|
niewolnictwo
niewolnictwo - zjawisko społeczne, którego istotą jest stosunek zależności, polegający na tym, iż pewna grupa ludzi (niewolnicy) stanowi przedmiot własności innych osób, grup ludzi (rodzina, plemię itd.), lub instytucji (państwo, świątynia itp.), którzy mogą nimi swobodnie rozporządzać.
Niewolnictwo oznaczać może sytuacją faktyczną lub prawną. W ujęciu prawnym jest ono instytucją, sprowadzającą się do tego, iż niewolnik w świetle prawa jest rzeczą, tj. przedmiotem praw rzeczowych innej osoby, i zgodnie z prawem może być zbywany, kupowany, użyczany (pożyczany), darowany, zastawiany itd. W czasach obecnych, gdy niewolnictwo zostało zakazane we wszystkich prawodawstwach świata, niewolnictwo sprowadza się do stanu, w którym niewolnik faktycznie znajduje się w sytuacji przedmiotu, stanowiącego czyjąś własność, jednak ten stan rzeczy nie jest chroniony prawem, a wręcz stanowi przestępstwo.
Niewolnictwo jako formacja społeczna
Niewolnictwo uchodzi za jedną z najstarszych formacji społecznych; miało się wykształcić ono po rozpadzie wspólnoty pierwotnej. Istniało nieprzerwanie od starożytności, aż po czasy współczesne.
Pochodzenie niewolników
Niewolnicy rekrutowali się spośród jeńców wojennych, dzieci sprzedanych w niewolę przez rodziców, osób, które same sprzedały się w niewolę, osób porwanych w celu sprzedaży w niewolę, czy sprzedanych za długi, skazanych na niewolę, itd. Także dzieci rodzące się z niewolników stanowiły z reguły pożytki z rzeczy i jako takie też były niewolnikami.
Sytuacja prawna
Sytuacja prawna niewolników była różna w różnych krajach i okresach historycznych, niemniej jednak istota niewolnictwa sprowadza się do tego, iż właścicielowi przysługuje pełnia władzy nad niewolnikiem (zazwyczaj włącznie z prawem zabicia go). Zazwyczaj także cały majątek niewolnika stanowi własność jego pana, choć ta kwestia była rozmaicie uregulowana, i np. w starożytnym Rzymie przyznano niewolnikom prawo własności, co pozwalało niekiedy na wykupienie się z niewoli.
Niewolnictwo a inne formy zależności
Najważniejszą cechą wyróżniającą system niewolniczy od innych stosunków zależności (np. poddaństwa osobistego chłopów) był fakt, iż niewolnik był zawsze rzeczą także z punktu widzenia państwa. Niewolnik - jako rzecz - nie posiadał żadnych obowiązków wobec państwa, zaś np. poddany chłop pańszczyźniany, znajdujący się w identycznej sytuacji faktycznej co niewolnik (obowiązek świadczenia przymusowej, nieodpłatnej pracy na rzecz pana), oraz bardzo zbliżonej zbliżonej sytuacji prawnej (możliwość sprzedaży, a nawet - w niektórych krajach i pewnych okresach historycznych, np. średniowiecznej Japonii czy przedrozbiorowej Polsce - zabicia przez pana), z punktu widzenia prawa był jednak także poddanym władcy kraju, i jako taki podlegał (lub z prawnego punktu widzenia mógł podlegać) pewnym obowiązkom, jak np. płacenie podatków czy obowiązek służby wojskowej.
Ekonomiczny aspekt niewolnictwa
Niewolnictwo niemal zawsze ma na celu aspekt gospodarczy - sprowadza się do zmuszania niewolnika do nieodpłatnej pracy na rzecz właściciela, choć istnieją od tej zasady wyjątki (np. niewolnice-nałożnice właściciela w krajach islamskich)
Znaczenie gospodarcze niewolnictwa było różne w różnych kulturach i okresach historycznych.
Z punktu widzenia gospodarczego niewolnictwo było krytykowane już przez Adama Smitha, który wskazywał na nieefektywność tego typu pracy. Potwierdzeniem głoszonych przez niego tez może być fakt, że po zniesieniu niewolnictwa zwiększyła się produkcja.
Termin "niewolnictwo" lub "praca niewolnicza" obecnie używany jest przenośnie także w odniesieniu do ciężkiej lub źle płatnej pracy, często jedynej dostępnej w danym rejonie.
Niewolnictwo w starożytności
Niewolnictwo istniało już w najstarszych cywilizacjach (Mezopotamia, Egipt), nie miało jednak charakteru masowego - nazywa się je "niewolnictwem pałacowym". Pierwszym formalnym aktem prawnym, który sankcjonował istnienie niewolnictwa był Kodeks Hammurabiego, w którym znajdował się m.in. zapis, że w przypadku zabicia cudzego niewolnika należy zapłacić właścicielowi za poniesioną stratę lub odkupić niewolnika.
Także Biblia sankcjonowała istnienie niewolnictwa - m.in. w Ks. Wyjścia roz. 21 znajdują się przepisy regulujące te kwestie; brak jednak historycznych wskazówek, aby w tym okresie wśród ówczesnych Izraelitów było to zjawisko powszechne i o dużym znaczeniu.
