla i łąki górskie. Dla części środkowej And charakterystyczne są formacje pustynne i półpustynne (tzw. puna). Na południu stoki And pokrywa roślinność podzwrotnikowa i lasy strefy umiarkowanej (z dużym udziałem notofagusa – południowego buka), przechodzące w wyższych miejscach w formacje krzewiaste i trawiaste. Na południowym krańcu gór pojawia się tundra.
Charakterystycznymi dla And gatunkami zwierząt są: lamy, gwanako, wikunia, grzechotnik, jaguar, pudu oraz symbol Andów, zagrożony wyginięciem, kondor wielki. Żyją tam także Szynszyle i Koszatniczki.
Inne hasła zawierające informacje o "Andy":
Półwysep Antarktyczny
...
Ziemia Ognista (archipelag)
...
1951
Greenhouse
).
23 maja
–
ChRL
oficjalnie zaanektowała
Tybet
.
26 maja
– w
Filadelfii
, Amerykanin
Andy Stanfield
ustanowił rekord świata w biegu na 200 m wynikiem 20,6 ...
1964
sieć barów szybkiej obsługi -
Tim Hortons
.
19 maja
– powstał
Narodowy Bank RwAndy
.
24 maja
–
Lima
: 318 osób zginęło, a ponad 500 zostało rannych ...
1987
z
modelką
Donną Rice, wycofał się z wyścigu o nominację na oficjalnego kAndydata na prezydenta Stanów Zjednoczonych z ramienia
demokratów
.brytyjski
SAS
zaatakował z zaskoczenia ...
Ziemia
...
Neil Gaiman
10 tomach: Egmont 2006- (na razie wydano pierwsze trzy)
1602
(Egmont 2004), rysunek: Andy Kubert, Richard IsanoveArlekin i Walentynki (Egmont 2004), rysunek: John BoltonSandman: Noce ...
Edward Gierek
13 grudnia 1970.Na początku lat 70. władze
PZPR
zabroniły organom partii sprawdzania kAndydatów na jej członków w teczkach
SB
[]. Gierkowi chodziło przy tym o ...
Orogeneza alpejska
...
2000
Schmirler
, kanadyjska curlerka, złota medalistka
ZIO 1998
(ur.
1963
)
11 marca
–
Kazimierz BrAndys
, polski pisarz (ur.
1916
)
28 marca
–
Bronisław Tusk
, polski rzeźbiarz, ceramik, ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Andy":
242. Przemiany w kulturze i obyczajowości (plansza 6)
zdjęć w prasie. Za jednego z najwybitniejszych twórców tego nurtu uważa się Andyego Warhola (amerykański rysownik, scenograf, filmowiec, projektant mody i fotograf reklamowy). Na ...
Procesy kształtujące Ziemię (plansza 5)
wydłużone i obalone fałdy.
Taką budowę mają m.in. Himalaje, Alpy, Karpaty, Pireneje, Andy, Atlas).
...
Procesy kształtujące Ziemię (plansza 10)
zachodnich wybrzeży Ameryki Północnej i Południowej, od Alaski przez Meksyk, Antyle i Andy.
W Europie czynne wulkany występują nad Morzem Śródziemnym (Wezuwiusz, Etna, Stromboli, ...
|