Zamek Bodiam otoczony fosą

Fosa ( łac. fossa - rów, kanał), wł. rów forteczny - w fortyfikacji zapora w postaci rowu otaczającego całość lub część umocnienia. Rowy (fosy) mogły być wypełnione wodą, (mokre) bądź nie (suche).

Rowy mokre stosowano często w fortyfikacji średniowiecznej, gdzie osłaniały mury obronne zamków itp.

W umocnieniach nowożytnych stosowano przeważnie rowy suche; istniały jednak wyjątki od tej reguły powodowane różnymi myślami fortyfikacyjnymi i warunkami hydrologicznymi terenu. Rowy mogły być obmurowane (lub betonowane); tak umocnioną ścianę nazywamy przeciwskarpą , jeżeli położona jest po zewnętrznej stronie rowu, bądź skarpą , jeżeli znajduje się po stronie wewnętrznej. Do obrony fosy wznoszono specjalne dzieła - kojce , kaponiery i galerie strzeleckie (galerie przeciwstokowe). Fosy o profilu trójkątnym były bronione z pozycji strzeleckich na wale.

W suchej fosie umieszczano często wejście do chodników minerskich.

W fortyfikacjach XIX i początków XX wieku wyróżniano:

• fosy pełnoprofilowe (o profilu trapezu)
• fosy o spłaszczonym stoku (o profilu trójkątnym)

Był to najbardziej popularny typ przeszkody występujący w fortyfikacjach.

Rowy forteczne dawały również możliwość przygotowania działań zaczepnych w ukryciu; z tego względu po zewnętrznej stronie rowów istniały często (osłonięte przeciwskarpą} drogi ukryte. Dno rowu mogły zabezpieczać dodatkowe przeszkody: kraty forteczne, zasieki itp.

Inne elementy fosy:

• Przedstok - część profilu obwodu obronnego znajdująca się na zewnątrz fosy.

Uproszczone formy fos stosowane są do dzisiaj.

Zobacz też

• Fosa Miejska we Wrocławiu

Bibliografia

• PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001,