Praktycznie we wszystkich cywilizacjach antycznych (prócz Grecji i Rzymu) liczba niewolników nie była duża, a znaczenie gospodarcze zjawiska - także niewielkie. Niewolnikami była z reguły tylko niewielka część społeczności, stanowiąca służbę możnych ("niewolnictwo domowe").
Niewolnictwo w starożytnej Grecji
W starożytnej Grecji, a potem też w Rzymie praca niewolników miała duże znaczenie gospodarcze i była podstawą egzystencji innych grup społecznych. W Grecji niewolnicy zwykle kupowani byli u okolicznych ludów, często też wywodzili się z jeńców wojennych. W dużych greckich miastach tego okresu (Ateny, Korynt, Syrakuzy, itd.) ok. V w. p.n.e. niewolnicy mogli stanowić ok. 20-25% wszystkich mieszkańców.
Niewolnictwo w starożytnym Rzymie
Największe znaczenie gospodarcze niewolnictwo zdobyło na terenie Italii i Sycylii w okresie od III w. p.n.e. do II w. n.e., kiedy to praca niewolników miała decydujące znaczenie we wszystkich ważnych gałęziach gospodarki (rolnictwo, rzemiosło, górnictwo, większość usług. Takiej sytuacji sprzyjała niska cena niewolników spowodowana licznymi toczonymi przez Rzym wojnami, podczas których brano do niewoli jeńców oraz część ludności podbitego kraju sprzedawano w niewolę (np. po podboju Galii na rzymski rynek trafić miało - wg niektórych źródeł - nawet milion niewolników). Niskiej cenie niewolników sprzyjało także korsarstwo, które głównie z uwagi na dostarczanie niewolników na rynek było długo tolerowane przez Rzym. Dążenie do maksymalnej eksploatacji niewolników, wiążące się z nieludzkimi warunkami egzystencji, powodowało liczne powstania, spośród których największymi były powstania na Sycylii w latach 138/136 r. p.n.e. – 132 r. p.n.e. i 104/103 – 101/100 p.n.e., powstanie Spartakusa (73–71 r. p.n.e.) w Italii.
Szacuje się, że u szczytu popularności korzystania z pracy niewolniczej ok. 25% całej populacji Imperium Rzymskiego stanowili niewolnicy, zaś na terenie samej Italii liczba ta sięgała 30, a nawet 40%.
Rzeczywiste położenie niewolników było bardzo rozmaite - prócz niewolników wykorzystywanych do ciężkiej i wyniszczającej pracy fizycznej (na roli, w kamieniołomach itp.), istnieli także dobrze traktowani wykwalifikowani niewolnicy, pełniący rolę służby domowej, nauczycieli czy nawet zarządców majątku swego pana. Niewolnicy tego typu, w których wyuczenie (lub zakup) zainwestowano duże pieniądze, pod względem poziomu życia znajdowali się często w sytuacji lepszej, a niekiedy znacznie lepszej, niż liczni wolni mieszkańcy państwa rzymskiego.
Ostateczna likwidacja korsarstwa i zaprzestanie wielkich podbojów (II w. n.e) sprawiły, iż cena niewolników w Rzymie wzrosła. Ustał dopływ niewolników z zewnątrz, zaś głównym źródłem niewolników stało się ich potomstwo. M.in. z tego powodu od I – II w. n.e. w rolnictwie rzymskim zaczął dominować kolonat, przy czym kolonami często zostawali niewolnicy. Także w kopalniach w miejsce kosztownych już niewolników zatrudniano skazańców. Niewolnicy nadal jednak dominowali wśród służby domowej.
Inne hasła zawierające informacje o "niewolnictwo":
Nowa Anglia
...
1777
oficjalną
flagę Stanów Zjednoczonych
.
2 lipca
–
Vermont
jako pierwszy amerykański stan zniósł
niewolnictwo
.
6 lipca
– wojna o niepodległość USA: zakończyła się
bitwa o Fort ...
1863
się następne wyprawy. Wydarzenia na świecie
1 stycznia
– w
Stanach Zjednoczonych
zniesiono
niewolnictwo
.
10 stycznia
– w
Londynie
uruchomiono pierwszą na świecie linię
metra
(dł. ...
Narodowy socjalizm
...
Arystoteles
...
1932
...
Kliometria
...
Said Pasza
roli niewolników sudańskich we własnej armii. Jednak handlarze i łowcy, dla których niewolnictwo było możliwością zdobycia majątków, nie przestrzegali zakazu. Na usilną prośbę
Napoleona ...
Partia Republikańska (USA)
w
1840
roku, własną Partię Wolności. Wkrótce organizacje przeciwników niewolnictwa zaczęły zwalczać niewolnictwo na terenie samych Stanów Zjednoczonych. Powstała Partia Wolnej Ziemi (
Free Soil ...
Zbrodnia
zorganizowaną grupą przestępczą o charakterze terrorystycznym
rozbój
z użyciem niebezpiecznego przedmiotu
fałszowanie pieniędzy
wykorzystywanie seksualne dzieci
niewolnictwo
i handel niewolnikamisprzedaż
narkotyków
zbrodnie określone w
dekrecie
PKWN
z dnia
31 ...
Inne lekcje zawierające informacje o "niewolnictwo":
021b. Życie codzienne w starożytnej Grecji i Rzymie (plansza 13)
...
026 Feudalizm (plansza 3)
...
109 Zróżnicowanie religijne i kulturowe Rzeczpospolitej (plansza 5)
...
|
