Jasło |
| Panorama miasta |
| , , , , , , , |
|
|
Województwo
|
podkarpackie
|
Powiat
|
jasielski
|
Gmina
• rodzaj | Jasło miejska |
Prawa miejskie
| 1365 |
Burmistrz
| Maria Kurowska |
Powierzchnia
| 36,52
km²
|
Wysokość | 225 do 380 m
n.p.m.
|
Ludność (2009) •
liczba
•
gęstość
| 37743 1031,5 os./km² |
Strefa numeracyjna
| +48 13 |
Kod pocztowy
| 38-200 – 38-211 |
Tablice rejestracyjne
| RJS |
Położenie na mapie Polski
|
49°44'52″N 21°28'17″E / 49.74778, 21.47139
|
TERC
(
TERYT
) | 3182505011 |
SIMC
| 0953059 |
Miasta partnerskie
|
Makó
Trebišov
Bardejov
Truskawiec
Camposampiero
Praga
10 (dzielnica)
Hodonin
|
Urząd miejski Rynek 12 38-200 Jasło |
|
|
Strona internetowa miasta
|
Park Miejski wraz z pomnikiem jego założyciela
Deptak i zabytkowe kamienice w Jaśle
Neogotycka kaplica cmentarna
Fontanna w Parku Miejskim
Budynek Zespołu Szkół nr 4 z 1905 roku
I LO w Jaśle, dawne gimnazjum
Jasło –
miasto
powiatowe
w południowo-wschodniej części
Polski
, w
województwie podkarpackim
(od 1999), w obrębie
Dołów Jasielsko-Sanockich
. Znajduje się ono na wysokości od 225 do 380 m
n.p.m.
na przecięciu rzek
Wisłoki
,
Ropy
oraz
Jasiołki
.
Patronem miasta jest
św. Antoni
.
Położenie
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 36,52 km²[1]. Miasto stanowi 4,41% powierzchni powiatu.
Części miasta: Błonie, Bryły, Brzyszczki, Gamrat, Gądki, Gliniczek, Górka, Hankówka, Kaczorowy, Kowalowy, Krajowice, Niegłowice, Nowy Żółków, Podzamcze, Sobniów, Ulaszowice, Warzyce.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa krośnieńskiego
.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[2] Jasło ma obszar 36,65 km², w tym:
- użytki rolne: 68%
- użytki leśne: 0%
Demografia
Dane z 26 lutego 2009 [3]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 37.743 | 100 | 19.732 | 52,1 | 18.011 | 47,9 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 1031,5 | 536,9 | 494,6 |
Według danych z roku 2002[4] średni dochód na mieszkańca wynosił 1502,37 zł.
Według danych GUS z 31.12.2006, miasto miało 37562 mieszkańców.
W pierwszych źródłach nazwa pojawia się w
1262
w postaci Jasieł[5]. W
XIV-wiecznym
dokumencie
lokacyjnym
występuje nazwa w
jęz. niemieckim
Jessel, Ieschil
1325
[6]. Nazwa jest pochodzenia słowiańskiego i pochodzi od nazwy rzeki przepływającej przez miasto; przypuszczalnie powstała od wyrazu jasny (błyszczący)[5].
Wyraz "jesło" w okresie przedpolskim i staropolski wyraz "jasło" oznaczał "żłób" i pochodzi od czasownika "jeść" (utworzony na tej samej zasadzie jak słowo "mydło" od czasownika "myć"). Wyraz nie występuje w języku polskim, jedynie rzadko używane zdrobnienie "
jasełka
".
Historia
Po raz pierwszy nazwę Jasła zapisano w zabytku
średniowiecznym
opiewającym Miracula Sancti Stanislai, wymieniając w nim również imiona jaślan, a wśród nich Gotszalka, noszącego tytuł archiprezbitera jasielskiego. Istotnym szczegółem w okresie rozwoju posiadłości klasztornych w powiecie jasielskim jest to, że wśród nich znalazło się również Jasło. Pierwszą wzmiankę o tym znajdujemy w roku
1262
, w przywileju
Bolesława Wstydliwego
dla klasztoru cysterskiego w
Koprzywnicy
. Nadaje on osadzie Jasiel przywilej skarbowy i sądowy. Z innych dokumentów wynika, że
cystersi
otrzymać musieli tę osadę już w tzw. Fundatio primaeva, czyli w roku
1185
. W każdym razie w połowie XIII wieku Jasło – zwane wtedy Jasiel, lub Jasioł było osadą o niemałym znaczeniu gospodarczym. Tu mianowicie znajdowało się jedno z ważnych małopolskich targowisk.
Organizacja miejska Jasła, której skąpe ślady spotykamy w źródłach u schyłku XIV wieku i później zawdzięczała swój początek dokumentowi
Kazimierza Wielkiego
wystawionemu w
Sanoku
26 kwietnia
1366
roku. Tym dokumentem nadał król miasteczku Jasłu prawo niemieckie, niewątpliwie
magdeburskie
, w
1367
zwolnił je od ceł, zaś w
1368
dokonał formalnej zamiany miasta z cystersami. Zamiana ta została ostatecznie załatwiona w roku
1374
przez Elżbietę, królową regentkę, która dała cystersom odszkodowanie w postaci miasteczka
Frysztak
i wsi sąsiednich:
Glinik
i
Kobyle
. Połączenie części królewskiej i zakonnej miasta zostało w ten sposób zalegalizowane i stworzyło nowe podstawy organizacyjne miasteczka.
Parafia powstała w Jaśle przed
1325
rokiem, wcześniej Jasło należało do parafii w
Zręcinie
. Parafię jasielską niewątpliwie uposażyli biskup krakowski i król
Władysław Łokietek
. Pleban jasielski posiadał jako uposażenie nadany mu – być może w roku
1366
- folwark, przynajmniej jednołanowy z rolami i trzema sadzawkami, a ponadto pobierał
dziesięcinę
i
meszne
.
W latach
1648
-
1772
Jasło przeżywało okres upadku. Kilkakrotne okupacje Jasła: najpierw w roku 1655 przez wojska szwedzkie, potem w 1657 r. przez oddziały siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego, a na początki XVIII w. ponownie przez wojska szwedzkie Karola XII, zrujnowały miasto doszczętnie. W dobie
konfederacji barskiej
w latach 1768-1722 miasto znowu było narażone na zniszczenia ze strony swoich i Rosjan.
II połowa XIX wieku to czas autonomii, zarazem okres rozwoju miasta - powstają obiekty użyteczności publicznej, Kasa Oszczędności, Sąd Rejonowy, w 1896-1897 zostaje założony
Park Miejski
.
Ważnym wydarzeniem w historii miasta było założenie w roku
1868
gimnazjum (obecnie I LO)
We wrześniu
1900
roku Jasło wizytował cesarz austro-węgierski
Franciszek Józef
.
Wrzesień i październik
1944
roku to w Jaśle czas nasilenia się niemieckiego terroru i początek akcji wysiedleńczej w rejonie. Wysiedlono najpierw mieszkańców okolicznych wiosek znajdujących się w strefie przyfrontowej, a 13 września zaczęto wysiedlać ludność z Jasła. Po wysiedleniu mieszkańców Niemcy rozpoczęli rabunek i niszczenie opustoszałego miasta. Podpalali i wysadzali w powietrze budynki publiczne i domy prywatne, było to działanie systematyczne i zaplanowane.
Do Jasła zniszczonego w 97% wkroczyli 16 stycznia 1945 roku rosyjscy żołnierze z 76 Pierekopskiej Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej pod dowództwem płk. Fiodora Bolbata. Po wojnie miasto zostało odbudowane.
10 kwietnia
2010 roku w
katastrofie samolotu pod Smoleńskiem
zginął syn ziemi jasielskiej - senator
Stanisław Zając
. Uroczystości pogrzebowe w których wziął udział m.in Marszałek Senatu
Bogdan Borusewicz
odbyły się w kościele farnym 25 kwietnia tegoż roku.
4 czerwca
2010
roku Jasło nawiedziła powódź, która swoim zasięgiem objęła 1/3 miasta (głownie osiedla: Gądki, Rafineryjne i Mickiewicza). Ewakuowano ponad 1300 osób.
Architektura
Zabytki chronione prawnie w Jaśle:
-
kościół pw. Wniebowzięcia NMP
– kościół farny najstarszy zabytkowy kościół w mieście z XV, XVIII, XIX wieku, a także dzwonnica kościelna z połowy XIV, XV wieku. Budynek z kamienia w stylu
gotyckim
, był wielokrotnie niszczony; numer rejestru: 109/ZN/56 z 19.12.1956,
- kościół pw. św. Stanisława Biskupa wybudowany w latach 1892-93. Wcześniej stanowił kaplicę gimnazjalną. Inicjatorami budowy byli: ówczesny dyrektor szkoły Klemens Sienkiewicz, jego żona Hermina oraz grono nauczycielskie[7]. W latach 70. w Jaśle wprowadzono nowy podział na parafie. Przekształcono kaplicę w nowy kościół (skrzyżowanie ulic Czackiego i Mickiewicza); numer rejestru: A-371/98 z 6.07.1998,
- cmentarz przy ul. Zielonej, założony w 1784 roku; numer rejestru: A-101 z 23.09.1986,
- dom przy ul. Kazimierza Wielkiego 1 z XIX w.; numer rejestru: A-380 z 3.09.1968,
- dom przy ul. 3 maja 23 z początku XX w.; numer rejestru: A-165 z 14.06.2006,
- Szkoła Wydziałowa Męska wraz z internatem z 1906 r. (ul. Marchlewskiego 20), od roku 1906 do 1939 mieściła się tam Szkoła Wydziałowa Męska, 1945-1962 najpierw gimnazjum a potem przekształcone z niego
I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stanisława Leszczyńskiego
, od 1962-Liceum Ekonomiczne, Szkoła Handlowa, obecnie dodatkowo Filia Akademii Ekonomicznej w Krakowie, IV Liceum Ogólnokształcące i inne instytucje; numer rejestru: A-113 z 6.10.1987,
- dom z oficyną przy Rynku 14 z 2. połowy XVIII; numer rejestru: A-35 z 26.06.2001,
- dom przy ul. Staszica 8 z końca XIX w.; numer rejestru: A-260 z 14.02.1992,
- dom przy ul. Staszica 12 z XIX w.; numer rejestru: A-126 z 1.11.1988,
- zespół pałacowy z 2. połowy XIX, obejmujący neogotycki pałac Sroczyńskich z 1858 oraz zabytkowy park, mieści się w dzielnicy Jasło-Gorajowice. Budynek pałacu jest siedzibą Zespołu Szkół Medycznych; numer rejestru: A-348 z 3.09.1968,
- zespół dworski obejmujący dwór wybudowany w latach 1730-32 następnie przebudowany w 2. połowie XIX w. oraz park z przełomu XVIII/XIX, mieści się w dzielnicy Jasło-Niegłowice, przy ul. Gajowej; numer rejestru: A-120 z 10.08.1988,
Obiekty historyczne:
- figura
św. Jana Nepomucena
z 1770 na środku rynku,
- kaplica cmentarna z lat 1859-72 w stylu romańskim,
- fragmenty murów miejskich znajdujące się przy Placu
Bartłomieja z Jasła
obok ZUS-u,
- współczesny kościół wizytek na miejscu kościoła zburzonego przez hitlerowców na wzgórzu zwanym Górką Klasztorną (nazwa ta początkowo potoczna pojawiła się po przybyciu do Jasła sióstr wizytek w 1903 roku, obecnie jest używana również w materiałach urzędu miejskiego[8]), lub też Miejską Górą,
- obelisk wzniesiony w 500. rocznicę zwycięstwa grunwaldzkiego na tymże wzgórzu,
- park miejski założony przez nauczyciela Teodora Bernardzikiewicza; znajduje się tam pomnik
Tadeusza Kościuszki
z 1879, grób Nieznanego Żołnierza z 1894, oraz altanka z maszkaronem zbudowana z okazji odwiedzin miasta przez cesarza Franciszka Józefa w 1900 roku,
- kamienice w Rynku, najstarsza pod nr 14 z piwnicami na wino z XVIII w.,
-
Muzeum Regionalne w Jaśle
przy ul. Kadyiego 11 w domu darowanym przez lekarza okulistę dr.
Stanisława Kadyiego
.
- budynek poklasztorny oo. Franciszkanów przy ul. Mickiewicza 4, do roku 1965 pełniący tymczasowo funkcję kościoła, obecnie mieści Poradnię Rejonową. Podczas remontu w 2006 roku odkryto i odrestaurowano zabytkowe malowidło przedstawiające
Matkę Boską
.
- kościół oo. Franciszkanów pw. św. Antoniego Padewskiego – w okresie międzywojennym znajdował się przy ul. Mickiewicza. Po jego zniszczeniu w czasie II wojny światowej zakonnicy zrezygnowali z odbudowy ruin, tylko rozpoczęli przygotowania do budowy w nowym miejscu na rogu ulic 3 maja i Chopina. Do roku 1965 tymczasowo funkcje kościoła spełniał budynek klasztorny przy ul. Mickiewicza 4, obecnie znajduje się w nim Poradnia Rejonowa. W roku 1965 oddano do użytku największy w Jaśle kościół. Na froncie wykonano płaskorzeźby świętych zasłużonych dla Kościoła. Jeszcze przed beatyfikacją znalazła się tam figura oo.
Maksymiliana Kolbego
. Mieści się w nim sanktuarium patrona Miasta Jasła -
św. Antoniego Padewskiego
.
Komunikacja
W mieście działa Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej -
PKS Jasło
oraz Zakład Miejskiej Komunikacji Samochodowej -
ZMKS Jasło
.
Przez Jasło przebiegają dwie drogi krajowe, 28 oraz 73.
Edukacja
W Jaśle znajduje się kilkanaście placówek edukacyjnych oferujących naukę osobom o różnym poziomie wykształcenia. W mieście znajdują się cztery
szkoły podstawowe
,
gimnazjum
oraz pięć zespołów szkół miejskich (szkoła podstawowa oraz gimnazjum w jednym budynku)[9]. Oprócz tego na terenie Jasła znajdują się także: trzy
licea ogólnokształcące
oraz pięć zespołów szkół ponadgimnazjalnych. W mieście znajdują się także trzy placówki szkół wyższych.
Administracja
Władze miasta tworzą: przewodniczący Rady Miasta: od 31 marca 2008 Andrzej Dybaś (Forum Jasielskie), wiceprzewodniczący: Henryk Rak (Prawo i Sprawiedliwość) oraz Roman Kościow (
Platforma Obywatelska
). Burmistrzem miasta jest Maria Kurowska (PiS), a zastępcą Ryszard Pabian (desygnowany przez PiS). W skład Rady Miasta wchodzą kluby radnych:
- Prawo i Sprawiedliwość (7 radnych)
- Przymierze Samorządowe Prawicy (6 radnych)
oraz koła:
- Platforma Obywatelska (3 radnych),
- Forum Jasielskie (3 radnych),
- Liga Polskich Rodzin (1 radny),
- "Nasze Jasło" (1 radny).
Prawo i Sprawiedliwość tworzy koalicję z Platformą Obywatelską Rzeczypospolitej Polskiej. Opozycję tworzą: Przymierze Samorządowe Prawicy, Forum Jasielskie, Liga Polskich Rodzin oraz "Nasze Jasło".
Opieka zdrowotna
- Szpital Specjalistyczny w Jaśle
- Zespół Opieki Zdrowotnej
Religia
Pomnik św. Antoniego Padewskiego - patrona Miasta Jasła
Jasło należy do
diecezji rzeszowskiej
. Na terenie miasta jest 9 parafii, które należą do dwóch dekanatów:
Jasło - Zachód
oraz
Wschód
. Taki podział funkcjonuje od lat 70. XX wieku. W parafii Wniebowzięcia NMP przy ulicy Floriańskiej znajduje się dom zakonny sióstr michalitek, którego wspólnota liczy 6 sióstr. W parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca NMP przy ul. Klasztornej znajduje się klasztor sióstr wizytek, której wspólnota liczy 15 sióstr.
W Jaśle działa zbór
zielonoświątkowy
ARKA, który prowadzi swe nabożeństwa w auli Państwowej Szkoły Muzycznej I st. przy ul. Hugona Kołłątaja.
W mieście znajduje się także zbór
Świeckiego Ruchu Misyjnego "Epifania"
(ul. Krasińskiego) oraz
Sala Królestwa
Świadków Jehowy
(ul. Graniczna 81).
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne